نگاه شما: ارسباران؛ کی به جهانیان سلام می کند؟!
بخش «نگاه شما» برای ارائه و معرفی «نگاه» مخاطبان «تابناک» به همه موضوعات است. هر مخاطب «تابناک» می‌تواند با مد نظر قرار دادن شرایط همکاری با این بخش، «نگاه» خود را ارسال کند تا در معرض دید و داوری دیگر مخاطبان قرار گیرد.
چرا جنگل های ارسباران؛ باید ویترین طبیعت جهان بشود؟! این سوالی است که مدت هاست در پی پاسخ آن هستیم.پرونده ثبت جنگل های ارسباران در فهرست میراث جهانی یونسکو، در حالی این روزها از سوی مسئولان میراث فرهنگی رسانه ای می شود که به نظر می رسد، دست اندرکاران این حوزه باید بیش از اینها به فکر و اندیشه حفظ و احیاء و به ویژه شناساندن ظرفیت های بالقوه توریستی و گردشگری این منطقه به جهانیان می شدند.
از این رو، این اقدام مسئولان در این شرایط و موقعیت خاص جنگل های ارسباران؛ را به فال نیک می گیریم و از دست اندرکاران این عرصه می خواهیم، در پیشبرد راه شان در هر چه سریعتر به ثبت رسیدن این اثر طبیعی کشورمان، در فهرست میراث جهانی یونسکو بیش از اینها تلاش نمایند.
* حال ارسباران چگونه است
چرا که حیفه؟ این جنگل ها با این همه پتانسیل و ظرفیت ذره ذره به خاک تبدیل شوند و در آینده فقط حسرت کارهای نکرده خویش را داشته باشیم و این آثار بکر، زیبا و طبیعی کشورمان، فقط در قاب فیلم و عکس در خاطره هایمان باقی بماند.
به سخن دیگر، اینکه استان آذربايجان شرقي به دليل داشتن تنوع اقلیمی و ظرفيت‌هاي بالاي اقتصادي، فرهنگي، گردشگری و ... جايگاه ويژه‌اي در منطقه و كشورمان و به خصوص در دنیا دارد كه مي‌تواند در تمامی عرصه ها تاثيرگذار باشد و در این راستا؛ از جمله می توان به طبیعت‌گردی، اکوتوریسم یا بوم‌گردی منطقه حفاظت شده ارسباران اشاره نمود. بی شک؛ منطقه ارسباران به دلیل موقعیت خاص و داشتن زیبایی مناظر طبیعی، گیاهی و از نظر تنوع گونه های جانوری این منطقه را درسطح جهان به عنوان گنجينه گونه هاي نایاب گیاهی و جانوری معرفی کرده است.
با این وجود، اهميت منطقه ارسباران تنها به دليل ويژگي هاي خاص اکوتوریسم، اكولوژيكي و توان هاي زيست محيطي آن نبوده، بلكه ميراث تاريخي و فرهنگي اين منطقه نيز از زمان هاي گذشته مورد توجه دوستداران این منطقه و جهان بوده، بطوری که هر ساله هزاران گردشگر و محقق را به این منطقه جذب می کند.
نکته قابل تأمل دیگر اینکه، ارسباران که در گذشته ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رود ارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی های سبلان، بزقوش و سهند اطلاق می شد، ولی متاسفانه اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب عرصه های منحصر به فرد جنگلی به مرزهای شهرستان های کلیبر و اهر محدود می شود. این منطقه حفاظت شده در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم « ارس» در شمال، « ایلگنه چای » در غرب و «کلیبرچای» در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات «سایگرام» متصل است.
