احتمال حاکم شدن قیمت رقابتی ۲۰ تا ۵۰ دلاری نفت
سؤال اساسی این است، آیا قیمت تقریبا ۵۵ دلاری فعلی نفت، سقف بازه قیمتی جدید است یا کف آن؟ بررسی تاریخی قیمت‌ها با توجه به نرخ تورم مصرف‌کننده در آمریکا می‌تواند در این باره راهگشا باشد. دوره چهل ساله شروع قدرت‌نمایی اوپک در سال ۱۹۷۴ تاکنون را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد، قیمت رقابتی بین ۲۰ تا ۵۰ دلاری دوره ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ تکرار خواهد شد.
قیمت نفت تا چه میزان کاهش خواهد یافت و این قیمت پایین تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟ کاهش ۵۰ درصدی قیمت نفت در ماه‌های گذشته، دو سؤال فوق را مطرح کرده است؛ هرچند کسی پاسخ قطعی برای سؤال اول ندارد، پاسخ سؤال دوم به نظر آسان می‌آید.
به گزارش «تابناک»، آناتولی کالتسکی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر اقتصادی که از سال ۱۹۷۶ در نشریات معتبری مانند اکونومیست، تایمز مالی و تایمز لندن مشغول به کار بوده و سپس به رویترز رفته، بر این باور است که حداقل در سال آینده در بازار نفت باید منتظر قیمت‌هایی در حد ۲۰ تا ۵۰ دلار بود. کالتسکی که کتاب وی درباره سرمایه‌داری بعد از بحران ۲۰۰۸ به زبان‌های چینی، کره‌ای، پرتغالی و آلمانی ترجمه شده است، اکنون اقتصاددان ارشد مؤسسه‌ای در هنگ‌کنگ نیز هست که به ۸۰۰ نهاد سرمایه‌گذاری در جهان مشاوره می‌دهد.
این تحلیل و پیش‌بینی‌ها از این جهت قابل توجه است که دولت در بودجه پیشنهادی خود برای سال آینده قیمت ۷۲ دلاری برای نفت را منظور کرده و با توجه به درآمد ریالی منظور شده در بودجه از محل صادرات نفت، باید حدود ۱. ۲ میلیون بشکه نفت نیز صادر شود تا درآمد مورد نظر دولت محقق شود.
هرچند فرض تحقق این حجم از صادرات با توجه به احتمال تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران و اجرایی شدن آن در سال آینده با اما و اگرهایی هرچند ضعیف مواجه است، کاهش شدید قیمت نفت نسبت به ۷۲ دلار منظور شده در بودجه می‌تواند فشار بیشتری به بودجه سال آینده کشور وارد کند.
دکتر نوبخت معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور هفدهم آذرماه وقتی با پرسشی در مورد امکان غیرواقعی بودن پیش‌بینی نفت ۷۲ دلاری در بودجه مواجه شد، پاسخ داد که «چه کسی می‌توانست پیش بینی کند نرخ نفت کم می‌شود؟ برای سال بعد هم کسی نمی‌تواند این نرخ را پیش بینی کند؟ خیلی از کشور‌ها نفت را بالای ۸۰ دلار بسته‌اند، عراق، نیجریه، مکزیک و روسیه بالای ۸۰ دلار بسته‌اند، البته خیلی از کشور‌ها هم در بودجه خود این رقم را کمتر بسته‌اند».
وی افزود: اگر قیمت نفت کمتر از رقم پیش‌بینی شده در بودجه باشد با مکانیزم تخصیص کشور و اقتصاد را اداره می‌کنیم.
نکته مهم اینکه اگر پیش‌بینی‌هایی که از نفت ۲۰ تا ۵۰ دلاری سخن می‌گویند، درست از آب دربیایند، باز هم دولت می‌تواند صرفا با مکانیزم تخصیص، اقتصاد را اداره کند یا خیر؛ یا اینکه بهتر است، همین حالا و در جریان بررسی بودجه در مجلس، تصمیم‌گیران درباره آینده اقتصاد، تخمین کمتری از درآمدهای نفتی را در بودجه سال آینده در نظر بگیرند.
