غول خودروسازی ایران چگونه احیا شد

سايپا در آن سال‌ها علاوه بر مسئوليت اصلي خود يعني توليد خودرو تبديل به يک هلدينگ اقتصادي و بازرگاني مطرح در كشور شد و رشد توليد به همراه فروش سرسام آور محصول راهبردي آن، يعني پرايد سبب شد این گروه روزگار خوشی را سپری کند.

بلافاصله پس از اوج گرفتن توليد پرايد و جذب نقدينگي فراوان از طريق فروش اين محصول در بازار، توليد خودروهاي ديگري نظير ريو و زانتيا با مشاركت شركاي خارجي و سنتي سايپا يعني كياموتورز كره جنوبي و سيتروئن فرانسه آغاز شد كه زمينه گسترش سبد محصولات اين شركت را فراهم كرد.

توليد در سه شيفت كاري و توسعه همكاري با شركت‌هاي زنجيره ارزش و قطعه سازان گوناگون سبب تبديل شدن اين مجموعه به بزرگ ترين توليدكننده خودرو ايران در نيمه نخست دهه ۸۰ شد ولي عدم توجه به توسعه محصول در اين دوره موجبات عدم توسعه بنيادي سايپا را در پی داشت.

در سال‌های بعد و درست در زماني كه برنامه هاي بنيادين زمينه افزايش توليد و توسعه خطوط فراهم و سهم سايپا را در بازارهاي داخلي و خارجي به طور چشمگيري افزايش داده بود، عزل و نصب‌ها و تصميم‌گيري‌های نادرست، موجب بي توجهي به برنامه هاي توسعه محصول، عدم توجه به افزايش قيمت خودرو در حالي كه قيمت تمام نهاده‌هاي توليد ساليانه افزايش مي يافت‌، عدم ارتقا فناوري خطوط توليد و فاصله گرفتن كلي با فضاي صنعتي شد.

اما در اين ميان، بدترين اتفاقي كه مي‌توانست براي سايپا رخ دهد، اصرار مديران وقت اين مجموعه براي خريد بلوك ۱۸ درصدي سهام آن توسط شركت‌هاي زيرمجموعه خود بود كه تبادل ۲۵۰۰ ميليارد تومان نقدينگي در اين جريان باعث تضعيف توليد و توسعه سايپا شد.

در همان زمان نيز بسياري از كارشناسان نسبت به وقايع درون سايپا و تصميماتي كه توسط مديريت وقت اين مجموعه ، چه در خصوص مشاركت در برنامه ها و چه در مورد انتصابات مساله دار هشدار مي دادند، اما ضربه نهايي زماني به اين گروه خودروساز وارد شد كه بلوك ۱۸ درصدي سهام آن توسط كنسرسيومي تحت عنوان شركت سرمايه گذاري كاركنان سايپا؛ آنهم به مبلغ سرسام آور ۲ هزار ۵۰۰ ميليارد تومان خريداري شد.

گرچه در ظاهر شعار خريد سهام توسط كاركنان داده مي شد و وانمود مي گرديد كه سهام سايپا در اختيار كاركنان و كارگران اين شركت قرار گرفته، اما واقعيت حاكي از اين بود كه سهام سايپا توسط مجموعه اي خريداري شد كه مديران آن منصوب مديرعامل و اعضا هيات مديره وقت بودند و در واقع فعل و انفعال خريد سهام برنده اي به جز مديران وقت اين گروه خودروسازي نداشت.

پس از روشن شدن موضوع و آغاز سقوط سايپا كه كاهش شديد توليد و فروش، تعطيلي پياپي شيفت‌هاي كاري، آشكار شدن نارضايتي در ميان كاركنان به خاطر سوءمديريت و انتصاب افراد غير مرتبط در سمت‌هاي مهم، افزايش شديد بدهي به قطعه سازان و بسياري چالش‌هاي ديگر از نمودهاي بارز زوال مجموعه سايپا بود، مديران ارشد دولتي بالاخره از تبعات اين مشكلات احساس خطر كرده و تصميم گرفتند کلید این گروه خودروسازی را به فردی دیگری بدهند.

