نزدیک به چند ماه است شاهد کاهش شدید قیمت جهانی نفت هستیم، به طوری که قیمت سبد نفتی اوپک از ۱۱۵ دلار به زیر ۶۰ دلار رسیده است؛ برای نمونه، قیمت نفت در دو ماه اخیر با حدود ۴۵ دلار کاهش، از ۱۰۳ به زیر ۶۰ دلار رسیده است.
به گزارش «تابناک»، در حالی که قیمت نفت به تدریج در حال رسیدن به ارقام نگرانکننده برای کشورهای تولیدکننده است، علت این کاهش و سیاسی یا اقتصادی بودن آن به معمایی تبدیل شده است. با توجه به اینکه بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت، بودجه سالانه خود را با پیش بینی و در نظر گرفتن رقم ثابتی از فروش نفت میبندند، کاهش قیمتها، تحقق درآمد بودجهای این کشورها را با چالش مواجه میکند.
مثلا بودجه امسال ایران با نفت صد دلاری بسته شده که کاهش قیمت نفت، چشم انداز درآمدهای کشور را مبهم کرده است. همچنین بودجه سال آینده نیز با قیمت ۷۲ دلار بسته شده که چشم انداز آینده، نشان میدهد این عدد نیز محقق نخواهد شد.
کشورهای دیگر از جمله روسیه نیز مانند ایران بودجهاش را با نفت صد دلاری بسته و اکنون دچار چالش شده است، به طور کلی، بیشتر کشورهای نفت خیز جهان بودجهشان را با قیمت نفت بین ۹۰ تا صد دلار بستهاند. در همین حال با توجه به ناگهانی بودن این کاهش، کارشناسان دو دسته عوامل اقتصادی یا سیاسی برای آن متصورند.
معتقدان به دلایل اقتصادی بیان میدارند که کاهش سرعت رشد اقتصادی در اروپا و چین، در کنار پیشرفت ایالات متحده در استفاده از تکنولوژیهای جدید در استخراج نفت شیل و مهمتر از آن افزایش تولید نفت عربستان سعودی، عراق و لیبی را مهمترین علتهای سقوط بهای نفت در بازارهای جهانی میدانند.
اما عدهای که تعداد آنها نیز کم نیست، معتقدند علت کاهش قیمت نفت سیاسی است. حتی آقای نوبخت، سخنگوی دولت در اظهاراتی که تاکنون به این صراحت بیان نشده بود، از همراهی عربستان با آمریکا در جنگ کاهش بهای نفت گلایه کرده است. وی به صراحت اعلام کرده، «آخرین کاری که میخواهند با آن ما را در مضیقه قرار دهند، کاهش قیمت نفت است و متأسفانه برخی کشورهای منطقه که نام اسلامی را بر خود دارند با دشمنان همراهی میکنند.» و حتی آقای بیژن زنگنه وزیر نفت کسانی را که پشت سناریوی کاهش قیمت نفت هستند، همان طرفداران داعش قلمداد کرد.
در همین راستا دکتر ابراهیم رزاقی، استاد سابق دانشگاه و تحلیلگر ارشد بازار نفت در گفتوگو با تابناک به بررسی علل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و همچنین تاثیر این کاهش قیمت بر روی اقتصاد ایران پرداخته است.
عدهای معتقد بودند اگر نفت ایران تحریم شود قیمت نفت به ۲۰۰ دلار هم خواهد رسید. نفت ایران تحریم شد، اما امروز شاهدیم که قیمت نفت به شدت پایین آمده است؟
در آن دوران با کاهش عرضه نفت و افزایش تقاضا قیمت نفت به ۱۴۰ دلار رسید. امروز نیز با عدم تغییر در میزان تولید اوپک در اجلاس اخیر و همچنین افزایش تولید نفت امریکا موسم به شیل اویل، قیمت نفت به پایینترین سطح قیمت در سالهای اخیر رسیده است.