به اعتقاد کالتسکی، قیمت‌های پایین نفت ادامه می‌یاید تا زمانی که حداقل یکی از دو اتفاق مخالف آن حادث شود. احتمال اول اینکه شاید بیشتر مورد توجه معامله‌گران و تحلیلگران باشد، این است که عربستان سعودی بعد از رسیدن به اهداف ژئوپلتیک و اقتصادی خود یک بار دیگر رهبری مهار کاهش قیمت‌ها را به دست گیرد.
احتمال دوم این است که قیمت‌ها به سمت تعیین قیمت رقابتی بروند و پس از رسیدن قیمت به وضعیت فروش با حاشیه سود رقابتی، قیمت‌ها به ثبات برسند. اگر چه این سناریویی است که احتمال آن کمتر فرض می‌شود ولی در واقع بازار نفت در فاصله سالهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ از همین فرمول تبعیت کرد.
هر کدام از این دو فرمول که تعیین‌کننده کف قیمت نفت در آینده باشد، این را نمی‌توان نادیده گرفت که به نتیجه رسیدن این مکانیزم‌ها زمان زیادی نیاز دارد. قابل باور نیست که کم بودن قیمت نفت تنها در چند ماه باعث تغییر در مواضع ایران و روسیه شود و باعث شود، تصمیم عربستان عوض شود یا اینکه تنها چند ماه کاهش قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت شیل را از بازار خارج کند و قیمت‌ها افزایش یابند.
از سوی دیگر، احتمال اینکه قیمت‌ها به سرعت و بر اساس مکانیزم رقابتی به ثبات برسد نیز زیاد نیست. هرچند سرمایه‌گذاران پرقدرت بازار نفت انتظار دارند که قیمت‌ها به سرعت به دوره قبل از سقوط برگردد، ولی بهترین چیزی که آن‌ها می‌توانند انتظار آن را داشته باشند این است که یک محدوده قیمتی به نحو قابل توجهی پایین‌تر در سالهای آینده حاکم باشد، تا نتیجه رقابت خاورمیانه و نفت شیل بر سر آینده بازار تعیین شود.
سؤال اساسی این است، آیا قیمت تقریبا ۵۵ دلاری فعلی نفت، سقف بازه قیمتی جدید است یا کف آن؟ بررسی تاریخی قیمت‌ها با توجه به نرخ تورم مصرف‌کننده در آمریکا می‌تواند در این باره راهگشا باشد. دوره چهل ساله شروع قدرت‌نمایی اوپک در سال ۱۹۷۴ تاکنون را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵، قیمت نفت با ارزش فعلی دلار، بین ۴۸ تا ۱۲۰ دلار بود. از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۴ به استثنای دو مقطع زمانی بحران روسیه در ۱۹۹۸ و جنگ عراق در سال ۱۹۹۱، قیمت نفت بین ۲۱ تا ۴۸ دلار بود و از سال ۲۰۰۵ تاکنون و به استثنای مقطع کوتاهی از بحران اقتصادی سالهای ۲۰۰۸و ۲۰۰۹، الگوی قیمت نفت شبیه به دوره ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵ بود.
آنچه دوره‌ها را مهم می‌سازد این است که الگوی قیمت نفت در ده سال گذشته بسیار شبیه دوره ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵ و دوره تسلط اوپک بر بازار است. ولی شرایط در دوره ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ کاملا متفاوت بود. این تفاوت را می‌توان با فروپاشی قدرت اوپک و جایگزینی نظام قیمت رقابتی توضیح داد. بعد از این و با اوج‌گیری نیاز چین به نفت، باز هم اوپک بر بازار نفت تسلط یافت.
با تمایز قائل شدن بین دوره‌های فوق، می‌توان نتیجه گرفت که ۵۰ دلار مرز دوره‌ای است که شروع شده است؛ اما آیا ۵۰ دلار، کف قیمت نفت در دوره جدید است یا سقف آن؟
دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد باید در دوره جدید منتظر قیمت‌هایی در محدوده ۲۰ تا ۵۰ دلار بود. فشارهای فنی و زیست محیطی در حال کاهش تقاضای بلندمدت به نفت است و می‌تواند آینده برخی از منابع پرهزینه نفت را تهدید کرده و ان‌ها را شبیه برخی منابع امروزی ذغال سنگ کند که کسی خواهان آن نیست، ولی از سوی دیگر، دلایل دیگری نیز برای فشار بیشتر برای کاهش قیمت وجود دارد. برداشته شدن تحریم‌های ایران و روسیه و پایان درگیری‌های عراق و لیبی می‌تواند نفت به مراتب بیشتری را روانه بازار کند که از نفت سعودی‌ها هم مؤثر‌تر خواهد بود.