سايپا در سال ۹۱، بدترين روزهاي خود را تجربه كرد. ميزان توليد خودرو در اين گروه به يك پنجم كاهش يافت، پرداخت بدهي قطعه سازان به علت كمبود منابع مالي و تعهدات ناشي از خريد سهام سايپا به ۹ ماه تا يك سال رسيد و بسياري از اين قطعه سازان در همان زمان اعلام ورشكستگي كرده و يا با كمترين ميزان نيرو به فعاليت خود ادامه دادند، اما در اين بين موضوعات مهم ديگري نيز از نظرها مغفول مانده بود و آن هم نداشتن برنامه توسعه اي از سال‌هاي قبل، نبود برنامه توسعه محصول، عدم سرمايه گذاري در توسعه خطوط توليد، عدم نوسازي خطوط، ارتقا كيفي محصولات، كاهش شيفت‌هاي توليد از سه به يك شيفت با ۵۰ درصد ظرفيت، افزايش فشار معيشتي به كاركنان به دليل كاهش توليد و كسب و كار و بسياري مسائل ديگر بود كه رهاورد سلسله اقدامات نادرست مديران قبلي براي سايپا محسوب مي‌شد.

تيم مديريتي جديد سايپا كه تابستان سال ۹۱ سكان اين مجموعه را در اختيار گرفت، با انبوهي از مشكلات و نابساماني هاي به جا مانده از دوره هاي قبلي مواجه بود و هر لحظه خطر سقوط نهايي اين مجموعه وجود داشت؛ در همان ابتدا مديران تازه منصوب شده دست به اقدامي ابتكاري زده و اعلام كردند كه سايپا ديگر بدون ضابطه نيروي جديدي استخدام نخواهد كرد و همچنين خود از سياسي كاري و بازي هاي جناحي فاصله خواهد گرفت. در اين بين هيات مديره سايپا نيز تغيير كرد و در این بیان، کسانی آمدند که از درون صنعت بودند تا گام نخست را برای خارج كردن سايپا از بحران بردارند.

با روي كار آمدن دولت تدبير و اميد و اعلام حمايت مديران صنعتي دولت از صنعت خودروسازي و تاييد برنامه هاي گروه خودروسازي سايپا، اقدامات جديدي در اين حوزه كليد خورد‌، از لغو قوانين دست و پاگير در حوزه توليد، فروش و صادرات گرفته تا ساماندهي شركت هاي زيرمجموعه و كنار زدن افراد غير متخصص و اتوبوسي از جمله اقداماتي بود كه در سايپا به مرحله اجرا درآمد.

در ادامه توليد سايپا جاني دوباره يافت و رفته رفته گروه از بحرانی که در آن درگیر بود، خارج شد. سال ۹۳ كه برنامه هاي به تدريج آثار خود را نشان داد، توليد خودرو در كل گروه به ثبات قابل قبولي رسيد و در ماه‌هاي پاياني امسال با ۷۵ درصد از ظرفيت خود مشغول توليد خودرو است و صادرات كه تقريبا در دو سال قبل از آن متوقف شده بود، جاني دوباره گرفت و حضور محصولات توليدي در بازارهاي خارجي بسيار پررنگ تر شد.

اما مهم‌ترين برنامه در این دوران بدون شك توسعه محصول محسوب مي شود، اين برنامه كه زمينه هاي اجراي آن با مطالعات اوليه سال ۹۱ و آسيب شناسي نقطه ضعف اصلي صنعت خودرو ايران يعني تنوع محصولات آغاز شد، در حال حاضر نوعی برگ برنده محسوب می شود، چرا كه ورود چند خودرو جديد در سال ۹۳ و آماده سازي توليد انبوه چندين محصول ديگر در سال ۹۴ از جمله اقداماتي است كه در حوزه توسعه محصول به مرحله اجرا درآمده است.

