و مرگ را به خاك می‌سپارند
بنفشه سام گيس
«شهناز مرادي» هفتمين زني بود كه روز پنجم شهريور آمد. تنها آمده بود.
مامور پزشكي قانوني شهناز را آورده بود. مامور از زير رواق رد شد و موج
جمعيت سياهپوش را شكست و از كنار آدم هايي كه مشغول خواندن نماز ميت براي
عبدالله طالبي بودند، گذشت و رفت قسمت ابطال شناسنامه ها و وقتي نوبتش
رسيد، روي تمام صفحات شناسنامه شهناز، مهر «باطل شد» زدند و در قطعه 313 يك
قبر رايگان مشخص كردند و شهناز روي يك برانكارد و از زير آن ورودي چسبيده
به زمين، سر خورد و رفت پيش غساله ها.
مرگ سياهپوش مي شود
صاحبان عزا، زير فضاي مسقف جمع شده اند براي انجام كارهاي مربوط به دفن جنازه شان. آدم هاي سياهپوش، مردها و زن ها، با چشم هاي سرخ و چهره هاي غم زده، يا در حال آمد و شد به سالن انجام امورات دفنند يا منتظر آمدن جنازه كفن پوش. ناظران شرعي، خسته از هجمه مرگ، نگاه شان به قسمتي است كه با تابلوي «نماز ميت» مشخص شده تا به نوبت بروند و براي جنازه ها نماز بخوانند. روزانه 170 الي 200 جنازه به بزرگ ترين گورستان تهران روانه مي شود. افزون شدن تعداد مرگ باعث شده كه گورستان تهران هم دلش را بزرگ تر و بزرگ تر كند.
در رثاي پلك هاي خفته
تهويه غول پيكر دايم در حال كار است و باد سرد، موج مي اندازد در سالن شست و شوي زنان و به رطوبت گره مي خورد و تن آدم را لرز مي اندازد. بوي ترش كافور و نم سرد آب و و دم گرم ماندگي جنازه ها، سالن شست و شو را دوره كرده. پنج سنگ با فاصله يك و نيم متر از هم و روي هر سنگ، هر روز، 15 الي 16 جنازه شسته مي شود. چهار غساله و كمك غساله و آبريز و خلعت بر، پاي هر سنگ كار مي كنند تا جنازه ها تمام شود. پنجره مستطيل مشرف به سنگ ها، نمايي از سرها و چشم هاست. چشم زن هايي كه پشت شيشه ايستاده اند، گريان و مبهوت و قرمز خيره مي شود به هر جنازه يي كه روي سنگ مي آيد. اگر وصيت متوفي يا خواست بستگان نزديك، اين باشد كه كسي جنازه را نبيند، لته هاي آويزان پرده قهوه يي رنگ ضخيم، جنازه را از نگاه هاي خيره پنهان مي كند... روي هر سنگ يك جنازه خوابيده. پيكرهايي كه حالا، ساعت ها بعد از مرگ، بيشتر به تكه بزرگ گوشت، شبيهند. بي حركت و منجمد و بدون حس. رنگ صورت ها و بدن ها به سپيد و صورتي مايل به كبود مي زند و چشم ها و گوش ها و زبان ها، ساعت هاست كه بسته شده. غساله ها، جنازه هاي شل را چپ و راست مي كنند تا شست و شو را انجام دهند. بيشتر جنازه ها متعلق به افراد ميانسال است. زنان سالخورده و اغلب بيمار و چاق كه با آثار بيماري: زخم ها و كبودي ها و شكستگي ها و حتي پوشكي كه پيش از فوت به تن داشته اند پيش غساله ها مي آيند. غساله ها با دستكش هاي پلاستيكي بلند و چكمه هاي تا زير زانو و پيش بندهايي كه تا زير گردن شان را مي پوشاند روي جنازه ها آب مي ريزند و كافور و سدر و صابون مي زنند و كفن پيچ شده به همان زير گذري تحويل مي دهند كه جنازه از آن وارد شده بود. براي بلند كردن هر جنازه شسته شده از روي سنگ، حداقل چهار غساله آماده هستند كه پاها و شانه هايش را بگيرند و «ياعلي» بگويند و جنازه را روي تخت كفن پيچي بگذارند.
«واقعا راست است كه مرگ، آخر زندگي نيست. وقتي هنوز نيامده بودم اينجا، مي گفتم آدم مي ميرد و تمام مي شود و مي رود زير خاك ولي اينجا هر روز چيزهاي متفاوتي مي بينيم. اينجا خيلي آرامبخش است. تمام باورهاي مان را تغيير داده. آدم اينجا مي تواند به سير و سلوك برسد. واقعا چنين حسي دارد براي بيشترمان. باورم نمي شد كه اين شغل تا اين حد به من نيرو بدهد. آن جنازه را مي بيني ؟ رايگان است. هيچ كس را ندارد. در حال گنديدن بوده كه پيدايش كرده اند.» بين غساله ها، مريم از همه جوان تر است. 22 ساله. بين غساله ها، نسرين از همه مسن تر است. 54 ساله.
«شغل من را همه مي دانند. حتي پسر شش ساله ام.»
« مشوق من پدرشوهرم بود.»
«يكي از دوستانم آمد و گفت خوش به حالت.»
«از شغل من فقط خانواده خودم باخبرند. خانواده شوهرم نمي داند.»
مينو چهار سال است كه غسالي مي كند و جنازه هاي مردم را مي شويد. تا چهار ماه قبل، خانواده شوهرش نمي دانستند كه شغل مينو چيست. فقط شوهرش مي دانست. يك شب رفت جلوي دوربين تلويزيون و زبانش باز شد به اينكه شغلش شستن جنازه هاي مردم است و كارش را هم خيلي دوست دارد و فرداي همان روز، مادر شوهر مينو به پسرش پيغام داد كه «ما عروسي به اسم مينو نداريم» و تمام شد تمام روابط فاميلي مينو و خانواده شوهر.
ضربان بي وقفه درد و مرگ
جريان آب مثل رودخانه كوچكي كف غسالخانه زنان جاري است. جريان آب هيچ وقت متوقف نمي شود و رطوبت آب از مرز نازك تخت هاي پلاستيكي چكمه ها مي گذرد و به پاي غساله ها مي رسد. تمام غساله ها گرفتار واريس و رماتيسمند. چشم هاي غساله ها از تماس دايم با گرد سدر و كافور دچار كم بينايي و تاري ديد شده. تمام غساله ها گرفتار افتادگي رحم و مثانه و دررفتگي تاندون هاي دست و كمر دردند.
«من دو سال است ديسك كمر دارم.»
«من تاندون دستم پاره شده.»
«من واريس دارم تا بالاي پا.»
«من كمر درد و پا درد و واريس دارم.»
«من به خاطر سنگيني وزن جنازه ها مشكل پيدا كردم و تخمدان هايم را درآوردم.»
«من به خاطر سنگيني وزن جنازه ها افتادگي رحم پيدا كردم و رحم را درآوردند.»
«من يك جنازه را بلند كردم و انگشت هاي دستم ماند بين سنگ و جنازه و سياه شد و ورم كرد.»
«چشم هاي من دچار پيري زودرس شده به خاطر گرد كافور.»
«ما بايد 20 سال كار كنيم.»