نفت شیل آمریکا احتمالا قدرتمند‌ترین دلیل برای وارد شدن به دوره قیمت‌گذاری رقابتی نفت و جایگزین شدن انحصار اوپک با شرایطی مشابه دوره ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ است. با اینکه نفت شیل به نسبت گران‌تر تولید می‌شود، تولید آن را می‌توان به سرعت قطع و وصل نمود. در واقع اکنون تولیدکنندگان نفت شیل هستند که می‌توانند به جای سعودی‌ها به نوسانات در مصرف پاسخ دهند. در یک بازار رقابتی، سعودی‌ها و دیگر تولیدکنندگان سنتی نفت ارزان، با تمام توان به بازار نفت پمپاژ می‌کنند و در مقابل تولیدکنندگان نفت شیل، هر‌گاه تقاضایی وجود داشت وارد بازار می‌شوند. این بدان معنا خواهد بود که قیمت ۴۰ تا ۵۰ دلاری نفت شیل آمریکا، سقف قیمت نفت در دوره جدید خواهد بود و نه کف آن.
از سوی دیگر، وقتی قیمت نفت به کف محدوده فوق رسید، دلایل خوبی برای بازگشت انحصار اوپک و تجدید دوره نفت ۵۰ تا ۱۲۰ دلاری وجود دارد. اعضای اوپک منافعی جدی در جلوگیری از قیمت‌گذاری رقابتی نفت دارند و می‌توانند باز هم به صورت یک کارتل هماهنگ عمل کنند. هرچند تعیین دستوری قیمت نفت به وسیله اعضای اوپک با توجه به ورود نفت شیل به بازار سخت‌تر شده است، این کشور‌ها می‌توانند در سال آینده و با بیرون رفتن برخی تولیدکنندگان شیل از بازار، بار دیگر انضباط را بر میزان تولید خود اعمال کنند. تحرک اقتصاد جهانی و افزایش تقاضا می‌تواند شانس اوپک را افزایش دهد.
به هر حال یکی از این دو سناریو حاکم خواهد شد یا نفت رقابتی ۲۰ تا ۵۰ دلاری و یا دوره حاکمیت اوپک و نفت ۵۰ تا ۱۲۰ دلاری ولی به اعتقاد کالتسکی، نفت به قیمت ۵۰ دلار خواهد رسید و حداقل برای یک سال گران‌تر هم نخواهد شد.
به گزارش «تابناک»، آناتولی کالتسکی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر اقتصادی که از سال ۱۹۷۶ در نشریات معتبری مانند اکونومیست، تایمز مالی و تایمز لندن مشغول به کار بوده و سپس به رویترز رفته، بر این باور است که حداقل در سال آینده در بازار نفت باید منتظر قیمت‌هایی در حد ۲۰ تا ۵۰ دلار بود. کالتسکی که کتاب وی درباره سرمایه‌داری بعد از بحران ۲۰۰۸ به زبان‌های چینی، کره‌ای، پرتغالی و آلمانی ترجمه شده است، اکنون اقتصاددان ارشد مؤسسه‌ای در هنگ‌کنگ نیز هست که به ۸۰۰ نهاد سرمایه‌گذاری در جهان مشاوره می‌دهد.
این تحلیل و پیش‌بینی‌ها از این جهت قابل توجه است که دولت در بودجه پیشنهادی خود برای سال آینده قیمت ۷۲ دلاری برای نفت را منظور کرده و با توجه به درآمد ریالی منظور شده در بودجه از محل صادرات نفت، باید حدود ۱. ۲ میلیون بشکه نفت نیز صادر شود تا درآمد مورد نظر دولت محقق شود.
هرچند فرض تحقق این حجم از صادرات با توجه به احتمال تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران و اجرایی شدن آن در سال آینده با اما و اگرهایی هرچند ضعیف مواجه است، کاهش شدید قیمت نفت نسبت به ۷۲ دلار منظور شده در بودجه می‌تواند فشار بیشتری به بودجه سال آینده کشور وارد کند.
