دفاع مقدس، تکلیف‌گرایی آگاهانه
امیر مسروری
همه جهانیان دههٔ هشتاد میلادی در ایران را مهم‌ترین و حساس‌ترین تاریخ چند سال اخیر منطقهٔ غرب آسیا می‌دانند. در این سال‌ها هر روز جهانیان از واژه‌هایی خبردار می‌شدند که برایشان نه تنها ناآشنا بود، بلکه شگرف بود؛ واژه‌هایی که مقابله با استبداد، دفاع از مظلوم، ایستادگی، صلابت و بندگی در آن به وفور یافت می‌شود و گویندهٔ آن مسئولین و ملت تنهای ایران اسلامی بود. کشوری که هشت سال در برابر سخت‌ترین دشمنان جهان ایستاد ولی لحظه‌ای سر خم نکرد.
در این نوشتار به بررسی پیامدهای انقلاب اسلامی در دفاع مقدس می‌پردازیم و بازشناسی از دو واژهٔ تکلیف و نتیجه را بیان می‌داریم.
انقلاب اسلامی ایران پس از پانزده سال توانست دستاوردی بزرگ به ارمغان آورد و پس از حکومت اهل‌بیت در صدر اسلام، اولین حکومت اسلامی را بر پایهٔ احکام اسلامی و با شعار مقابله با استکبار و دفاع از مظلوم، شکل دهد. حکومتی که در آن بیداری یک ملت، اسلامیت و انسانیت موج می‌زد و توانست طومار بیش از ۲۵۰۰ سال پادشاهی را در هم شکند و جایگاه اصلی مردم مسلمان را به آنان عطا کند.
در همین راستا با شکل‌گیری این انقلاب، موجی از انزجار و بدخواهی میان سران استکباری شرق و غرب پدید آورد. دو گفتمانی که هیچ نقطهٔ مشترکی نداشتند، این بار برای ضربه زدن و نابودی یک حکومت به راهبردی مشترک رسیدند. بر همین اساس شوروی با حمایت از گروه‌های چپ و کمونیست همچون چریک‌های فدایی، حزب توده، پیکار، دمکرات‌ها و... علناً به دنبال تجزیهٔ کشور رفت و جریان غرب به سرکردگی آمریکا با برنامه‌ریزی‌های مختلف برای حمایت از تیم‌های ترور در سراسر ایران و نیز شکل‌دهی به گروه‌های کودتاچی به‌صورت مستقیم وارد مبارزه علیه آرمان‌های انقلاب اسلامی شد. اما این دخالت، سرانجام روحیهٔ سلحشوری و بیداری ملت را به اوج خود رساند و جهان شاهد آن شد که هر روز ملت مسلمان و انقلابی ایران به تکیه بر شعارهای خود می‌افزود؛ شعارهایی که نه تنها در آن نه شرقی و نه غربی همچون اصلی در کنار استقلال و آزادی قرار گرفت، بلکه تمسک به آن و اجرای اصول مسلم اسلام، یک واجب عینی تلقی شد.
در همین ایام که نظام مقدس اسلامی ایران درگیر مسائل داخلی، از دست دادن بسیاری از اندیشمندان و فعالان انقلاب در قالب ترور و مقابله با گروه‌های تجزیه‌طلب بود، صدام تکریتی، دیوانه‌ای که به دستور سران غرب و شرق به‌ویژه آمریکا و با حمایت سران مرتجع منطقه‌ای پارا از انسانیت فرا‌تر گذاشت و دست به حمله‌ای ناجوانمردانه و وحشیانه‌ای علیه انقلاب اسلامی زد.
اما آنچه دستاورد این حمله بود، سیلی محکمی است که انقلاب اسلامی به متجاوز زد؛ سیلی که خبر آن را امام راحل به مناسبت آغاز دفاع مقدس داده بود و پس از هشت سال به ثمر نشست، ولی این سیلی دارای راهبردهایی بود که پرداختن به آن می‌تواند نکات مهمی را در برداشته باشد. یکی از این نکات تکلیف گرایی است. تکلیف گرایی که به وسیلهٔ آن جوانان و مسئولین ملت هشت سال در برابر متجاوزین شرق و غرب عالم ایستادند و نتیجهٔ آن چیزی جز پیروزی قدرتمندانهٔ در دفاع مقدس نبودند. نتایجی همچون؛
الف) شکستن هیمنهٔ غرب و شرق به ویژه آمریکا
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی مقابله با هیمنیهٔ شرق و غرب بود. حکومتی که شعار نه شرقی و نه غربی می‌داد، به عین آن را پیاده‌سازی و در برابر حمایت‌های آنان از دشمنش ایستادگی کرد و سر به ذلت نداد؛ کاری که توانست قدرت ابرقدرت‌های پوشالی را نابود سازد.