كسي 20 سال اينجا دوام مي آورد ؟
«سالم مي آيد و ناقص مي رود. اينجا، 10 سال نشده همه چيزت را از دست مي دهي. نيرو، دست، پا، چشم...» جنازه شهناز چند روز ماند تا پيدايش كردند. كسي شهناز را نمي شناخت و از خويش و آشنايي هم خبري نشد. وقتي ماموران اورژانس، شهناز را به پزشكي قانوني بردند مجبور شدند سر و تن شهناز را بشكافند تا علت مرگش را پيدا كنند. جمجمه شكافته شده و بخيه خورده، يك كجي عجيب دارد و از زير گردن تا كمي بالاتر از شكم، يك خط ناصاف، جاي تيغه چاقوست كه آن را هم وصله كرده اند. كمي آن طرف تر از همين خط عمود، يك تاول بزرگ به اندازه دو كف دست، سفيد رنگ شده و انگار همان قسمت را سس سفيد ريخته اند. پوست پاي شهناز تركيده و لايه پوستي بر اثر ماندگي جنازه از بين رفته و گوشت صورتي مايل به كبود از زير پوست از هم دريده بيرون زده. موهاي شهناز، كوتاه و شرابي رنگ است. اندامش، فربه و كوتاه قد است. شايد پرستار بچه بوده، شايد هم آرايشگر، شايد خورش فسنجان خيلي خوب مي پخته و شايد گلدوزي بلد بوده. شايد بد اخلاق بوده و شايد رمان هاي عاشقانه مي خوانده. شايد تفريحش، نشستن پاي سريال هاي آن طرف آب و شكستن تخمه آفتابگردان بوده. شايد...
هشت ساعت زندگي با مرگ
از 46 غساله، 10 نفرشان نيروي رسمي هستند، 28 نفر، شركتي و هشت نفر، روزمزد كه بيمه هم ندارند و هنوز بعد از هشت و 9 سال هم به نيروي شركتي يا رسمي تبديل نشده اند. شركتي ها بايد طبق قانون بعد از سه سال تبديل به نيروي قراردادي بشوند ولي قانون مي تواند آنها را دور بزند به بهانه راضي نبودن از كار و سابقه كم و پايين بودن تحصيلات و تا زماني كه قانون دلش بخواهد، بايد شركتي بمانند در حالي كه حقوق كمتري از نيروهاي رسمي مي گيرند و آينده شغلي شان هم چندان برقرار و مستحكم نيست. «همه مان كه مي بيني يك كار انجام مي دهيم اما حقوق و مزايا و امكانات مان خيلي فرق مي كند. شركتي، يعني كه خيلي راحت مي توانند قراردادمان را تمديد نكنند و بيكار شويم.» رقم حقوق ها روي يك ميليون تا نزديكي هاي دو ميليون تومان دور مي زند. كار هشت صبح شروع مي شود و تا سه و نيم بعد از ظهر ادامه دارد. هر غساله، دو روز كار و يك روز استراحت دارد و دوباره بايد جنازه هاي كبود و ترك برداشته و وصله شده مثل شهناز را بشويد كه البته مي گويند جنازه شهناز در مقايسه با جنازه هاي تصادفي، خيلي وضعيت خوبي دارد.
«جنازه هايي براي مان مي آورند كه كرم گذاشته و هرچه آب مي ريزيم هم كرم ها تمام نمي شود. بعضي جنازه ها آنقدر گنديده كه حتي با ماسك هم نمي توانيم نزديكش برويم. جنازه بچه هاي سرطاني از همه بيشتر اشك مان را در مي آورد. خيلي از جنازه هايي كه براي مان مي آورند دخترها و زن هاي معتادند. طفلك ها جوانند. چند وقت قبل، جنازه هاي تصادف قطار را براي مان آورده بودند. معلوم نبود سرش كجاست. دستش كجاست. بايد وقتي از بانك چشم مي آيند كه چشم جنازه ها را در بياورند اينجا باشي. آدميزاد است ديگر. براي مان عادي شده.»
حاضر نيستي شغلت را عوض كني ؟ بروي سراغ يك كار ديگر ؟
«هر روز بايد سدر را با آب مخلوط كنيم كه گلو و چشم مان خارش نگيرد. آدم عادي نمي تواند بيشتر از يك ساعت بوي كافور را تحمل كند. ما هر روز بايد سنگ هاي كافور را بكوبيم تا پودر شود. دكتر، آخرين نمره عينك را براي چشمم تجويز كرده. پاهايم را نشان دهم تعجب مي كني كه چرا مي آييم ؟ از اينجا كه مي رويم خانه، تازه بايد رختخواب هاي صبح را جمع كنيم. دليل اول همه مان اين بوده كه نياز مالي مان برطرف شود و دست مان رو به كسي دراز نباشد. ما عاشق كارمان هستيم. اگر عاشق كارمان نبوديم، بچه ها تا ساعت دو نيمه شب نمي ماندند كه جنازه هاي سقوط هواپيما را با آن وضعيت جمع كنند. نمي توانم برايت توصيف كنم كه ما چه جنازه هايي ديديم. واقعا نمي توانم. كاش در مقابل اين همه زحمت، فقط ما را ببينند.
غساله ها رنگ عشق به كارشان زده اند تا اين ساعت هاي طولاني مواجهه با مرگ را دلپذيرتر كنند. از همكارشان مي گويند كه يك سال در آشپزخانه بهشت زهرا كار كرده فقط به اين اميد كه به غسالخانه منتقل شود. از همكارشان مي گويند كه شش ماه پشت شيشه هاي غسالخانه مي ايستاده و اشك مي ريخته تا با درخواستش براي غسالي موافقت شود. از همكارشان مي گويند كه وقتي فوت كرد، خودشان او را غسل دادند و كفن كردند و برايش نماز ميت خواندند و چقدر هم با ياد خاطراتش اشك ريختند. خارج از اين پيش بند پلاستيكي بلند و چكمه هاي تا زير زانو و دستكش هاي تا بالاي آرنج، آنها زن هستند. مانند همه زن ها. با همان احساس و حواس و نگرش و باورهاي زنانه.
چه غذايي را بهتر درست مي كني ؟
« دلمه فلفل»
كسي با غذا خوردن در خانه شما مشكلي ندارد ؟
«نه. دستپختم خوشمزه است. شايد مردم بگويند كه شغل ما شستن مرده هاست اما ما هم زندگي داريم. خانه داريم. همه چيزمان هم خوب است. بچه هايمان هم خوبند.»
نيايش براي غربت
جنازه شهناز را شستند. سدر و كافور زدند. چهار نفري شانه و پاهايش را گرفتند و روي سنگ كنار سالن گذاشتند و دور تا دورش كفن سفيد رنگ پيچيدند و روي برانكارد آوردند كنار خروجي غسالخانه تا ناظر شرعي برايش نماز بخواند. ناظر شرعي 33 ساله است. شش سال قبل داوطلب شد براي حضور در غسالخانه و تا سطح دو اجتهاد خوانده و علاوه بر آنكه بر مراحل غسل و شست و شوي جنازه نظارت دارد، براي جنازه هاي رايگان نماز ميت مي خواند. زن جواني است كه غم مواجهه روزانه با مرگ، گريبان چشم هاي او را هم در دست گرفته است.
«هنوز مرگ براي من عادي نشده. اوايل كار خيلي سخت تر هم بود. باور كردن اين محيط برايم سخت تر بود. اما حالابا محيط كنار آمده ام. البته هنوز هم نگاهم به مرگ همان است. يك روز هم نوبت من است و انتظارش را مي كشم. قبل از آمدن به اينجا هم به فكر مرگ بودم. حالابيشتر شده.»