دکتر نوبخت معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور هفدهم آذرماه وقتی با پرسشی در مورد امکان غیرواقعی بودن پیش‌بینی نفت ۷۲ دلاری در بودجه مواجه شد، پاسخ داد که «چه کسی می‌توانست پیش بینی کند نرخ نفت کم می‌شود؟ برای سال بعد هم کسی نمی‌تواند این نرخ را پیش بینی کند؟ خیلی از کشور‌ها نفت را بالای ۸۰ دلار بسته‌اند، عراق، نیجریه، مکزیک و روسیه بالای ۸۰ دلار بسته‌اند، البته خیلی از کشور‌ها هم در بودجه خود این رقم را کمتر بسته‌اند».
وی افزود: اگر قیمت نفت کمتر از رقم پیش‌بینی شده در بودجه باشد با مکانیزم تخصیص کشور و اقتصاد را اداره می‌کنیم.
نکته مهم اینکه اگر پیش‌بینی‌هایی که از نفت ۲۰ تا ۵۰ دلاری سخن می‌گویند، درست از آب دربیایند، باز هم دولت می‌تواند صرفا با مکانیزم تخصیص، اقتصاد را اداره کند یا خیر؛ یا اینکه بهتر است، همین حالا و در جریان بررسی بودجه در مجلس، تصمیم‌گیران درباره آینده اقتصاد، تخمین کمتری از درآمدهای نفتی را در بودجه سال آینده در نظر بگیرند.
به اعتقاد کالتسکی، قیمت‌های پایین نفت ادامه می‌یاید تا زمانی که حداقل یکی از دو اتفاق مخالف آن حادث شود. احتمال اول اینکه شاید بیشتر مورد توجه معامله‌گران و تحلیلگران باشد، این است که عربستان سعودی بعد از رسیدن به اهداف ژئوپلتیک و اقتصادی خود یک بار دیگر رهبری مهار کاهش قیمت‌ها را به دست گیرد.
احتمال دوم این است که قیمت‌ها به سمت تعیین قیمت رقابتی بروند و پس از رسیدن قیمت به وضعیت فروش با حاشیه سود رقابتی، قیمت‌ها به ثبات برسند. اگر چه این سناریویی است که احتمال آن کمتر فرض می‌شود ولی در واقع بازار نفت در فاصله سالهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ از همین فرمول تبعیت کرد.
هر کدام از این دو فرمول که تعیین‌کننده کف قیمت نفت در آینده باشد، این را نمی‌توان نادیده گرفت که به نتیجه رسیدن این مکانیزم‌ها زمان زیادی نیاز دارد. قابل باور نیست که کم بودن قیمت نفت تنها در چند ماه باعث تغییر در مواضع ایران و روسیه شود و باعث شود، تصمیم عربستان عوض شود یا اینکه تنها چند ماه کاهش قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت شیل را از بازار خارج کند و قیمت‌ها افزایش یابند.
از سوی دیگر، احتمال اینکه قیمت‌ها به سرعت و بر اساس مکانیزم رقابتی به ثبات برسد نیز زیاد نیست. هرچند سرمایه‌گذاران پرقدرت بازار نفت انتظار دارند که قیمت‌ها به سرعت به دوره قبل از سقوط برگردد، ولی بهترین چیزی که آن‌ها می‌توانند انتظار آن را داشته باشند این است که یک محدوده قیمتی به نحو قابل توجهی پایین‌تر در سالهای آینده حاکم باشد، تا نتیجه رقابت خاورمیانه و نفت شیل بر سر آینده بازار تعیین شود.
سؤال اساسی این است، آیا قیمت تقریبا ۵۵ دلاری فعلی نفت، سقف بازه قیمتی جدید است یا کف آن؟ بررسی تاریخی قیمت‌ها با توجه به نرخ تورم مصرف‌کننده در آمریکا می‌تواند در این باره راهگشا باشد. دوره چهل ساله شروع قدرت‌نمایی اوپک در سال ۱۹۷۴ تاکنون را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵، قیمت نفت با ارزش فعلی دلار، بین ۴۸ تا ۱۲۰ دلار بود. از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۴ به استثنای دو مقطع زمانی بحران روسیه در ۱۹۹۸ و جنگ عراق در سال ۱۹۹۱، قیمت نفت بین ۲۱ تا ۴۸ دلار بود و از سال ۲۰۰۵ تاکنون و به استثنای مقطع کوتاهی از بحران اقتصادی سالهای ۲۰۰۸و ۲۰۰۹، الگوی قیمت نفت شبیه به دوره ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵ بود.
