قیمت بالای نفت دیگر هیچ‌ گاه تکرار نخواهد شد؟

اساسنامه رسمی سازمان اوپک اظهار می‌دارد، هدف این گروه، تثبیت بهای نفت در بازارهای جهانی است، حال آنکه اوپک تاکنون در رسیدن به این هدف کارنامه خوبی نداشته است. قیمت‌های نفت که در ابتدای تابستان امسال حدود ۱۱۵ دلار بود، اکنون به حدود ۷۰ دلار کاهش یافته است.

به گزارش «تابناک»، در حالی که قیمت‌ نفت در ماه‌های اخیر به شدت کاهش یافته ‌و وزرای نفت اوپک نیز اخیرا تصمیم گرفتند، سقف تولید این سازمان را کاهش ندهند تا امید کشورهای صادرکننده‌ای از بین برود ـ که انتظار داشتند با کاهش میزان تولید و عرضه نفت قیمت‌ها بالا رفته و درآمد بیشتری کسب کنند ـ آینده بازار نفت و تأثیر نفت شیل که تولید آن در ایالات متحده در حال اوج گرفتن است، بر آینده بازار مورد بحث و بررسی رسانه‌های بین‌المللی است.

نشریه اکونومیست در مطلبی در این باره نوشته است،‌ افت تقریبا 40 درصدی در قیمت نفت تا حدی ناشی از بی‌رونق بودن اقتصاد جهانی است که ‌باعث می‌شود مصرف نفت از آنچه بازار انتظار آن را می‌کشید، کمتر باشد. دلیل دیگر اینکه تولید بیش از تقاضای نفت از سوی اوپک است، ولی اصلی‌ترین مقصر تولیدکنندگان نفت در داکوتای شمالی و تگزاس در ایالات متحده هستند. طی چهار سال گذشته و در زمانی که قیمت نفت بیشتر از ۱۱۰ دلار بود، آن‌ها شروع به برداشت نفت شیل کرده‌اند که پیش از آن غیراقتصادی به نظر می‌‌آمد.

در این دوره حفاری‌های دیوانه‌وار که تعداد آن به حدود بیست هزار چاه پس از سال ۲۰۱۰ و به عبارتی بیش از ده برابر کارنامه سعودی‌ها رسیده است، تولید نفت آمریکا را به میزان یک سوم افزایش داده و به حدود نه میلیون بشکه در روز رسانده ‌که تنها یک میلیون بشکه از سعودی‌ها کمتر است. رقابت بین مردان نفت شیل و شیخ‌های سعودی، باعث شده که بازار نفت که روزی با کمبود مواجه بود، با زیادی عرضه مواجه شود.

نفت ارزان‌تر مانند آدرنالین برای رشد جهانی اقتصاد است. کاهش 40 دلاری قیمت، به معنای آن است که ۱.‌۳ تریلیون دلار از جیب تولیدکنندگان به جیب مصرف‌کنندگان نفت منتقل شود. خودروسوار معمول آمریکایی که در سال ۲۰۱۳، برای سوخت هزینه متوسط ۳هزار دلاری را پرداخت کرده، اکنون هشتصد دلار کمتر هزینه می‌کند که این معادل افزایش دو درصد حقوق در آمریکاست.

واردکنندگان بزرگ نفت مانند کشورهای منطقه یورو، هند، ژاپن و ترکیه از این وضعیت منتفع خواهند شد. پولی که در غیاب کاهش قیمت نفت در صندوق ذخیره کشورهای صادرکننده ذخیره می‌شد، اکنون به احتمال زیاد به وسیله مصرف‌کنندگان غربی هزینه می‌شود و این تولید ناخالص جهانی را افزایش خواهد داد. سقوط قیمت نفت، تورم کم فعلی را باز هم کاهش خواهد داد و باعث تسهیل اعطای بانک به وسیله بانک‌های مرکزی خواهد شد. فدرال رزرو آمریکا فعلا افزایش نرخ بهره بانکی را کنار گذاشته ‌و بانک‌های مرکزی اروپا با فراغ بیشتری به مقابله با رکود خواهند پرداخت.

این شرایط البته بازندگانی نیز دارد. کشورهای صادرکننده نفت که بودجه آن‌ها به قیمت‌های بالای نفت وابسته است، حتما به مشکل خواهند خورد. روبل روسیه این هفته روزگار سیاه‌تری را به خود دید. نیجریه به فکر افزایش نرخ بهره و کم کردن ارزش پول خود افتاده ‌و ونزوئلا به ناتوانی در پرداخت بدهی‌های خود نزدیک‌تر شده است. کاهش قیمت نفت برخی را دچار مشکل می‌کند، ولی به طور کلی به نفع اقتصاد جهانی است.