* جنگل های ارسباران در قاب یونسکو
آنچه در این زمینه نباید نادیده گرفته شود اینکه، جنگل های این ناحیه با وجود برخی شباهت ها با جنگل های خزری، به دلیل تفاوت های آب و هوایی و گیاهی، ویژگی خاصی دارد و به همین دلیل در برنامه، «انسان و زیست کره» یونسکو، این منطقه در سال ۱۳۵۵به عنوان منطقه اي حفاظتي و ذخيره گاه "بيوسفر” (ژنتيكي) در كره زمين معرفی شده است. بر همین اساس، طی آخرین آمار اعلام شده، وسعت جنگل ارسباران 164 هزار هکتار بوده که از این وسعت 148 هزار هکتار از آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی است.
اين جنگل ها به دليل قرار گرفتن در محل تلاقي رشته کوه هاي البرز و زاگرس، در شرایط اكولوژیكی خاص سبب تشكیل جوامع متنوع حیاتی، تركیب گونه ای و فلور نسبتاً غنی شده است.
از این حیث، اکوسیستم این جنگل دارای ویژگی های منحصر به فردی است که مجموعه ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و خصوصیات دیگر مناطق گیاهی کشور را در خود جای داده است. افزون بر تنوع عظیم گیاهی، عمده ترین گونه های پستانداران و پرندگان حمایت شده کمیاب را در چتر حمایت خود دارد. توده های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده ای داشته و قوچ و میش از شاخص ترین حیوانات این مجموعه است. در این میان زیستگاه های ییلاقی و قشلاقی تپه ماهوری«کیامکی»، ییلاق «قره چی» و مناطق صخره ای و صعب العبور« کنتال» مأمن طبیعی انواع گونه های جانوری چون کل، بز وحشی، پلنگ، سیاه گوش و ... است.
آنچه اختصاصا در این زمینه مورد تاکید است اینکه، میزان تنوع زیستی حیات نیز به نحو چشمگیری، نسبت به دیگر مناطق جنگلی ایران، غنی‌تر است، اما به رغم وجود چنین سرمایه ای، قراین بیانگر آن است که این منابع سودآور، در حال حاضر واقعاً مورد تهدید و تخریب انسانها قرار گرفته است.
بر همین اساس، منطقه حفاظت شده ارسباران، از نظر تنوع گونه ای جانوری و گیاهی در سطح جهان کم نظیر است. تاکنون ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی در مناطق مختلف ارسباران شناخته شده، و برخی دیگر از گونه های جانوری در این جنگل ها به دلایل مختلف ناشناخته مانده است.
* سیاه خروس قفقازی، چشم انتظار جهانیان
این منطقه همچنین، زیستگاه پستاندارانی دیگر چون؛ گراز، خرس قهوه ای، قره قولاغ، گربه جنگلی، سمور سنگی، خرگوش، شغال، روباه معمولی، تشی، خارپشت اروپایی و ...، از دوزیستان تریتون تاجدار و انواع قورباغه ها و ...، از ماهی های ساکن رودهای این منطقه؛ انواع متنوع زردک، سیاه ماهی، کپور نقره ای، گامبوزیا، اسبله، سوف و انواع سگ ماهی جویباری و ....، از خزندگان معروف نیز؛ مار قیطانی، مارمولک چشم ماری، لاسترمای دشتی پشت مشبک و غیره در این زیستگاه زیبا زندگی می کنند. اما مهم‌ترین و كم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران؛ نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است كه این منطقه یكی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند كه نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیاء و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.
در كنار اين عوامل نكته مهم ديگر اين است كه این منطقه، با دامنه ها و دره های سرسبز آمیخته از درختان، درختچه ها، گل های رنگارنگ، چمن زارها، چشمه سارها و نهرها همراه با آبشار های مرتفع و دیدنی با حیات وحش منحصر به فرد خود ترکیبی بی نظیر و بی همتا از ذخیره گاه های بیوسفر جهان بوجود آورده است.
