رئیس ستاد اجرایی سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان
نقشه جامع ستون حرکت علمی کشور است
دکتر آریا الستی، رئیس ستاد اجرایی سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان و عضو هیأت علمی دانشگاه شریف در خصوص بحث نخبگان و تأکیدات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به این امر با پایگاه اطلاع‌رسانی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به گفتگو نشست که مشروح آن در ادامه می‌آید:
در ابتدا به نظر شما الزامات شبکه عظیم تولید علم مدنظر مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) که بخشهای مختلف آن به صورت هم افزا و مکمل یکدیگر عمل کنند، چیست؟
در سند راهبری کشور در امور نخبگان چند اقدام انجام شده است که می‌تواند با دستور و مطالبه‌ی مقام معظم رهبری منطبق باشد. از یک طرف باید اطلاعات افراد، نیازها و توان و ظرفیت ملی به خصوص در حوزه‌ی علم و فناوری و فرهنگ و گستردگی آنها در سطح جغرافیایی کشور را در اختیار داشته باشیم. از طرف دیگر نقشه‌ای از نیازهای ملی برمبنای سندهای بالادستی داشته باشیم. نکته بعدی اینکه مجموعه‌ای از اطلاعات درمورد نخبگان این حوزه داشته باشیم و بتوانیم اینها را به هم وصل کنیم. باید قدرت ایجاد ارتباط بین شبکه نخبگان و شبکه نیازهای کشور را فراهم کنیم. یک شبکه دیگری هم که ما نیاز است در اختیار داشته باشیم شبکه‌ی درون نخبگانی است. در بسیاری از مواقع ما ملاحظه می‌کنیم که نخبگان ما از جامعه اصلی نخبگانی خود اطلاعات کافی ندارند. این ضعف اساسی و جدی است. ما باید بین نخبگان خود در درون کشور ارتباط برقرار کنیم. این در حالی است که خیلی از پژوهشگران ما در حوزه‌‌های مختلف به دلیل وجود ابزارهای ارتباطی همکاران خود در سطح دنیا را به خوبی شناسایی می‌کنند اما از نخبگان و همکاران خود در کشور اطلاعات کافی ندارند. یک مرکز سیاستگذاری باید از نخبگان اطلاع داشته باشد علاوه بر آن شبکه نخبگان هم باید از خودشان اطلاعات داشته باشند. برای این مورد اقداماتی در سند راهبردی کشور در امور نخبگان داریم که خوشبختانه مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی است.
سخنان مقام معظم رهبری کاملاً منطبق با بررسی‌های کارشناسانه و نیازها مطرح در سطح کشور است. در سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان دو نکته اساسی و کلیدی وجود داشت. مقام معظم رهبری در تفسیری از آیه « هدی للمتقین» « الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاهٔ و مما رزقناهم ینفقون» بیان فرمودند اراده ای که خداوند به بعضی از افراد می‌دهد تا کارهای نشدنی را امکان پذیر کنند خودش یک رزقی است و کسی که دارای این رزق است برای اینکه به هدایت برسد چند شرط لازم است. یک اینکه ایمان داشته باشد و با خداوند در ارتباط باشند، یکی دیگر اینکه از این رزق انفاق کند درباره نحوه انفاق هم فرمودند همین که این رزق را در خدمت و اختیار دیگران قرار دهد به معنای انفاق در رزق است. یعنی اگر فردی در کاری استعدادی دارد آن را در خدمت جامعه و مردمش به کار برد. جای خوشبختی است که ما امروز این تأییدیه از این نوع نگاه را از مقام معظم رهبری گرفته‌ایم.
در سند راهبردی کشور در بند شماره 5 در پیوست اول سند به عنوان اصول اساسی حاکم بر سند ذکر شده که دارا بودن استعداد درخشان و توانمندی های ذاتی ذهن نعمت‌های تعهدآور هستند ونه مزیت‌های توقع آفرین. در ادامه نیز ذکر شده است که بر این مبنا اقدامات ما باید به نحوی باشد که استعداد این افراد به سمت مسیر نخبگی هدایت شود. سیر نخبگی مسیری است که افراد در آن به تعهدات خود عمل می‌کنند.
نکته بعد، مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در بیاناتشان فرمودند: برای رسیدن به هدایت بر اساس این آیه سه شرط ذکر شده که انفاق از رزق را بحث کردیم. شرطی دیگر «یقیمون الصلاۀ» به معنای کامل، بالاترین نوع ارتباط با خداست. ایشان به جوانان پیشنهاد می‌دادند که این ارتباط با خدا را در تمام وجوه زندگی داشته باشند و از او کمک بخواهند.