از مرگ مي ترسيد ؟
«از مرگ خودم مي ترسم ولي... از مرگ ديگران، نه.» دو نفر از غساله ها پشت سر ناظر شرعي مي ايستند و با نگاه به تابلويي كه متن نماز ميت روي آن نوشته شده جملات را زير لب زمزمه مي كنند. «اين طفلك هيچ كس را ندارد كه زير جنازه اش را بگيرند. الان او را سوار آمبولانس مي كنند و دو تا كارگر دفنش مي كنند. غريب و بي كس. خيلي سخت است آدم يك گريه كن نداشته باشد.» دو ماشين نعش كش بيرون سالن غسالخانه توقف كرده اند. يكي براي چند جنازه و دولتي، يكي براي يك جنازه و خصوصي. صندوق عقب همان نعش كش خصوصي را باز مي كنم. دو برانكارد داخل صندوق عقب بنز است و يك جنازه روي يكي از برانكاردها خوابيده. راننده آمبولانس فرياد زنان مي رسد و در صندوق را مي بندد. كمي آن طرف تر، روي يك سكو، تابوت هاي چوبي است براي انتقال جنازه هاي شهرستان. يكي از تابوت ها، رنگ شده و يك دريچه كوچك در قسمت فوقاني آن است كه باز مي شود و داخل تابوت را با پارچه ساتن سفيد پوشانده اند و جاي سر جنازه كمي برآمده شده انگار بالشي زير پارچه ساتن گذاشته باشند. يك تابوت محترمانه براي جنازه هاي محترم. داخل بقيه تابوت ها خالي است و همان تابوت هاي ساده خالي اتفاقا وسوسه مرگ را بيشتر به دل آدم مي اندازد. يك جنازه كفن پوش و ترمه پيچ را از غسالخانه مي آورند. سه نفر، سه مرد، تنها وابستگان جنازه هستند. همان ها زير برانكارد را مي گيرند و لااله الاالله را زمزمه وار مي گويند و به سمت آمبولانس دولتي مي روند.
خلوتي دور از دسترس مرگ
غسال هاي مرد گلدان هاي برگ سبزشان را آبياري كرده اند و به مرغ مينا و قناري شان هم آب و غذا داده اند و دور حوضي در حياط خلوت غسالخانه مردانه نشسته اند تا دست و رو بشويند و بروند براي نهار. چندان شرايط متفاوتي از همكارهاي زن شان ندارند. رگ هاي برجسته و ضخيم آبي رنگ واريس كه از مچ پاهاي شان شروع مي شود و تا كشاله ران شان مي رسد، درد روماتيسمي كه تمام مفاصل و استخوان هاي شان را درهم مي فشرد، ريه هايي كه از همزيستي با بوي سدر و كافور و رطوبت، آب آورده و پير شده، كمر دردي كه از بلند كردن جنازه هاي سنگين نفس شان را به شماره مي اندازد... شايد تنها فرق شان اين باشد كه بيشتر از زن ها غم نان دارند تا آنكه بخواهند ذهن و ايمان شان را تطهير كنند.
«همان خانم ها كه از معنويت مي گويند اگر يك ماه حقوق نگيرند باز هم حاضرند بيايند جنازه هاي مردم را بشويند؟»
ته رنگ احوال عرفاني و معنوي فقط در دل بعضي شان هست كه فقط كمي بيشتر از بقيه پابندشان كرده كه شغل ديگري را به شستن جنازه هاي مردم ترجيح ندهند فعلا. مثل فرهاد كه مربي پرورش اندام است و 9 سال قبل از باشگاه داري دست كشيد و آمد و شد غسال.
بدترين جنازه يي كه شستيد؟
«ماندگي»
«تصادف»
«كارتن خواب هاي يخ زده»
«جنازه يي كه نصفش را گرگ خورده بود»
«جنازه يي كه زير قطار مانده و له شده بود»
«جنازه سقوط هواپيما كه فقط يه سر برايم آوردند» بهروز از 21 سالگي آمده براي غسالي و شستن جنازه هاي مردم. حساب مي كند كه حدود 1000 روز در غسالخانه كار كرده اما تعداد جنازه هايي كه شسته را به ياد ندارد. «اوايل كه آمده بودم از جنازه مي ترسيدم. بيشتر هم همان حسي بود كه وقتي به جنازه دست مي زني تنت مور مور مي شود. اما حالا... نه. ديگر ترسي ندارم. برايم عادي شد شستن جنازه»
مگر با دستكش كار نمي كني؟
«ولي با همان دستكش هم سردي تن جنازه را حس مي كني.»
مرتضي يكي از همان غسال هاي مرد است كه اصرار دارد معنويت، نقش بيشتري از پول و درآمد داشته كه او را 13 سال پابند غسالي كرده.
«كسي كه واقعيت را قبول كند، كسي كه شغلش را قبول كند مي ماند. همه مشكل دارند. كسي كه به خودش بها ندهد، به شغلش بها ندهد، معنايي ندارد اينجا بماند. راه باز است و جاده دراز. اينجا يك حس ها و حال هايي دارد كه اگر باورش نكني نمي تواني بماني و روزانه با 180 جنازه سر و كله بزني. جنازه هاي تصادفي مي آيد. جنازه هاي عفوني با هپاتيت و گال و جذام و هزار بيماري مي آيد. جنازه هاي مانده و سوخته مي آيد كه صاحب جنازه هم تحمل تماشايش را ندارد. بعد از شستن همين جنازه ها مي آييم و نهار مي خوريم. اينها كمك خداست وگرنه ما هم آدميم. ما هم حس بويايي و چشايي و لامسه داريم. همه ما را خدا نگه مي دارد. كسي كه به اين شغل اعتقاد نداشته باشد، نمي تواند كار كند.»
غسال هاي مرد، 80 نفرند. 34 غسال و 18 كمك غسال و باقي هم خلعت بر و آبريز كه همگي با عنوان جمعي «غسال» شناخته مي شوند و هر روز پاي پنج سنگ مشغول كارند تا كار شست و شوي 90 الي 100 جنازه تمام شود. از 80 غسال مرد، سه نفر رسمي و باقي، شركتي هستند. آن سه نفر رسمي، ماهانه حدود دو ميليون و 200 هزار تومان حقوق مي گيرند كه حدود يك ميليون تومان بيشتر از دريافتي نيروهاي شركتي است. قانون، مردها را هم دور زده و احمد، بعد از 19 سال كار، هنوز شركتي است و هنوز نمي داند كه آيا سال آينده و همين موقع، در خانه اش مشغول استراحت و چشيدن مزه بازنشستگي است يا بايد شش سال ديگر هم كار كند تا بدون بهره از شغل سخت و زيان آور، حكم همپايه يك كارگر معمولي در پرونده شغلي اش ثبت شود. غسال ها مي گويند مسوولان شهرداري بارها گفته اند كه همه چيز آماده است و شهرداري و شوراي شهر و سازمان بهشت زهرا هم تبديل وضعيت شان را پذيرفته اما تامين اجتماعي كه حاضر به پذيرش سختي كار غسالي نيست، بزرگ ترين سنگ را پيش پاي غسال ها گذاشته كه تكليف شان براي بازنشستگي معلوم نيست. «يك بازنشسته در اين سالن نداريم. امروز عمودي مي آييم. پس فردا به خاطر هزار بيماري كه گرفتارمان كرده، افقي مي رويم. حتي سختي شغل هم نداريم. مريضي هاي مان امروز خودش را كمتر نشان مي دهد چون هنوز جوانيم. بعدها همه مان مي شويم مثل حشمت كه از همه ما سالم تر بود و از اينجا كه رفت، با خاك بازي مي كرد و با جعفر جني حرف مي زد.» پررنگ ترين مشكل غسال ها كم بودن درآمد نيست. مشكل شان حتي شركتي بودن و رسمي شدن هم نيست. گره آنجايي افتاده كه آنها حس مي كنند، كم كم اميد و ايمان شان را به روزهاي خوش آينده از دست مي دهند و عقل و حواس شان را در غسالخانه و روي درزهاي آن پنج تخته سنگ جا مي گذارند. گرچه كه مرتضي مي گويد 80 درصد مردها به خاطر درآمد غسالي ماندگار شده اند، اما وابسته شدن به شستن جنازه هاي مردم چندان بوي خوشي ندارد. اعتياد به مرگ، دردناك ترين اعتياد زندگي است. «هر روز با جنازه روبه رو مي شوي. مي آيي اميدوار بشوي به زندگي و پيش خودت نقشه مي كشي كه خانه مي خرم و ماشين مي خرم و صبح مي آيي غسالخانه و جنازه جوان خوش تيپ 25 ساله را مي گذارند روي سنگ. انگار يك نفر زده زير پايت و زير پايت را خالي مي كند. با خودت مي گويي حتي اگر به خانه و ماشين هم رسيدي، آخر بايد روي همين سنگ دراز بكشي. نااميد مي شوي و تمام ايمانت را مي بازي. عصر مي روي خانه پيش زن و بچه ات و دوباره گير مي افتي بين اميد و نااميدي. به مرور، مغزت تعطيل مي شود.»