آنچه دوره‌ها را مهم می‌سازد این است که الگوی قیمت نفت در ده سال گذشته بسیار شبیه دوره ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵ و دوره تسلط اوپک بر بازار است. ولی شرایط در دوره ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ کاملا متفاوت بود. این تفاوت را می‌توان با فروپاشی قدرت اوپک و جایگزینی نظام قیمت رقابتی توضیح داد. بعد از این و با اوج‌گیری نیاز چین به نفت، باز هم اوپک بر بازار نفت تسلط یافت.
با تمایز قائل شدن بین دوره‌های فوق، می‌توان نتیجه گرفت که ۵۰ دلار مرز دوره‌ای است که شروع شده است؛ اما آیا ۵۰ دلار، کف قیمت نفت در دوره جدید است یا سقف آن؟
دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد باید در دوره جدید منتظر قیمت‌هایی در محدوده ۲۰ تا ۵۰ دلار بود. فشارهای فنی و زیست محیطی در حال کاهش تقاضای بلندمدت به نفت است و می‌تواند آینده برخی از منابع پرهزینه نفت را تهدید کرده و ان‌ها را شبیه برخی منابع امروزی ذغال سنگ کند که کسی خواهان آن نیست، ولی از سوی دیگر، دلایل دیگری نیز برای فشار بیشتر برای کاهش قیمت وجود دارد. برداشته شدن تحریم‌های ایران و روسیه و پایان درگیری‌های عراق و لیبی می‌تواند نفت به مراتب بیشتری را روانه بازار کند که از نفت سعودی‌ها هم مؤثر‌تر خواهد بود.
نفت شیل آمریکا احتمالا قدرتمند‌ترین دلیل برای وارد شدن به دوره قیمت‌گذاری رقابتی نفت و جایگزین شدن انحصار اوپک با شرایطی مشابه دوره ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۴ است. با اینکه نفت شیل به نسبت گران‌تر تولید می‌شود، تولید آن را می‌توان به سرعت قطع و وصل نمود. در واقع اکنون تولیدکنندگان نفت شیل هستند که می‌توانند به جای سعودی‌ها به نوسانات در مصرف پاسخ دهند. در یک بازار رقابتی، سعودی‌ها و دیگر تولیدکنندگان سنتی نفت ارزان، با تمام توان به بازار نفت پمپاژ می‌کنند و در مقابل تولیدکنندگان نفت شیل، هر‌گاه تقاضایی وجود داشت وارد بازار می‌شوند. این بدان معنا خواهد بود که قیمت ۴۰ تا ۵۰ دلاری نفت شیل آمریکا، سقف قیمت نفت در دوره جدید خواهد بود و نه کف آن.
از سوی دیگر، وقتی قیمت نفت به کف محدوده فوق رسید، دلایل خوبی برای بازگشت انحصار اوپک و تجدید دوره نفت ۵۰ تا ۱۲۰ دلاری وجود دارد. اعضای اوپک منافعی جدی در جلوگیری از قیمت‌گذاری رقابتی نفت دارند و می‌توانند باز هم به صورت یک کارتل هماهنگ عمل کنند. هرچند تعیین دستوری قیمت نفت به وسیله اعضای اوپک با توجه به ورود نفت شیل به بازار سخت‌تر شده است، این کشور‌ها می‌توانند در سال آینده و با بیرون رفتن برخی تولیدکنندگان شیل از بازار، بار دیگر انضباط را بر میزان تولید خود اعمال کنند. تحرک اقتصاد جهانی و افزایش تقاضا می‌تواند شانس اوپک را افزایش دهد.
به هر حال یکی از این دو سناریو حاکم خواهد شد یا نفت رقابتی ۲۰ تا ۵۰ دلاری و یا دوره حاکمیت اوپک و نفت ۵۰ تا ۱۲۰ دلاری ولی به اعتقاد کالتسکی، نفت به قیمت ۵۰ دلار خواهد رسید و حداقل برای یک سال گران‌تر هم نخواهد شد.