به زبان ساده با خداوند دوست شوند و این دوستی را افزایش دهند. در این ارتباط ایشان جمله‌ای را به صورت تکمله فرمودند که ما باید همه سعیمان در راستای ارتباط با خدا باشد و هر آنچه که در ارتباط با شما نخبگان انجام می‌شود باید درهمین راستا باشد.
این جمله آخر یعنی تمام نهادها و دستگاه‌هایی که در این زمینه عهده‌دار مسئولیتی هستند باید اقداماتشان در راستای ارتباط با خداوند و افزایش معنویت باشد. به نظر من این جمله کلیدی نشان‌دهنده جهت‌گیری شفاف در برنامه‌های فرهنگی است که ما باید برای استعدادهای برتر و نخبگان داشته باشیم و سرلوحه‌ی همه فعالیت‌هایمان قرار دهیم.
مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در فرمایشاتشان تأکید داشتند که از الزامات تولید علم آنست که مقالات علمی تولید شده به ثبت ابداع بیانجامد و ناظر بر نیازهای درونی کشور باشد. با توجه به این امر وضعیت کشور در این زمینه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بسیاری ازدانشگاه‌های ما به خصوص دانشگاه‌های که به حد رشد کافی رسیده‌اند و اساتید دانشجویانی که در این دانشگاه‌ها هستند آمادگی داشتن ابداع در پژوهش‌هایشان را دارند. نکته مهم وجود نیاز در کشور است. مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به خوبی این نکته را بیان کردند که در کشور باید نیاز را ایجاد کنیم اگر کشش از درون جامعه نباشد طبیعی است که محققان و پژوهشگران ما بعد از مدتی به سمتی خواهند رفت که پژوهش‌ها را بر مبنای علاقه‌های خود تعریف می‌کنند.
سخن مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) دو جانبه است یعنی فقط یک توصیه به اهل علم نیست بلکه توصیه به مسئولین اجتماعی و جامعه صنعتی کشور هم محسوب می شود. اگر ما در اقتصاد دانش بنیان، اقتصاد مبتنی بر توانایی درونی یک کشور ایجاد نکنیم اصلاً نیازی به تحقیقات وجود نخواهد داشت. ایشان هم توضیح دادند که مدل بچه پولداری ملی نباید عمل کرد. در کشوری که خام‌فروشی می‌کند اصلاً نیازی به نتیجه پژوهش‌ها و تحقیقات ندارد. در این کشورها اصلاً سوالی پیش نمی‌آید که از طریق تحقیق و پژوهش پاسخ داده شود.
وقتی اجتماع پیرامون ما سوالی ندارد محقق ما کجا برود سوال تولید کند؟ حتی اگر جامعه‌ای مسئله و سوال مطرح نکرد و محقق خود برود یک مسئله و مشکل جامعه را کشف کند طبیعی است که اگر جامعه به آن سوال وقعی ننهد برای اجرای تحقیقات و راه‌حل هم شرایطش فراهم نمی‌شود. باز اگر این تحقیق از مسیرهای مختلف ملزوماتش فراهم و تأمین اعتبار شود باز چون سؤال از درون جامعه مطرح نشده، این سوال به کار گرفته نمی‌شود. لذا این سخنان بسیار گهر بارند و باید هردو جنبه‌اش را مورد توجه قراردهیم.
اگر کشور ما به سمت اقتصاد مقاومتی برود یکی از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی اتکا به ظرفیت‌های درونی کشور است. مهم‌ترین ظرفیت درونی کشور نیروی انسانی متخصص و نخبه است. باید از نیروی انسانی برای رفع مشکل و نیازها استفاده کنیم محققین ما از خدا می‌خواهند که مشکلات اجتماعی را حل کنند، پژوهشگران دوست دارند که نتیجه کار خود را در زندگی اطراف خود ببینند. باید شرایط برای تقاضا و عرضه‌ی علم فراهم کرد.
اهمیت و تأثیرگذاری نقشه جامع علمی کشور را در این حرکت عظیم علمی چگونه ارزیابی می کنید؟
نقشه جامع علمی کشور ستون این کار است. محور این موضوع باید هم نقشه جامع علمی کشور و هم ستاد راهبردی نقشه جامع باشد. دلیلش هم کاملاً مشخص است چرا که نقشه جامع رویکردش در علم و فناوری فقط به عرضه علم نسبت بلکه نگاه جدی به تقاضای آن هم دارد. این امر می‌تواند نقش مؤثری در تحول اقتصاد مقاومتی داشته باشد. همه مسائلی که در گفتگو مطرح شد ریشه‌اش در نقشه جامع علمی کشور است.