راه اندازي خط توليد كياسراتو به عنوان خودرو جايگزين زانتيا در سايپا يكي از اين اقداماتي است كه با افزايش توليد در سال آينده و بهبود مناسبات ايران با جهان مي تواند به مرحله بلوغ كامل برسد، توليد خودرو تيبا۲ و وانت سايپا ۱۵۱ نيز در همين سال به اجرا درآمد، در كنار اينها برنامه توليد خودروهاي آريو، ساينا، وانت ريچ، چهار خودرو بريليانس و دو خودرو چانگان از ديگر برنامه هايي است كه در سال ۹۴ در دستور كار قرار گرفته است.

انتقال كارخانه پلاسكوكار به شهرك صنعتي كاسپين و احياي اين شركت توليدي ، هماهنگ سازي شبكه خدمات پس از فروش سايپا، تسريع در پرداخت مطالبات قطعه سازان به گونه اي كه بيش از ۸۰ درصد از بدهي هاي سايپا به اين شركت‌ها پرداخت شده است. فروش اموال مازاد، راكد و غيرسودده سايپا از قبيل مستغلات و سهام، آماده سازي خطوط توليد جديد در سايپا، پارس خودرو، بن رو، سايپاكاشان و سايپاآذين و چندين شركت ديگر، فعال سازي خط توليد سراتو و چندين اقدام بزرگ ديگر از جمله فعاليت‌هايي بوده كه در دوران اخیر اجرا شده است.

اما بدون شك پروژه اي كه همگان آن را آرزوي ديرينه صنعت خودروسازي ايران ناميده اند، در همین زمان كليد خورد و آن پروژه طراحي پلت فرم اختصاصي سايپا با نام تجاري SP۱۰۰ بود. اين پروژه كه با مشاركت يك شركت معتبر جهاني كه سوابق متعددي در زمينه طراحي خودروهاي مختلف داشته در كنار مهندسين و كارشناسان مركز تحقيقات و نوآوري صنايع خودرو سايپا در حال اجرا است، از جمله طرح‌هايي است كه به گفته برخی کارشناسان، مي تواند انقلابي در زمينه توليد خودرو ايران محسوب شود، زيرا پروژه SP۱۰۰ اين امكان را مي دهد كه هم دانش طراحي خودرو را به طور كامل در اختيار گرفته و هم محصولات جديدي با امكانات و قابليت هاي روز دنيا توليد و عرضه كند.

كاهش توليد محصولات ايكس ۱۰۰ و افزايش توليد خودروهاي پلت فرم ايكس ۲۰۰ يعني تيبا و تيبا۲ از ديگر برنامه هايي است كه با هدف توقف تدريجي توليد محصولات ايكس ۱۰۰ در حال حاضر به مرحله اجرا درآمده است. افزايش تعامل با مجامع دانشگاهي و پژوهشي، افزايش همكاري با وزارت صنعت و سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، تعامل مناسب با نمايندگان ملت در مجلس، گسترش همكاري با نهادهايي نظير سازمان حفاظت از محيط زيست، پليس راهور، سازمان استاندارد و نهادهاي مرتبط ديگر از جمله اقداماتي است كه توسط گروه خودروسازي سايپا صورت گرفته و زمينه ايجاد آرامش و ثبات در مجموعه را فراهم كرده است.

توجه به مقوله بهره وري، پياده سازي ارزش‌هاي سازماني، ارتقای فرهنگ كاري، ترويج فرهنگ مشاركت و مسئوليت پذيري كاركنان، ايجاد فضاي نشاط و صميميت ميان بدنه مديران، كاركنان و كارگران شاغل در گروه، برگزاري ديدارهاي رودررو با كاركنان، تاكيد بر توجه به وضع معيشتي كاركنان آسيب پذير و بسياري اقدامات ديگر در حوزه منابع انساني از ديگر اقداماتي است كه در گروه خودروسازي سايپا به اجرا درآمده است.

به هر حال، این روزها یکی از غول‌های خودروسازی ایران روزگاز ناخوش دوران گذشته خود را فراموش کرده و با اقدامات و برنامه ريزي‌ عملیاتی، می‌رود تا برای همیشه آرامش و ثبات را به خود ببیند؛ پس به امید آن روز.