همه مي ميرند، مثل ما
غسال هاي مرد هم از رفتار قوم و همسايه و آشنا گله دارند. از رفتار مردمي كه يك روز مي ميرند و بايد روي همين سنگ ها شسته شوند اما امروز با غسال دست نمي دهند و سر سفره اش نمي آيند و بچه اش را مسخره مي كنند. طرد شدن و شنيدن كلام تمسخر آميز از قوم و آشنا همان حكايت تكراري است كه حتي با تغيير نام «مرده شوي» به «غسال» و «غساله» هم از صفحه تقدير اين شغل پاك نشده. شايد فقط هيبت مردانه غسال ها باعث شده كه حياي مردم، پرده يي شود روي نفرت شان از غسال و آبروداري كنند چند صباح اجباري را كه با مرداني همنشينند كه هيچ فرقي، هيچ فرقي با بقيه آدم ها ندارند. «ما هرچه اينجا مي بينيم، ساعت 3 و 35 دقيقه بعداز ظهر، همين جا مي گذاريم و مي رويم خانه. انگار كه در مرده شوي خانه نبوديم. نه جو عرفاني غسالخانه ما را مي گيرد و نه بدبختي هايش. تفريح مان تفريح است. عشق و حال مان عشق و حال است. بدهكاري مان بدهكاري است. بدبختي مان بدبختي است مثل بقيه آدم ها. جنازه هايي براي مان آوردند كه اشك همه مان را درآورد. بچه بود. جوان بود. اما ما كه اينها را با خودمان نمي بريم خانه.»
«خانواده ما به اندازه كافي از شغل ما زجر مي كشد. دختر هفت ساله من خجالت مي كشد بگويد پدرش چكاره است.»
«بارها اتفاق افتاد در جمعي بودم كه شغل من را مي دانستند. وقتي دستم را توي قندان مي بردم ديگر كسي از آن قندان قند بر نمي داشت.»
«فاميل هايم سه سال است خانه ما نمي آيند. برادرم با من دست نمي دهد.»
ظهر آخرين روزهاي تابستان، سنگيني آفتاب روي تن آدم مي بارد و حدقه چشم داغ مي شود و سرابي تار، جاي واقعيت ها را مي گيرد. وسعت گورستان، دامنه وسيعي كه به آفتاب بي سايه مجال مي دهد تا هر گوشه را به رنگي متفاوت درآورد، امتداد سكوت كه گاهي با شيوني از دور و نزديك هول مي شود، آدم را دچار اين توهم مي كند كه اينجا فصل ها تغيير ماهيت مي دهد و دما، حيات و فنا اغراق مي شود. قطعه 313 با صدها گور سه طبقه خالي: حفره هاي مستطيل با ارتفاع دو متر كه به اندازه دو جاي پا از هم فاصله دارند قاب نگاه را پر مي كند. فكر اينكه خاك به انتظار مرگ نشسته تا حجم خود را انباشته كند تصوير و تصور ترسناكي را رقم مي زند.
بدرقه مرگ
نيروهاي خاكسپاري از هشت صبح تا چهار بعدازظهر - هشت ساعت در روز و هر روز - مرگ را بدرقه مي كنند. سعيد و علي از نيروهاي واحد خاكسپاري هستند و به فاصله دو رديف از يكديگر، مشغول ريختن خاك و پر كردن طبقه اول يكي از گورها. علي دانشجوي ترم پنجم است و بعد از پايان سربازي براي واحد خاكسپاري درخواست داده.
«كار غسالخانه سخت تر بود. ترسناك تر بود.»يك سال و نيم است كه علي، هر روز، جنازه هاي مردم را به خاك مي سپرد. در عين ترسي كه از مواجهه با مرگ دارد، در دوران سربازي، بارها و داوطلب، خوابيدن در قبر را تجربه كرده تا بتواند با واقعيت نيستي به همزيستي مسالمت آميز برسد. «حس بدي نبود. آرامش دهنده بود. شايد فقط اضطرابي زودگذر، آن هم دفعات اول. خودت بايد تجربه كني. خيلي آرامش مي دهد. شايد آن لحظه كه بروي و داخل قبر بخوابي و فكر كني الان رويت سنگ مي گذارند و خاك مي ريزند و ترس تمام وجودت را بگيرد. اما وقتي بلند مي شوي، وقتي بيرون مي آيي، احساس مي كني سبك شدي...»
دم ظهر، جنازه شهناز را آورده اند كنار گورستان. چند گور آن طرف تر، جنازه يي را دفن مي كنند. حدود 50 زن و مرد ايستاده اند به شيون. چشم چند جوان از بستگان جنازه به اين سو مي چرخد. به سمت جنازه تنهاي شهناز. بلوك هاي سيماني دست به دست مي گردد و جوان ها جنازه شهناز را روي دست مي گيرند و به سمت گور مي آورند. تلقين مي خوانند و شهناز را به خاك مي سپارند و علي سنگ مي چيند و مخلوط خاك و آهك مي ريزد و شهناز، تمام موجوديتش، زير خاك و بلوك هاي سيماني دفن مي شود. بالاي گور، تابلوي آلومينيومي، مزار شهناز را نشان مي كند. جوان ها براي شهناز فاتحه مي خوانند و صلوات مي فرستند.
«وقتي وارد اين كار شدي، انگار عادت مي كني. ديگر دلت نمي آيد سراغ شغل ديگري بروي انگار.»سعيد شش سال قبل داوطلب شد براي كار در غسالخانه. يك سال و نيم در غسالخانه كار كرد و آمد خاكسپاري.
«كسي از من نمي ترسد.»
خودت هم از كارت نمي ترسي؟
«آن اول ها كه در غسالخانه كار مي كردم، موقع خواب و تا صبح، بايد تلويزيون روشن مي ماند وگرنه خوابم نمي برد. حالا... اگر كسي خانه نباشد، خانه نمي مانم...»
تنهاتر از زماندر صفحه جست وجوي سازمان بهشت زهرا كه بگردي، وقتي اسم شهناز مرادي را تايپ كني، فقط چند كلمه و عدد، شهناز مرادي را تعريف مي كند:
نام پدر: ستار
تاريخ فوت: 05/06/1393
محل دفن: بهشت زهرا (س)، قطعه: 313 رديف: 108 شماره: 37
اينجا نقطه پاياني بر گزارش مرگ است. جايي كه مي شود زمان را به عقب برد. زمان را متوقف كرد. زمان را دور زد. وقتي واقعيت مرگ هجوم مي آورد، وقتي آن حيات انساني مي شود يك پيكر سفيد پوش صامت خوابيده زير بلوك هاي سيماني و مخلوط خاك و آهك، وقتي از مجموع حيات انساني فقط شماره رديفي در گورستان باقي مي ماند، مي شود ظهر پنجم شهريور ماه 1393، عقربه ساعت را يك ربع، فقط يك ربع چرخاند به عقب و نوشت: «آمبولانس محقر دولتي جنازه شهناز مرادي را آورده. جنازه كفن پوش بي ترمه را هولكي از صندوق عقب آمبولانس پايين مي گذارند و شهناز مي ماند وسط دنيا.»
منبع: اعتماد
مرگ سياهپوش مي شود
صاحبان عزا، زير فضاي مسقف جمع شده اند براي انجام كارهاي مربوط به دفن جنازه شان. آدم هاي سياهپوش، مردها و زن ها، با چشم هاي سرخ و چهره هاي غم زده، يا در حال آمد و شد به سالن انجام امورات دفنند يا منتظر آمدن جنازه كفن پوش. ناظران شرعي، خسته از هجمه مرگ، نگاه شان به قسمتي است كه با تابلوي «نماز ميت» مشخص شده تا به نوبت بروند و براي جنازه ها نماز بخوانند. روزانه 170 الي 200 جنازه به بزرگ ترين گورستان تهران روانه مي شود. افزون شدن تعداد مرگ باعث شده كه گورستان تهران هم دلش را بزرگ تر و بزرگ تر كند.