* ارسباران سرزمین ناشناخته های گیاهی
بطوریكه طبق مطالعات انجام شده، ناحیه جنگلی ارسباران با داشتن 8 درصد از سطح کل کشور بیش از 10 درصد گونه های گیاهی را داراست. تا كنون بیش از 1344 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است، كه به 493 جنس و 97 تیره تعلق دارند. از این تعداد، 80 گونه از آنها جنگلی بوده و 40 تا جزو گونه‌های مهم دارویی می‌باشد. برخی از گونه‌ها از لحاظ تنوع ژنتیكی، اسانس و تركیب موجود، منحصر به فرد می باشد. از جمله گونه‌های مهم دارویی كه مصرف سنتی و رایج در منطقه دارد، می توان سرخدار، قره قات، زالزالك، آردوج، ارس و ... را نام برد.
همچنین کارشناسان این حوزه، جنگل هاي ارسباران را به دليل داشتن گونه های متنوع گياهي و جنگلي، در زمره يكي از مناطق با ارزش ژنتيكي جهان شناخته و به جهت برخي ويژگي هاي خاص يك منطقه رويشي مستقل، با نام منطقه جنگلي ارسباران معرفي كرده اند، كه يكي از مناطق پنجگانه رويشي ايران محسوب مي شود.
از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه نیز می‌توان به «آوری، ممرز، گردو، چنار، كیكم، عاق، زرشك، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت كول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالك و ...، انواع نعنا عیان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» اشاره کرد.
* سلام ارسباران به جهانیان
به همین منظور، امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار بوده است و در بیست ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های طبیعت‌گردی در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود. در این راستا، به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که طبیعت‌گردی در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی، رشد طبیعت‌گردی در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود، شمار طبیعت‌گردان هفت درصد کل مسافران جهان است و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده به ۲۰ درصد برسد. بنابراین طبیعت‌گردی از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که موجب مزایایی فراوانی برای جهانیان خواهد شد. در این خصوص طبعت استان آذربايجان شرقي نيز به دليل داشتن جاذبه هاي طبيعي بسيار زيبا از قطب هاي مهم "اكوتوريسم" در دنیا و به ویژه کشورمان بوده که در این میان می توان به جنگل هاي ارسباران با طبيعت بكر، آب و هواي بسيار دل انگيز، آثار تاريخي منحصر به فرد و رودهاي همیشه روان این منطقه اشاره نمود که براي هر گردشگري مي تواند خاطراتي زيبا، صفاي خاطر، آرامش جسمي و روحي بسياري را فراهم نماید.
پس امروز جنگل های ارسباران چشم انتظار یاری و کمک جوامع بشری است. پس بیائید، همگان برای حفظ میراث خویش از جان مایه بگذاریم. همین ...
نویسنده: موسی کاظم زاده؛ روزنامه نگار
از این رو، این اقدام مسئولان در این شرایط و موقعیت خاص جنگل های ارسباران؛ را به فال نیک می گیریم و از دست اندرکاران این عرصه می خواهیم، در پیشبرد راه شان در هر چه سریعتر به ثبت رسیدن این اثر طبیعی کشورمان، در فهرست میراث جهانی یونسکو بیش از اینها تلاش نمایند.
* حال ارسباران چگونه است
چرا که حیفه؟ این جنگل ها با این همه پتانسیل و ظرفیت ذره ذره به خاک تبدیل شوند و در آینده فقط حسرت کارهای نکرده خویش را داشته باشیم و این آثار بکر، زیبا و طبیعی کشورمان، فقط در قاب فیلم و عکس در خاطره هایمان باقی بماند.
به سخن دیگر، اینکه استان آذربايجان شرقي به دليل داشتن تنوع اقلیمی و ظرفيت‌هاي بالاي اقتصادي، فرهنگي، گردشگری و ... جايگاه ويژه‌اي در منطقه و كشورمان و به خصوص در دنیا دارد كه مي‌تواند در تمامی عرصه ها تاثيرگذار باشد و در این راستا؛ از جمله می توان به طبیعت‌گردی، اکوتوریسم یا بوم‌گردی منطقه حفاظت شده ارسباران اشاره نمود. بی شک؛ منطقه ارسباران به دلیل موقعیت خاص و داشتن زیبایی مناظر طبیعی، گیاهی و از نظر تنوع گونه های جانوری این منطقه را درسطح جهان به عنوان گنجينه گونه هاي نایاب گیاهی و جانوری معرفی کرده است.