در ابتدا به نظر شما الزامات شبکه عظیم تولید علم مدنظر مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) که بخشهای مختلف آن به صورت هم افزا و مکمل یکدیگر عمل کنند، چیست؟
در سند راهبری کشور در امور نخبگان چند اقدام انجام شده است که می‌تواند با دستور و مطالبه‌ی مقام معظم رهبری منطبق باشد. از یک طرف باید اطلاعات افراد، نیازها و توان و ظرفیت ملی به خصوص در حوزه‌ی علم و فناوری و فرهنگ و گستردگی آنها در سطح جغرافیایی کشور را در اختیار داشته باشیم. از طرف دیگر نقشه‌ای از نیازهای ملی برمبنای سندهای بالادستی داشته باشیم. نکته بعدی اینکه مجموعه‌ای از اطلاعات درمورد نخبگان این حوزه داشته باشیم و بتوانیم اینها را به هم وصل کنیم. باید قدرت ایجاد ارتباط بین شبکه نخبگان و شبکه نیازهای کشور را فراهم کنیم. یک شبکه دیگری هم که ما نیاز است در اختیار داشته باشیم شبکه‌ی درون نخبگانی است. در بسیاری از مواقع ما ملاحظه می‌کنیم که نخبگان ما از جامعه اصلی نخبگانی خود اطلاعات کافی ندارند. این ضعف اساسی و جدی است. ما باید بین نخبگان خود در درون کشور ارتباط برقرار کنیم. این در حالی است که خیلی از پژوهشگران ما در حوزه‌‌های مختلف به دلیل وجود ابزارهای ارتباطی همکاران خود در سطح دنیا را به خوبی شناسایی می‌کنند اما از نخبگان و همکاران خود در کشور اطلاعات کافی ندارند. یک مرکز سیاستگذاری باید از نخبگان اطلاع داشته باشد علاوه بر آن شبکه نخبگان هم باید از خودشان اطلاعات داشته باشند. برای این مورد اقداماتی در سند راهبردی کشور در امور نخبگان داریم که خوشبختانه مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی است.
سخنان مقام معظم رهبری کاملاً منطبق با بررسی‌های کارشناسانه و نیازها مطرح در سطح کشور است. در سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان دو نکته اساسی و کلیدی وجود داشت. مقام معظم رهبری در تفسیری از آیه « هدی للمتقین» « الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاهٔ و مما رزقناهم ینفقون» بیان فرمودند اراده ای که خداوند به بعضی از افراد می‌دهد تا کارهای نشدنی را امکان پذیر کنند خودش یک رزقی است و کسی که دارای این رزق است برای اینکه به هدایت برسد چند شرط لازم است. یک اینکه ایمان داشته باشد و با خداوند در ارتباط باشند، یکی دیگر اینکه از این رزق انفاق کند درباره نحوه انفاق هم فرمودند همین که این رزق را در خدمت و اختیار دیگران قرار دهد به معنای انفاق در رزق است. یعنی اگر فردی در کاری استعدادی دارد آن را در خدمت جامعه و مردمش به کار برد. جای خوشبختی است که ما امروز این تأییدیه از این نوع نگاه را از مقام معظم رهبری گرفته‌ایم.
در سند راهبردی کشور در بند شماره 5 در پیوست اول سند به عنوان اصول اساسی حاکم بر سند ذکر شده که دارا بودن استعداد درخشان و توانمندی های ذاتی ذهن نعمت‌های تعهدآور هستند ونه مزیت‌های توقع آفرین. در ادامه نیز ذکر شده است که بر این مبنا اقدامات ما باید به نحوی باشد که استعداد این افراد به سمت مسیر نخبگی هدایت شود. سیر نخبگی مسیری است که افراد در آن به تعهدات خود عمل می‌کنند.
نکته بعد، مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در بیاناتشان فرمودند: برای رسیدن به هدایت بر اساس این آیه سه شرط ذکر شده که انفاق از رزق را بحث کردیم. شرطی دیگر «یقیمون الصلاۀ» به معنای کامل، بالاترین نوع ارتباط با خداست. ایشان به جوانان پیشنهاد می‌دادند که این ارتباط با خدا را در تمام وجوه زندگی داشته باشند و از او کمک بخواهند.