عدهای بر این باورند این عدم تغییر در سطح تولید و عرضه توسط برخی کشورها برای ضربه زدن به کشورهایی همچون ایران و روسیه بوده و عامدانه است. در این راستا باید گفت در زمانهای گذشته گفته میشد، هزینه تولید پروژه نفت شیل بین ۸۰ تا ۱۰۰ دلار در هر بشکه خواهد بود؛ اما امروز با تکنولوژی جدید این نفت را با رقمهای کمتری نزدیک به ۵۰ دلار در هر بشکه تولید میکنند. جالب اینکه گفته میشود اگر امریکاییها حتی نفت به ۳۰ دلار هم برسد، تولید نفت به این شکل را ادامه میدهند، زیرا توقف تولید به ضرر این پروژه خواهد بود.
از سوی دیگر، اقتصاد جهان با یک رکود اقتصادی روبهروست و مصرف نفت کاهش پیدا کرده است. در این شرایط ،قیمت نفت پایین خواهد آمد. در این میان کشورهای دیگر از جمله عربستان نیز به این روند در بازارهای نفت کمک میکند و به نفع مصرف کنندگان نفت قدم برمیدارد. البته کاهش قیمت به ضرر امریکا نیز خواهد بود، زیرا نفت شیل از لحاظ اقتصادی دیگر برای تولید ارزشی ندارد.
چرا پس از آن دوران که قیمت نفت پایین آمد، برنامه ریزی نکردیم که دوباره به همان دام دچار نشویم؟
این روند در بازر نفت قابل پیش بینی و کاملا مشخص بود که روند نزولی قیمت نفت با توجه به تحولات اقتصادی و سیاسی به این رقمها میرسد. سؤال اینجاست که چرا تا ما الان برای این موضوع فکر نکردیم؟
وضعیت امروز قیمت نفت را میتوان با دوره جنگ تحمیلی مقایسه کرد که بعد از انقلاب نفت به ۴۰ دلار و در ادامه به بشکهای ۷ دلار رسید. این کاهش قیمت در آن زمان نیز ضررهای زیادی به کشور ما زد.
دیدگاه لیبرالی اقتصادی که در ایران پیاده شده، مشکل اصلی است، وگرنه با اقتصادی که قانون اساسی تأکید میکند، باید به سمت استقلال اقتصادی برویم، این مشکلات پیش نمیآمد. ما باید نیازهای خودمان را در داخل تولید و مصرف کالاها را کم کنیم که البته در سالهای گذشته، کاملاً بر عکس عمل کردیم. ایران در سال ۶۷ نزدیک به ۱۲ میلیارد دلار واردات داشتیم، ولی در سال ۹۰ نزدیک به ۱۲۰ میلیارد دلار رسید. این در حالی است که فقط جمعیت ما دو برابر شده است، اما معلوم نیست چرا به این شدت مصرف و به تبع آن واردات بالا رفته است. ما هم اکنون که میگویم صادرات غیر نفتی داریم، بازفرآوردههای نفتی را صادر میکنیم. با این نوع نگاه به اقتصاد، مشکلات کشور ادامه خواهد داشت.
ما به جای اینکه چند میلیون تن گندم (سالانه بیش از یک میلیارد دلار) وارد کنیم، بیایم به تولید داخلی یارانه بدهیم که دیگر نیازی به واردات گندم نداشته باشیم؛ اما دقیقاً برعکس عمل کنیم، ما به وارد کننده دلار ارزان میدهیم و تولید داخل را از بین میبریم. مثلا با دلار ارزان به وارد کننده قیمت گندم را به ۱۰۰۰ تومان میرسانیم؛ اما اگر دلار غیریارانهای بدهیم قیمت گندم وارداتی به ۲۰۰۰ تومان میرسد که دیگر صرفه وارداتی ندارد. در واقع با دلار ارزان، وارد کنندگان و قاچاقچیان را تشویق میکنیم که سود بیشتری در بازر داخلی به دست بیاورند. اینکه چرا این سیاستها ادامه پیدا میکند بسیار مهم است.