از نظر کشورهای غربی، میزان این فایده به مدت زمانی ارتباط دارد که قیمت‌ها پایین خواهد ماند. این اکنون به رقابتی بین صادرکنندگان قبلی نفت و تولیدکنندگان جدید نفت شیل تبدیل شده است. چندین عضو اوپک، خواهان کاهش میزان تولید بودند تا قیمت‌ها بالا برود، ولی عربستان سعودی، بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک ـ که تجربه کاهش یک دهه‌ای قیمت در دهه ۱۹۷۰ به دلیل مشابهی را دارد ـ تاکتیک متفاوتی ‌در پیش گرفته است. عربستان اجازه می‌دهد ‌قیمت‌ها سقوط کند تا تولیدکنندگان پرهزینه نفت شیل ورشکست ‌و از بازار خارج شوند. با قطع تولید نفت شیل، عرضه کم خواهد شد و قیمت‌ها افزایش خواهد یافت.

علائمی وجود دارد که این حرکت در حال تأثیرگذاری است. قیمت سهام شرکت‌های متخصص در حوزه نفت شیل در حال سقوط است. بسیاری از آن‌ها گرفتار بدهی شده‌اند. حتی پیش از سقوط قیمت نفت هم درآمد ‌آن‌ها از چاه‌های موجود، کمتر از هزینه حفر چاه‌های جدید بود. اکنون و با کاهش قیمت نفت، مشکلات آن‌ها بیشتر هم خواهد شد. این اتفاق چهره آن‌ها نزد سرمایه‌گذاران را خراب خواهد کرد. حتی آنهایی که جان سالم به در ببرند، برای مدتی به مشکل خواهند خورد تا بر قیمت‌ها و هزینه‌های جدید فایق آیند. از آنجا که عمر چاه‌های نفت شیل کوتاه است و تولید آن‌ها در پایان سال اول بین ۶۰ تا ۷۰ درصد افت می‌کند، هر کاهشی در میزان سرمایه‌گذاری به سرعت به کاهش تولید منجر خواهد شد.

هرچند این مسأله در کوتاه‌مدت برای تولیدکنندگان نفت شیل سخت است، گویا آینده این صنعت تضمین شده است. روش شکاف هیدرولیکی مورد استفاده برای استخراج نفت شیل ـ که در آن از تزریق ترکیبی از آب، شن و مواد شیمیایی برای رهاسازی نفت استفاده می‌شود ـ هنور فن‌آوری جوانی است و در حال پیشرفت کارآمدی است. یک بنگاه تحقیقاتی تخمین زده ‌که هم‌اکنون هزینه پروژه‌ها از هفتاد دلار در هر بشکه در سال گذشته، ‌به ۵۷ دلار کاهش یافته است، زیرا تولیدکنندگان به روش‌هایی برای استخراج بیشتر و سریع‌تر نفت شیل دست یافته‌اند.

مسأله این است که برداشت نفت شیل در آمریکا در شروع روند خود قرار دارد و این نوع استخراج نفت به آمریکا هم محدود نمی‌شود. شرایط زمین‌شناسی مشابهی در سایر مناطق جهان از چین گرفته تا جمهوری چک وجود دارد؛ هرچند در سایر مناطق هنوز شرایط برای آغاز کار به گستردگی آمریکا مهیا نیست.

از همه مهم‌تر اینکه برداشت نفت شیل از نوع سرمایه‌گذاری‌های کوچک است. میادین بزرگ معمولی نفت که تاکنون مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند در مناطق دور از دسترسی مانند کف دریا‌ها و یا در مناطق قطبی قرار دارند. شرکت آمریکایی اکسون موبیل و شرکت روسی روس‌نفت اخیرا دو ماه زمان و هفتصد میلیون دلار هزینه را صرف حفر یک چاه در دریای کارا در شمال سیبری کردند؛ هرچند آن‌ها به نفت رسیدند، بهره‌برداری از این نفت، سال‌ها زمان و میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. در مقابل، حفر یک چاه نفت شیل، تنها یک هفته زمان و ۱.‌۵ میلیون دلار هزینه نیاز دارد. شرکت‌های استخراج نفت شیل به خوبی می‌دانند در چه جایی این نوع از نفت وجود دارد و سکوهای حفاری نیز به راحتی در دسترس است، تنها مساله این است که چند چاه باید حفر شود. این صنعت شبیه تولید نوشیدنی شده است که متناسب با تعداد تشنگان تولید خواهد کرد.

بنابراین اقتصاد نفت تغییر کرده است. هنوز هم ممکن است تنش‌هایی سیاسی مانند تحولات خاورمیانه و یا اقدامات پوتین بر بازار تاثیراتی بگذارید ولی به طور کلی از این پس قیمت نفت کمتر در معرض شوک و یا تعیین دستوری توسط اوپک قرار دارد. نفت شیل آمریکا در حال تبدیل شدن به رقیبی برای نفت عربستان است. به این ترتیب، نه تنها نوسانات قیمت نفت، بلکه نوسانات اقتصاد جهانی نیز کاهش خواهد یافت. نفت و بازارهای مالی نشان داده بودند که تنها دو صنعتی هستند که می‌توانند اقتصاد جهان را وارد رکود کنند، ولی ظاهرا حداقل یکی از آن‌ها در جهت کنترل و مهار در حال حرکت است.