به زبان ساده با خداوند دوست شوند و این دوستی را افزایش دهند. در این ارتباط ایشان جمله‌ای را به صورت تکمله فرمودند که ما باید همه سعیمان در راستای ارتباط با خدا باشد و هر آنچه که در ارتباط با شما نخبگان انجام می‌شود باید درهمین راستا باشد.
این جمله آخر یعنی تمام نهادها و دستگاه‌هایی که در این زمینه عهده‌دار مسئولیتی هستند باید اقداماتشان در راستای ارتباط با خداوند و افزایش معنویت باشد. به نظر من این جمله کلیدی نشان‌دهنده جهت‌گیری شفاف در برنامه‌های فرهنگی است که ما باید برای استعدادهای برتر و نخبگان داشته باشیم و سرلوحه‌ی همه فعالیت‌هایمان قرار دهیم.
مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در فرمایشاتشان تأکید داشتند که از الزامات تولید علم آنست که مقالات علمی تولید شده به ثبت ابداع بیانجامد و ناظر بر نیازهای درونی کشور باشد. با توجه به این امر وضعیت کشور در این زمینه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بسیاری ازدانشگاه‌های ما به خصوص دانشگاه‌های که به حد رشد کافی رسیده‌اند و اساتید دانشجویانی که در این دانشگاه‌ها هستند آمادگی داشتن ابداع در پژوهش‌هایشان را دارند. نکته مهم وجود نیاز در کشور است. مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به خوبی این نکته را بیان کردند که در کشور باید نیاز را ایجاد کنیم اگر کشش از درون جامعه نباشد طبیعی است که محققان و پژوهشگران ما بعد از مدتی به سمتی خواهند رفت که پژوهش‌ها را بر مبنای علاقه‌های خود تعریف می‌کنند.
سخن مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) دو جانبه است یعنی فقط یک توصیه به اهل علم نیست بلکه توصیه به مسئولین اجتماعی و جامعه صنعتی کشور هم محسوب می شود. اگر ما در اقتصاد دانش بنیان، اقتصاد مبتنی بر توانایی درونی یک کشور ایجاد نکنیم اصلاً نیازی به تحقیقات وجود نخواهد داشت. ایشان هم توضیح دادند که مدل بچه پولداری ملی نباید عمل کرد. در کشوری که خام‌فروشی می‌کند اصلاً نیازی به نتیجه پژوهش‌ها و تحقیقات ندارد. در این کشورها اصلاً سوالی پیش نمی‌آید که از طریق تحقیق و پژوهش پاسخ داده شود.
وقتی اجتماع پیرامون ما سوالی ندارد محقق ما کجا برود سوال تولید کند؟ حتی اگر جامعه‌ای مسئله و سوال مطرح نکرد و محقق خود برود یک مسئله و مشکل جامعه را کشف کند طبیعی است که اگر جامعه به آن سوال وقعی ننهد برای اجرای تحقیقات و راه‌حل هم شرایطش فراهم نمی‌شود. باز اگر این تحقیق از مسیرهای مختلف ملزوماتش فراهم و تأمین اعتبار شود باز چون سؤال از درون جامعه مطرح نشده، این سوال به کار گرفته نمی‌شود. لذا این سخنان بسیار گهر بارند و باید هردو جنبه‌اش را مورد توجه قراردهیم.
اگر کشور ما به سمت اقتصاد مقاومتی برود یکی از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی اتکا به ظرفیت‌های درونی کشور است. مهم‌ترین ظرفیت درونی کشور نیروی انسانی متخصص و نخبه است. باید از نیروی انسانی برای رفع مشکل و نیازها استفاده کنیم محققین ما از خدا می‌خواهند که مشکلات اجتماعی را حل کنند، پژوهشگران دوست دارند که نتیجه کار خود را در زندگی اطراف خود ببینند. باید شرایط برای تقاضا و عرضه‌ی علم فراهم کرد.
اهمیت و تأثیرگذاری نقشه جامع علمی کشور را در این حرکت عظیم علمی چگونه ارزیابی می کنید؟
نقشه جامع علمی کشور ستون این کار است. محور این موضوع باید هم نقشه جامع علمی کشور و هم ستاد راهبردی نقشه جامع باشد. دلیلش هم کاملاً مشخص است چرا که نقشه جامع رویکردش در علم و فناوری فقط به عرضه علم نسبت بلکه نگاه جدی به تقاضای آن هم دارد. این امر می‌تواند نقش مؤثری در تحول اقتصاد مقاومتی داشته باشد. همه مسائلی که در گفتگو مطرح شد ریشه‌اش در نقشه جامع علمی کشور است.