در رثاي پلك هاي خفته
تهويه غول پيكر دايم در حال كار است و باد سرد، موج مي اندازد در سالن شست و شوي زنان و به رطوبت گره مي خورد و تن آدم را لرز مي اندازد. بوي ترش كافور و نم سرد آب و و دم گرم ماندگي جنازه ها، سالن شست و شو را دوره كرده. پنج سنگ با فاصله يك و نيم متر از هم و روي هر سنگ، هر روز، 15 الي 16 جنازه شسته مي شود. چهار غساله و كمك غساله و آبريز و خلعت بر، پاي هر سنگ كار مي كنند تا جنازه ها تمام شود. پنجره مستطيل مشرف به سنگ ها، نمايي از سرها و چشم هاست. چشم زن هايي كه پشت شيشه ايستاده اند، گريان و مبهوت و قرمز خيره مي شود به هر جنازه يي كه روي سنگ مي آيد. اگر وصيت متوفي يا خواست بستگان نزديك، اين باشد كه كسي جنازه را نبيند، لته هاي آويزان پرده قهوه يي رنگ ضخيم، جنازه را از نگاه هاي خيره پنهان مي كند... روي هر سنگ يك جنازه خوابيده. پيكرهايي كه حالا، ساعت ها بعد از مرگ، بيشتر به تكه بزرگ گوشت، شبيهند. بي حركت و منجمد و بدون حس. رنگ صورت ها و بدن ها به سپيد و صورتي مايل به كبود مي زند و چشم ها و گوش ها و زبان ها، ساعت هاست كه بسته شده. غساله ها، جنازه هاي شل را چپ و راست مي كنند تا شست و شو را انجام دهند. بيشتر جنازه ها متعلق به افراد ميانسال است. زنان سالخورده و اغلب بيمار و چاق كه با آثار بيماري: زخم ها و كبودي ها و شكستگي ها و حتي پوشكي كه پيش از فوت به تن داشته اند پيش غساله ها مي آيند. غساله ها با دستكش هاي پلاستيكي بلند و چكمه هاي تا زير زانو و پيش بندهايي كه تا زير گردن شان را مي پوشاند روي جنازه ها آب مي ريزند و كافور و سدر و صابون مي زنند و كفن پيچ شده به همان زير گذري تحويل مي دهند كه جنازه از آن وارد شده بود. براي بلند كردن هر جنازه شسته شده از روي سنگ، حداقل چهار غساله آماده هستند كه پاها و شانه هايش را بگيرند و «ياعلي» بگويند و جنازه را روي تخت كفن پيچي بگذارند.
«واقعا راست است كه مرگ، آخر زندگي نيست. وقتي هنوز نيامده بودم اينجا، مي گفتم آدم مي ميرد و تمام مي شود و مي رود زير خاك ولي اينجا هر روز چيزهاي متفاوتي مي بينيم. اينجا خيلي آرامبخش است. تمام باورهاي مان را تغيير داده. آدم اينجا مي تواند به سير و سلوك برسد. واقعا چنين حسي دارد براي بيشترمان. باورم نمي شد كه اين شغل تا اين حد به من نيرو بدهد. آن جنازه را مي بيني ؟ رايگان است. هيچ كس را ندارد. در حال گنديدن بوده كه پيدايش كرده اند.» بين غساله ها، مريم از همه جوان تر است. 22 ساله. بين غساله ها، نسرين از همه مسن تر است. 54 ساله.
«شغل من را همه مي دانند. حتي پسر شش ساله ام.»
« مشوق من پدرشوهرم بود.»
«يكي از دوستانم آمد و گفت خوش به حالت.»
«از شغل من فقط خانواده خودم باخبرند. خانواده شوهرم نمي داند.»
مينو چهار سال است كه غسالي مي كند و جنازه هاي مردم را مي شويد. تا چهار ماه قبل، خانواده شوهرش نمي دانستند كه شغل مينو چيست. فقط شوهرش مي دانست. يك شب رفت جلوي دوربين تلويزيون و زبانش باز شد به اينكه شغلش شستن جنازه هاي مردم است و كارش را هم خيلي دوست دارد و فرداي همان روز، مادر شوهر مينو به پسرش پيغام داد كه «ما عروسي به اسم مينو نداريم» و تمام شد تمام روابط فاميلي مينو و خانواده شوهر.
ضربان بي وقفه درد و مرگ
جريان آب مثل رودخانه كوچكي كف غسالخانه زنان جاري است. جريان آب هيچ وقت متوقف نمي شود و رطوبت آب از مرز نازك تخت هاي پلاستيكي چكمه ها مي گذرد و به پاي غساله ها مي رسد. تمام غساله ها گرفتار واريس و رماتيسمند. چشم هاي غساله ها از تماس دايم با گرد سدر و كافور دچار كم بينايي و تاري ديد شده. تمام غساله ها گرفتار افتادگي رحم و مثانه و دررفتگي تاندون هاي دست و كمر دردند.
«من دو سال است ديسك كمر دارم.»
«من تاندون دستم پاره شده.»
«من واريس دارم تا بالاي پا.»
«من كمر درد و پا درد و واريس دارم.»
«من به خاطر سنگيني وزن جنازه ها مشكل پيدا كردم و تخمدان هايم را درآوردم.»
«من به خاطر سنگيني وزن جنازه ها افتادگي رحم پيدا كردم و رحم را درآوردند.»
«من يك جنازه را بلند كردم و انگشت هاي دستم ماند بين سنگ و جنازه و سياه شد و ورم كرد.»
«چشم هاي من دچار پيري زودرس شده به خاطر گرد كافور.»
«ما بايد 20 سال كار كنيم.»
كسي 20 سال اينجا دوام مي آورد ؟
«سالم مي آيد و ناقص مي رود. اينجا، 10 سال نشده همه چيزت را از دست مي دهي. نيرو، دست، پا، چشم...» جنازه شهناز چند روز ماند تا پيدايش كردند. كسي شهناز را نمي شناخت و از خويش و آشنايي هم خبري نشد. وقتي ماموران اورژانس، شهناز را به پزشكي قانوني بردند مجبور شدند سر و تن شهناز را بشكافند تا علت مرگش را پيدا كنند. جمجمه شكافته شده و بخيه خورده، يك كجي عجيب دارد و از زير گردن تا كمي بالاتر از شكم، يك خط ناصاف، جاي تيغه چاقوست كه آن را هم وصله كرده اند. كمي آن طرف تر از همين خط عمود، يك تاول بزرگ به اندازه دو كف دست، سفيد رنگ شده و انگار همان قسمت را سس سفيد ريخته اند. پوست پاي شهناز تركيده و لايه پوستي بر اثر ماندگي جنازه از بين رفته و گوشت صورتي مايل به كبود از زير پوست از هم دريده بيرون زده. موهاي شهناز، كوتاه و شرابي رنگ است. اندامش، فربه و كوتاه قد است. شايد پرستار بچه بوده، شايد هم آرايشگر، شايد خورش فسنجان خيلي خوب مي پخته و شايد گلدوزي بلد بوده. شايد بد اخلاق بوده و شايد رمان هاي عاشقانه مي خوانده. شايد تفريحش، نشستن پاي سريال هاي آن طرف آب و شكستن تخمه آفتابگردان بوده. شايد...