ما در این شرایط که در داخل کالای لوکسی را تولید نمیکنیم، چرا مصرف کنیم. ما الان ۵۰ درصد یارانه به دلار وارداتی میدهیم. ما واردات کالاها به ضرر تولید کنندگان داخلی، سفر خارجی و... را تشویق میکنیم که همه به ضرر اقتصاد کشور است.
الان در کشور ۱۵ میلیون بیکار و نزدیک به ۳۰ میلیون کم درآمد در کشور داریم که بسیار خطرناک است. متأسفانه در کشور، ما تئوری اقتصاد لیبرالی را از امریکاییها لیبرالیتر اداره میکنیم. کشورهای دیگر که اقداماتی در رابطه با خوداتکایی انجام دادهاند، امروز با این مشکلها روبهرو نیستند.
سه سال است در تحریم هستیم. در این سه سال برای رهایی از وابستگی به نفت به خصوص از سال ۹۰ که درآمدهای نفتی خوب داشتیم، چه کردیم؟ آیا ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار کالا و انواع خدمات به کشور وارد نکردیم؟
در این میان بعضی از کارشناسان بر این باورند که کاهش قیمت نفت سیاسی و اقدام توطئهآمیز نیست. برای گفته خودشان نیز این دلیل را میآورند که عربستان در ماههای اخیر تولید نفت خود را کاهش داده است، در صورتی که در گذشته که قیمت نزدیک به ۱۰۰ دلار بود، بیش از ۱۰ ملیلون بشکه تولید میکرده است.
آژانس بین المللی انرژی نفت اعلام کرده بود، تقاضا برای نفت اوپک ۲۹ میلیون بشکه است. اما اوپک در این اجلاس اخیر ۳۰ میلیون بشکه تولید را ثابت نگه داشت. سهم عربستان در اوپک قبل از تحریم ایران ۷ میلیون بشکه بود که بعد از تحریم ایران، عربستان به وسیله نفت خودش به جای سهم ایران تولید کرد. در این دوران اگر موضوع سیاسی نبود، عربستان باید در این مقطع که قیمتها کاهش یافته، تولید خود را پایین میآورد که البته تاکنون این کار را نکرده است.
الان روسیه نیز به عنوان کشور هدف کاهش قیمت محسوب میشود؛ اما خود نیز تولیدش را افزایش داده و تولید این کشور به نزدیک ۱۱ میلیون بشکه رسیده است. چرا روسیه تولید خودش را کاهش نمیدهد؟
روسیه تولید خود را بالا برده است. حتی این کشور در یک بهانه مسخره گفته که چون اوپک تولید را پایین نمیآورد، ما هم پایین نمیآوریم. روسیه خواهان حفظ سهمش در بازار بینالمللی است که دلیل بسیار مسخرهای است. حفظ این سهم به چه قیمتی است؟ شاید هم روسیه از ترس تحریم نفت خود، امروز حاضر است با قیمت پایینتر نیز نفت خودش را بفروشد. البته ایران هم نمیتواند تولید خود را پایین بیاورد، زیرا بسیار زیر سهم خود از اوپک تولید میکند.
با توجه به اوضاع سیاسی و اقتصادی در جهان امروز، پیش بینی شما از آینده بازار نفت چیست؟
هم اکنون قیمت یک گالن نفت ۶۰ سنت و در حالی است که یک بشکه نفت که ۱۶۰لیتر حجم دارد، حدود ۷۰ دلار بفروش میرسد؛ لذا قیمت نفت کمتر از آب و یا نوشابه است. من فکر میکنم، این روند کاهشی قیمت ادامه پیدا میکند و به ۳۰ تا ۳۵ دلار میرسد. در واقع با توجه به اینکه کشورهای صادر کننده به تولید نفت نیاز دارند، این کاهش قیمت به یک روند واقعی تبدیل میشود.
متن کامل گفتوگو را اینجا بخوانید.