با این وجود، اهميت منطقه ارسباران تنها به دليل ويژگي هاي خاص اکوتوریسم، اكولوژيكي و توان هاي زيست محيطي آن نبوده، بلكه ميراث تاريخي و فرهنگي اين منطقه نيز از زمان هاي گذشته مورد توجه دوستداران این منطقه و جهان بوده، بطوری که هر ساله هزاران گردشگر و محقق را به این منطقه جذب می کند.
نکته قابل تأمل دیگر اینکه، ارسباران که در گذشته ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رود ارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی های سبلان، بزقوش و سهند اطلاق می شد، ولی متاسفانه اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب عرصه های منحصر به فرد جنگلی به مرزهای شهرستان های کلیبر و اهر محدود می شود. این منطقه حفاظت شده در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم « ارس» در شمال، « ایلگنه چای » در غرب و «کلیبرچای» در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات «سایگرام» متصل است.
* جنگل های ارسباران در قاب یونسکو
آنچه در این زمینه نباید نادیده گرفته شود اینکه، جنگل های این ناحیه با وجود برخی شباهت ها با جنگل های خزری، به دلیل تفاوت های آب و هوایی و گیاهی، ویژگی خاصی دارد و به همین دلیل در برنامه، «انسان و زیست کره» یونسکو، این منطقه در سال ۱۳۵۵به عنوان منطقه اي حفاظتي و ذخيره گاه "بيوسفر” (ژنتيكي) در كره زمين معرفی شده است. بر همین اساس، طی آخرین آمار اعلام شده، وسعت جنگل ارسباران 164 هزار هکتار بوده که از این وسعت 148 هزار هکتار از آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی است.
اين جنگل ها به دليل قرار گرفتن در محل تلاقي رشته کوه هاي البرز و زاگرس، در شرایط اكولوژیكی خاص سبب تشكیل جوامع متنوع حیاتی، تركیب گونه ای و فلور نسبتاً غنی شده است.
از این حیث، اکوسیستم این جنگل دارای ویژگی های منحصر به فردی است که مجموعه ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و خصوصیات دیگر مناطق گیاهی کشور را در خود جای داده است. افزون بر تنوع عظیم گیاهی، عمده ترین گونه های پستانداران و پرندگان حمایت شده کمیاب را در چتر حمایت خود دارد. توده های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده ای داشته و قوچ و میش از شاخص ترین حیوانات این مجموعه است. در این میان زیستگاه های ییلاقی و قشلاقی تپه ماهوری«کیامکی»، ییلاق «قره چی» و مناطق صخره ای و صعب العبور« کنتال» مأمن طبیعی انواع گونه های جانوری چون کل، بز وحشی، پلنگ، سیاه گوش و ... است.
آنچه اختصاصا در این زمینه مورد تاکید است اینکه، میزان تنوع زیستی حیات نیز به نحو چشمگیری، نسبت به دیگر مناطق جنگلی ایران، غنی‌تر است، اما به رغم وجود چنین سرمایه ای، قراین بیانگر آن است که این منابع سودآور، در حال حاضر واقعاً مورد تهدید و تخریب انسانها قرار گرفته است.
بر همین اساس، منطقه حفاظت شده ارسباران، از نظر تنوع گونه ای جانوری و گیاهی در سطح جهان کم نظیر است. تاکنون ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی در مناطق مختلف ارسباران شناخته شده، و برخی دیگر از گونه های جانوری در این جنگل ها به دلایل مختلف ناشناخته مانده است.