هشت ساعت زندگي با مرگ
از 46 غساله، 10 نفرشان نيروي رسمي هستند، 28 نفر، شركتي و هشت نفر، روزمزد كه بيمه هم ندارند و هنوز بعد از هشت و 9 سال هم به نيروي شركتي يا رسمي تبديل نشده اند. شركتي ها بايد طبق قانون بعد از سه سال تبديل به نيروي قراردادي بشوند ولي قانون مي تواند آنها را دور بزند به بهانه راضي نبودن از كار و سابقه كم و پايين بودن تحصيلات و تا زماني كه قانون دلش بخواهد، بايد شركتي بمانند در حالي كه حقوق كمتري از نيروهاي رسمي مي گيرند و آينده شغلي شان هم چندان برقرار و مستحكم نيست. «همه مان كه مي بيني يك كار انجام مي دهيم اما حقوق و مزايا و امكانات مان خيلي فرق مي كند. شركتي، يعني كه خيلي راحت مي توانند قراردادمان را تمديد نكنند و بيكار شويم.» رقم حقوق ها روي يك ميليون تا نزديكي هاي دو ميليون تومان دور مي زند. كار هشت صبح شروع مي شود و تا سه و نيم بعد از ظهر ادامه دارد. هر غساله، دو روز كار و يك روز استراحت دارد و دوباره بايد جنازه هاي كبود و ترك برداشته و وصله شده مثل شهناز را بشويد كه البته مي گويند جنازه شهناز در مقايسه با جنازه هاي تصادفي، خيلي وضعيت خوبي دارد.
«جنازه هايي براي مان مي آورند كه كرم گذاشته و هرچه آب مي ريزيم هم كرم ها تمام نمي شود. بعضي جنازه ها آنقدر گنديده كه حتي با ماسك هم نمي توانيم نزديكش برويم. جنازه بچه هاي سرطاني از همه بيشتر اشك مان را در مي آورد. خيلي از جنازه هايي كه براي مان مي آورند دخترها و زن هاي معتادند. طفلك ها جوانند. چند وقت قبل، جنازه هاي تصادف قطار را براي مان آورده بودند. معلوم نبود سرش كجاست. دستش كجاست. بايد وقتي از بانك چشم مي آيند كه چشم جنازه ها را در بياورند اينجا باشي. آدميزاد است ديگر. براي مان عادي شده.»
حاضر نيستي شغلت را عوض كني ؟ بروي سراغ يك كار ديگر ؟
«هر روز بايد سدر را با آب مخلوط كنيم كه گلو و چشم مان خارش نگيرد. آدم عادي نمي تواند بيشتر از يك ساعت بوي كافور را تحمل كند. ما هر روز بايد سنگ هاي كافور را بكوبيم تا پودر شود. دكتر، آخرين نمره عينك را براي چشمم تجويز كرده. پاهايم را نشان دهم تعجب مي كني كه چرا مي آييم ؟ از اينجا كه مي رويم خانه، تازه بايد رختخواب هاي صبح را جمع كنيم. دليل اول همه مان اين بوده كه نياز مالي مان برطرف شود و دست مان رو به كسي دراز نباشد. ما عاشق كارمان هستيم. اگر عاشق كارمان نبوديم، بچه ها تا ساعت دو نيمه شب نمي ماندند كه جنازه هاي سقوط هواپيما را با آن وضعيت جمع كنند. نمي توانم برايت توصيف كنم كه ما چه جنازه هايي ديديم. واقعا نمي توانم. كاش در مقابل اين همه زحمت، فقط ما را ببينند.
غساله ها رنگ عشق به كارشان زده اند تا اين ساعت هاي طولاني مواجهه با مرگ را دلپذيرتر كنند. از همكارشان مي گويند كه يك سال در آشپزخانه بهشت زهرا كار كرده فقط به اين اميد كه به غسالخانه منتقل شود. از همكارشان مي گويند كه شش ماه پشت شيشه هاي غسالخانه مي ايستاده و اشك مي ريخته تا با درخواستش براي غسالي موافقت شود. از همكارشان مي گويند كه وقتي فوت كرد، خودشان او را غسل دادند و كفن كردند و برايش نماز ميت خواندند و چقدر هم با ياد خاطراتش اشك ريختند. خارج از اين پيش بند پلاستيكي بلند و چكمه هاي تا زير زانو و دستكش هاي تا بالاي آرنج، آنها زن هستند. مانند همه زن ها. با همان احساس و حواس و نگرش و باورهاي زنانه.
چه غذايي را بهتر درست مي كني ؟
« دلمه فلفل»
كسي با غذا خوردن در خانه شما مشكلي ندارد ؟
«نه. دستپختم خوشمزه است. شايد مردم بگويند كه شغل ما شستن مرده هاست اما ما هم زندگي داريم. خانه داريم. همه چيزمان هم خوب است. بچه هايمان هم خوبند.»
نيايش براي غربت
جنازه شهناز را شستند. سدر و كافور زدند. چهار نفري شانه و پاهايش را گرفتند و روي سنگ كنار سالن گذاشتند و دور تا دورش كفن سفيد رنگ پيچيدند و روي برانكارد آوردند كنار خروجي غسالخانه تا ناظر شرعي برايش نماز بخواند. ناظر شرعي 33 ساله است. شش سال قبل داوطلب شد براي حضور در غسالخانه و تا سطح دو اجتهاد خوانده و علاوه بر آنكه بر مراحل غسل و شست و شوي جنازه نظارت دارد، براي جنازه هاي رايگان نماز ميت مي خواند. زن جواني است كه غم مواجهه روزانه با مرگ، گريبان چشم هاي او را هم در دست گرفته است.
«هنوز مرگ براي من عادي نشده. اوايل كار خيلي سخت تر هم بود. باور كردن اين محيط برايم سخت تر بود. اما حالابا محيط كنار آمده ام. البته هنوز هم نگاهم به مرگ همان است. يك روز هم نوبت من است و انتظارش را مي كشم. قبل از آمدن به اينجا هم به فكر مرگ بودم. حالابيشتر شده.»
از مرگ مي ترسيد ؟
«از مرگ خودم مي ترسم ولي... از مرگ ديگران، نه.» دو نفر از غساله ها پشت سر ناظر شرعي مي ايستند و با نگاه به تابلويي كه متن نماز ميت روي آن نوشته شده جملات را زير لب زمزمه مي كنند. «اين طفلك هيچ كس را ندارد كه زير جنازه اش را بگيرند. الان او را سوار آمبولانس مي كنند و دو تا كارگر دفنش مي كنند. غريب و بي كس. خيلي سخت است آدم يك گريه كن نداشته باشد.» دو ماشين نعش كش بيرون سالن غسالخانه توقف كرده اند. يكي براي چند جنازه و دولتي، يكي براي يك جنازه و خصوصي. صندوق عقب همان نعش كش خصوصي را باز مي كنم. دو برانكارد داخل صندوق عقب بنز است و يك جنازه روي يكي از برانكاردها خوابيده. راننده آمبولانس فرياد زنان مي رسد و در صندوق را مي بندد. كمي آن طرف تر، روي يك سكو، تابوت هاي چوبي است براي انتقال جنازه هاي شهرستان. يكي از تابوت ها، رنگ شده و يك دريچه كوچك در قسمت فوقاني آن است كه باز مي شود و داخل تابوت را با پارچه ساتن سفيد پوشانده اند و جاي سر جنازه كمي برآمده شده انگار بالشي زير پارچه ساتن گذاشته باشند. يك تابوت محترمانه براي جنازه هاي محترم. داخل بقيه تابوت ها خالي است و همان تابوت هاي ساده خالي اتفاقا وسوسه مرگ را بيشتر به دل آدم مي اندازد. يك جنازه كفن پوش و ترمه پيچ را از غسالخانه مي آورند. سه نفر، سه مرد، تنها وابستگان جنازه هستند. همان ها زير برانكارد را مي گيرند و لااله الاالله را زمزمه وار مي گويند و به سمت آمبولانس دولتي مي روند.
خلوتي دور از دسترس مرگ
غسال هاي مرد گلدان هاي برگ سبزشان را آبياري كرده اند و به مرغ مينا و قناري شان هم آب و غذا داده اند و دور حوضي در حياط خلوت غسالخانه مردانه نشسته اند تا دست و رو بشويند و بروند براي نهار. چندان شرايط متفاوتي از همكارهاي زن شان ندارند. رگ هاي برجسته و ضخيم آبي رنگ واريس كه از مچ پاهاي شان شروع مي شود و تا كشاله ران شان مي رسد، درد روماتيسمي كه تمام مفاصل و استخوان هاي شان را درهم مي فشرد، ريه هايي كه از همزيستي با بوي سدر و كافور و رطوبت، آب آورده و پير شده، كمر دردي كه از بلند كردن جنازه هاي سنگين نفس شان را به شماره مي اندازد... شايد تنها فرق شان اين باشد كه بيشتر از زن ها غم نان دارند تا آنكه بخواهند ذهن و ايمان شان را تطهير كنند.
«همان خانم ها كه از معنويت مي گويند اگر يك ماه حقوق نگيرند باز هم حاضرند بيايند جنازه هاي مردم را بشويند؟»
ته رنگ احوال عرفاني و معنوي فقط در دل بعضي شان هست كه فقط كمي بيشتر از بقيه پابندشان كرده كه شغل ديگري را به شستن جنازه هاي مردم ترجيح ندهند فعلا. مثل فرهاد كه مربي پرورش اندام است و 9 سال قبل از باشگاه داري دست كشيد و آمد و شد غسال.
بدترين جنازه يي كه شستيد؟
«ماندگي»
«تصادف»
«كارتن خواب هاي يخ زده»
«جنازه يي كه نصفش را گرگ خورده بود»
«جنازه يي كه زير قطار مانده و له شده بود»
«جنازه سقوط هواپيما كه فقط يه سر برايم آوردند» بهروز از 21 سالگي آمده براي غسالي و شستن جنازه هاي مردم. حساب مي كند كه حدود 1000 روز در غسالخانه كار كرده اما تعداد جنازه هايي كه شسته را به ياد ندارد. «اوايل كه آمده بودم از جنازه مي ترسيدم. بيشتر هم همان حسي بود كه وقتي به جنازه دست مي زني تنت مور مور مي شود. اما حالا... نه. ديگر ترسي ندارم. برايم عادي شد شستن جنازه»
مگر با دستكش كار نمي كني؟
«ولي با همان دستكش هم سردي تن جنازه را حس مي كني.»
مرتضي يكي از همان غسال هاي مرد است كه اصرار دارد معنويت، نقش بيشتري از پول و درآمد داشته كه او را 13 سال پابند غسالي كرده.
«كسي كه واقعيت را قبول كند، كسي كه شغلش را قبول كند مي ماند. همه مشكل دارند. كسي كه به خودش بها ندهد، به شغلش بها ندهد، معنايي ندارد اينجا بماند. راه باز است و جاده دراز. اينجا يك حس ها و حال هايي دارد كه اگر باورش نكني نمي تواني بماني و روزانه با 180 جنازه سر و كله بزني. جنازه هاي تصادفي مي آيد. جنازه هاي عفوني با هپاتيت و گال و جذام و هزار بيماري مي آيد. جنازه هاي مانده و سوخته مي آيد كه صاحب جنازه هم تحمل تماشايش را ندارد. بعد از شستن همين جنازه ها مي آييم و نهار مي خوريم. اينها كمك خداست وگرنه ما هم آدميم. ما هم حس بويايي و چشايي و لامسه داريم. همه ما را خدا نگه مي دارد. كسي كه به اين شغل اعتقاد نداشته باشد، نمي تواند كار كند.»
غسال هاي مرد، 80 نفرند. 34 غسال و 18 كمك غسال و باقي هم خلعت بر و آبريز كه همگي با عنوان جمعي «غسال» شناخته مي شوند و هر روز پاي پنج سنگ مشغول كارند تا كار شست و شوي 90 الي 100 جنازه تمام شود. از 80 غسال مرد، سه نفر رسمي و باقي، شركتي هستند. آن سه نفر رسمي، ماهانه حدود دو ميليون و 200 هزار تومان حقوق مي گيرند كه حدود يك ميليون تومان بيشتر از دريافتي نيروهاي شركتي است. قانون، مردها را هم دور زده و احمد، بعد از 19 سال كار، هنوز شركتي است و هنوز نمي داند كه آيا سال آينده و همين موقع، در خانه اش مشغول استراحت و چشيدن مزه بازنشستگي است يا بايد شش سال ديگر هم كار كند تا بدون بهره از شغل سخت و زيان آور، حكم همپايه يك كارگر معمولي در پرونده شغلي اش ثبت شود. غسال ها مي گويند مسوولان شهرداري بارها گفته اند كه همه چيز آماده است و شهرداري و شوراي شهر و سازمان بهشت زهرا هم تبديل وضعيت شان را پذيرفته اما تامين اجتماعي كه حاضر به پذيرش سختي كار غسالي نيست، بزرگ ترين سنگ را پيش پاي غسال ها گذاشته كه تكليف شان براي بازنشستگي معلوم نيست. «يك بازنشسته در اين سالن نداريم. امروز عمودي مي آييم. پس فردا به خاطر هزار بيماري كه گرفتارمان كرده، افقي مي رويم. حتي سختي شغل هم نداريم. مريضي هاي مان امروز خودش را كمتر نشان مي دهد چون هنوز جوانيم. بعدها همه مان مي شويم مثل حشمت كه از همه ما سالم تر بود و از اينجا كه رفت، با خاك بازي مي كرد و با جعفر جني حرف مي زد.» پررنگ ترين مشكل غسال ها كم بودن درآمد نيست. مشكل شان حتي شركتي بودن و رسمي شدن هم نيست. گره آنجايي افتاده كه آنها حس مي كنند، كم كم اميد و ايمان شان را به روزهاي خوش آينده از دست مي دهند و عقل و حواس شان را در غسالخانه و روي درزهاي آن پنج تخته سنگ جا مي گذارند. گرچه كه مرتضي مي گويد 80 درصد مردها به خاطر درآمد غسالي ماندگار شده اند، اما وابسته شدن به شستن جنازه هاي مردم چندان بوي خوشي ندارد. اعتياد به مرگ، دردناك ترين اعتياد زندگي است. «هر روز با جنازه روبه رو مي شوي. مي آيي اميدوار بشوي به زندگي و پيش خودت نقشه مي كشي كه خانه مي خرم و ماشين مي خرم و صبح مي آيي غسالخانه و جنازه جوان خوش تيپ 25 ساله را مي گذارند روي سنگ. انگار يك نفر زده زير پايت و زير پايت را خالي مي كند. با خودت مي گويي حتي اگر به خانه و ماشين هم رسيدي، آخر بايد روي همين سنگ دراز بكشي. نااميد مي شوي و تمام ايمانت را مي بازي. عصر مي روي خانه پيش زن و بچه ات و دوباره گير مي افتي بين اميد و نااميدي. به مرور، مغزت تعطيل مي شود.»
همه مي ميرند، مثل ما
غسال هاي مرد هم از رفتار قوم و همسايه و آشنا گله دارند. از رفتار مردمي كه يك روز مي ميرند و بايد روي همين سنگ ها شسته شوند اما امروز با غسال دست نمي دهند و سر سفره اش نمي آيند و بچه اش را مسخره مي كنند. طرد شدن و شنيدن كلام تمسخر آميز از قوم و آشنا همان حكايت تكراري است كه حتي با تغيير نام «مرده شوي» به «غسال» و «غساله» هم از صفحه تقدير اين شغل پاك نشده. شايد فقط هيبت مردانه غسال ها باعث شده كه حياي مردم، پرده يي شود روي نفرت شان از غسال و آبروداري كنند چند صباح اجباري را كه با مرداني همنشينند كه هيچ فرقي، هيچ فرقي با بقيه آدم ها ندارند. «ما هرچه اينجا مي بينيم، ساعت 3 و 35 دقيقه بعداز ظهر، همين جا مي گذاريم و مي رويم خانه. انگار كه در مرده شوي خانه نبوديم. نه جو عرفاني غسالخانه ما را مي گيرد و نه بدبختي هايش. تفريح مان تفريح است. عشق و حال مان عشق و حال است. بدهكاري مان بدهكاري است. بدبختي مان بدبختي است مثل بقيه آدم ها. جنازه هايي براي مان آوردند كه اشك همه مان را درآورد. بچه بود. جوان بود. اما ما كه اينها را با خودمان نمي بريم خانه.»