* سیاه خروس قفقازی، چشم انتظار جهانیان
این منطقه همچنین، زیستگاه پستاندارانی دیگر چون؛ گراز، خرس قهوه ای، قره قولاغ، گربه جنگلی، سمور سنگی، خرگوش، شغال، روباه معمولی، تشی، خارپشت اروپایی و ...، از دوزیستان تریتون تاجدار و انواع قورباغه ها و ...، از ماهی های ساکن رودهای این منطقه؛ انواع متنوع زردک، سیاه ماهی، کپور نقره ای، گامبوزیا، اسبله، سوف و انواع سگ ماهی جویباری و ....، از خزندگان معروف نیز؛ مار قیطانی، مارمولک چشم ماری، لاسترمای دشتی پشت مشبک و غیره در این زیستگاه زیبا زندگی می کنند. اما مهم‌ترین و كم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران؛ نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است كه این منطقه یكی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند كه نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیاء و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.
در كنار اين عوامل نكته مهم ديگر اين است كه این منطقه، با دامنه ها و دره های سرسبز آمیخته از درختان، درختچه ها، گل های رنگارنگ، چمن زارها، چشمه سارها و نهرها همراه با آبشار های مرتفع و دیدنی با حیات وحش منحصر به فرد خود ترکیبی بی نظیر و بی همتا از ذخیره گاه های بیوسفر جهان بوجود آورده است.
* ارسباران سرزمین ناشناخته های گیاهی
بطوریكه طبق مطالعات انجام شده، ناحیه جنگلی ارسباران با داشتن 8 درصد از سطح کل کشور بیش از 10 درصد گونه های گیاهی را داراست. تا كنون بیش از 1344 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است، كه به 493 جنس و 97 تیره تعلق دارند. از این تعداد، 80 گونه از آنها جنگلی بوده و 40 تا جزو گونه‌های مهم دارویی می‌باشد. برخی از گونه‌ها از لحاظ تنوع ژنتیكی، اسانس و تركیب موجود، منحصر به فرد می باشد. از جمله گونه‌های مهم دارویی كه مصرف سنتی و رایج در منطقه دارد، می توان سرخدار، قره قات، زالزالك، آردوج، ارس و ... را نام برد.
همچنین کارشناسان این حوزه، جنگل هاي ارسباران را به دليل داشتن گونه های متنوع گياهي و جنگلي، در زمره يكي از مناطق با ارزش ژنتيكي جهان شناخته و به جهت برخي ويژگي هاي خاص يك منطقه رويشي مستقل، با نام منطقه جنگلي ارسباران معرفي كرده اند، كه يكي از مناطق پنجگانه رويشي ايران محسوب مي شود.
از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه نیز می‌توان به «آوری، ممرز، گردو، چنار، كیكم، عاق، زرشك، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت كول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالك و ...، انواع نعنا عیان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» اشاره کرد.
* سلام ارسباران به جهانیان
به همین منظور، امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار بوده است و در بیست ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های طبیعت‌گردی در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود. در این راستا، به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که طبیعت‌گردی در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی، رشد طبیعت‌گردی در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود، شمار طبیعت‌گردان هفت درصد کل مسافران جهان است و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده به ۲۰ درصد برسد. بنابراین طبیعت‌گردی از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که موجب مزایایی فراوانی برای جهانیان خواهد شد. در این خصوص طبعت استان آذربايجان شرقي نيز به دليل داشتن جاذبه هاي طبيعي بسيار زيبا از قطب هاي مهم "اكوتوريسم" در دنیا و به ویژه کشورمان بوده که در این میان می توان به جنگل هاي ارسباران با طبيعت بكر، آب و هواي بسيار دل انگيز، آثار تاريخي منحصر به فرد و رودهاي همیشه روان این منطقه اشاره نمود که براي هر گردشگري مي تواند خاطراتي زيبا، صفاي خاطر، آرامش جسمي و روحي بسياري را فراهم نماید.
پس امروز جنگل های ارسباران چشم انتظار یاری و کمک جوامع بشری است. پس بیائید، همگان برای حفظ میراث خویش از جان مایه بگذاریم. همین ...
نویسنده: موسی کاظم زاده؛ روزنامه نگار