«خانواده ما به اندازه كافي از شغل ما زجر مي كشد. دختر هفت ساله من خجالت مي كشد بگويد پدرش چكاره است.»
«بارها اتفاق افتاد در جمعي بودم كه شغل من را مي دانستند. وقتي دستم را توي قندان مي بردم ديگر كسي از آن قندان قند بر نمي داشت.»
«فاميل هايم سه سال است خانه ما نمي آيند. برادرم با من دست نمي دهد.»
ظهر آخرين روزهاي تابستان، سنگيني آفتاب روي تن آدم مي بارد و حدقه چشم داغ مي شود و سرابي تار، جاي واقعيت ها را مي گيرد. وسعت گورستان، دامنه وسيعي كه به آفتاب بي سايه مجال مي دهد تا هر گوشه را به رنگي متفاوت درآورد، امتداد سكوت كه گاهي با شيوني از دور و نزديك هول مي شود، آدم را دچار اين توهم مي كند كه اينجا فصل ها تغيير ماهيت مي دهد و دما، حيات و فنا اغراق مي شود. قطعه 313 با صدها گور سه طبقه خالي: حفره هاي مستطيل با ارتفاع دو متر كه به اندازه دو جاي پا از هم فاصله دارند قاب نگاه را پر مي كند. فكر اينكه خاك به انتظار مرگ نشسته تا حجم خود را انباشته كند تصوير و تصور ترسناكي را رقم مي زند.
بدرقه مرگ
نيروهاي خاكسپاري از هشت صبح تا چهار بعدازظهر - هشت ساعت در روز و هر روز - مرگ را بدرقه مي كنند. سعيد و علي از نيروهاي واحد خاكسپاري هستند و به فاصله دو رديف از يكديگر، مشغول ريختن خاك و پر كردن طبقه اول يكي از گورها. علي دانشجوي ترم پنجم است و بعد از پايان سربازي براي واحد خاكسپاري درخواست داده.
«كار غسالخانه سخت تر بود. ترسناك تر بود.»يك سال و نيم است كه علي، هر روز، جنازه هاي مردم را به خاك مي سپرد. در عين ترسي كه از مواجهه با مرگ دارد، در دوران سربازي، بارها و داوطلب، خوابيدن در قبر را تجربه كرده تا بتواند با واقعيت نيستي به همزيستي مسالمت آميز برسد. «حس بدي نبود. آرامش دهنده بود. شايد فقط اضطرابي زودگذر، آن هم دفعات اول. خودت بايد تجربه كني. خيلي آرامش مي دهد. شايد آن لحظه كه بروي و داخل قبر بخوابي و فكر كني الان رويت سنگ مي گذارند و خاك مي ريزند و ترس تمام وجودت را بگيرد. اما وقتي بلند مي شوي، وقتي بيرون مي آيي، احساس مي كني سبك شدي...»
دم ظهر، جنازه شهناز را آورده اند كنار گورستان. چند گور آن طرف تر، جنازه يي را دفن مي كنند. حدود 50 زن و مرد ايستاده اند به شيون. چشم چند جوان از بستگان جنازه به اين سو مي چرخد. به سمت جنازه تنهاي شهناز. بلوك هاي سيماني دست به دست مي گردد و جوان ها جنازه شهناز را روي دست مي گيرند و به سمت گور مي آورند. تلقين مي خوانند و شهناز را به خاك مي سپارند و علي سنگ مي چيند و مخلوط خاك و آهك مي ريزد و شهناز، تمام موجوديتش، زير خاك و بلوك هاي سيماني دفن مي شود. بالاي گور، تابلوي آلومينيومي، مزار شهناز را نشان مي كند. جوان ها براي شهناز فاتحه مي خوانند و صلوات مي فرستند.
«وقتي وارد اين كار شدي، انگار عادت مي كني. ديگر دلت نمي آيد سراغ شغل ديگري بروي انگار.»سعيد شش سال قبل داوطلب شد براي كار در غسالخانه. يك سال و نيم در غسالخانه كار كرد و آمد خاكسپاري.
«كسي از من نمي ترسد.»
خودت هم از كارت نمي ترسي؟
«آن اول ها كه در غسالخانه كار مي كردم، موقع خواب و تا صبح، بايد تلويزيون روشن مي ماند وگرنه خوابم نمي برد. حالا... اگر كسي خانه نباشد، خانه نمي مانم...»
تنهاتر از زماندر صفحه جست وجوي سازمان بهشت زهرا كه بگردي، وقتي اسم شهناز مرادي را تايپ كني، فقط چند كلمه و عدد، شهناز مرادي را تعريف مي كند:
نام پدر: ستار
تاريخ فوت: 05/06/1393
محل دفن: بهشت زهرا (س)، قطعه: 313 رديف: 108 شماره: 37
اينجا نقطه پاياني بر گزارش مرگ است. جايي كه مي شود زمان را به عقب برد. زمان را متوقف كرد. زمان را دور زد. وقتي واقعيت مرگ هجوم مي آورد، وقتي آن حيات انساني مي شود يك پيكر سفيد پوش صامت خوابيده زير بلوك هاي سيماني و مخلوط خاك و آهك، وقتي از مجموع حيات انساني فقط شماره رديفي در گورستان باقي مي ماند، مي شود ظهر پنجم شهريور ماه 1393، عقربه ساعت را يك ربع، فقط يك ربع چرخاند به عقب و نوشت: «آمبولانس محقر دولتي جنازه شهناز مرادي را آورده. جنازه كفن پوش بي ترمه را هولكي از صندوق عقب آمبولانس پايين مي گذارند و شهناز مي ماند وسط دنيا.»
منبع: اعتماد
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۹
خیلی قشنگ بود و اموزنده کاش دولتمندان.چندین بار این مطلب رو بخونند تابدونند مرگ برای همه است سلام خسته نباشی عزیز زحمتکش تمام صحبت ها عین واقعیت بود کار خیلی مشکل وطاقت فرسایی دارید . خدا عاقبتمان را بخیر کند اين گزارش فوق العاده بود واقعا عالي توصيف و نوشته شده بود
بنفشه جان ممنون
خدا شهناز و دیگرانی را که کسی بدرقه شان نمی کند رحمت کند و در وسعت رحمت بیکرانش غرق کند همان طور که در غربت این دنیا غرق شدند.شاید خیلی هم با دیگرانی که یه گروهان بدرقه شون هستند فرقی نکند هر دو تنها می مانند با کارهایشان و ....
خوش به سعادت خانمهای غساله و آقایون غسال خدا رحمت کندتمام کارها سخت و توانفرسا هستند بدست اوردن نان حلال زحمت دارد
کارهای زیادی هستند که بانوان دائما سرپا هستند
بیماریهایی که عنوان شد خیلی با این شغل ارتباط ندارد بلکه ایستادن طولانی مدت به همراه شایط ژنتیکی مساعد باعث ان میشود
انشاا... خدا عاقبت به خیرمان کند و در ان دنیا قرین رحمت
امیدوارم این عزیزان رو راضی نگهداریم و تسهیلات ارتقا تحصیلات برای کارکنان و معیشت رو برای خونواده هاشون فراهم کنن و این زحمتکشان هم لطف کنن تو اون وضعیت وخیم طلب پول نکنن چون حس وحال شبیه عروسی نیست که جلوی داماد رو بگیری و شیرینی بخوان که اون وسط بگردی دنبال پول نقد که حتما هم باید چشمگیر باشه وگرنه استرس داری وسط اون همه جمعیت کارتو خوب و با وجنات انجام ندن