ب) وحدت مسلمین
شاید بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی بدون ایجاد وحدت اسلامی اب‌تر باشد. دستاوردی که نماد صلابت و اقتدار اسلام گردید و توانست در سال‌های بعدی جریان مقاومت اسلامی را در سراسر منطقه به وجود آورد. جریانی که نابودی تنها رژیم کودک کش دنیا و نامشروع عالم را، فاقد هر نوع صلاحیت حکمرانی بداند و برای نابودی آن هر اقدامی انجام دهد. بر همین اساس دفاع مقدس منجر به شکل‌گیری مقاومت اسلامی در فلسطین که اکثریت اعضای آن از برادران اهل سنت هستند، مقاومت لبنان، سوریه، عراق و یمن شد که سال‌ها پس از هشت سال دفاع مقدس توانست صدای ملت مظلوم ایران را جهانی سازد.
پ) نابودی اسلام آمریکایی
اسلام مرتجع و بی‌تفاوت نسبت به ظالم و مظلوم، اسلامی است که در واقعهٔ کربلا، در مقابل امام حسین علیه اسلام ایستاد و ایشان را به شهادت رساند؛ اسلامی که اجرای احکام اسلامی در زمان غیبت را حرام می‌داند، اما زورگویی استکبار و آدم کشی صهیونیست‌ها هیچ دغدغهٔ انسانی در آنان ایجاد نمی‌نماید. انقلاب اسلامی مظهر مقابله با اینچنین اسلامی بود که از آن به اسلام آمریکایی یاد می‌شود. اسلامی که صفت آمریکایی و نماد حمایت از شیطان بزرگ را با خود دارد و در طول انقلاب اسلامی و مقابله با حکومت پهلوی به عین در دربار مستکبرین جای داشت. اینچنین اسلامی یقیناً مقابل گفتمان انقلاب اسلامی است و دفاع مقدس توانست آن را گوشه‌ای زند و پایه‌هایش را در سراسر جهان سست نماید. دستاوردی که بیداری اسلامی، افزایش پذیرش اسلام، افزایش روحیهٔ دفاع از مظلوم به‌ویژه دفاع از ملت فلسطین در سال‌های پس از جنگ مؤید آن است.
بر همین اساس این دستاورد‌ها نتیجهٔ تکلیفی است که انقلاب اسلامی به آن پایبند بوده است. تکلیف مداری در انقلاب اسلامی به ویژه دفاع مقدس به معنای آرمان‌گرایی صرف نیست بلکه آرمان‌گرایی که مقتضیات واقعیت را نیز در خود جای‌داده است. توجه امام راحل به نصرت و امداد الهی چیزی بود که با نفس مسیحایی‌اش به جامعه تزریق شد. درواقع آرمان‌گرایی، قله‌ای بود که بایستی به آن در انقلاب اسلامی سوق نماییم و واقعیت‌گرایی ابزارهای سوق پیدا کردن به چنین قله است. به بیان بهتر تکلیف مداری و دانستن وظیفه و هدف چیزی است که لزوم تبعیت از آن واجب و بسیار مهم است؛ اما در عین حال توجه به نصرت الهی و نتیجه چیزی است که دفاع مقدس به ما فهماند. انجام عملیات‌های پیچیده و برنامه‌ریزی برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده در دفاع مقدس مؤید این ادعاست.
زمانی که رزمندگان و فرماندهان جنگ شروع به برنامه‌ریزی می‌کردند ضمن تکلیف دانستن این وظیفه، دقت به ماحصل عملیات و یا رفتار پدافندی برایشان بسیار حائز اهمیت بود و بر اساس همین دیدگاه بود که نصرت الهی شامل حال ملت ایران می‌گردید. در همین راستا رهبری معظم انقلاب واقع‌گرایی و نیز آرمان‌گرایی در برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها را اینچنین تفسیر می‌نماید: «آنچه که ما می‌خواهیم دنبال کنیم و اصرار بر آن داریم، این است که واقع‌بینی، مشاهدهٔ واقعیات جامعه و جهان، با آرمان‌گرائی و تعقیب آرمان‌ها و آرزوهای بزرگ ملت ایران هیچ‌گونه تنافی و تعارضی ندارد. اگر ما توانستیم آرمان‌گرائی را با واقع‌بینی و واقع‌گرائی همراه کنیم، ترجمهٔ عملیاتی‌اش می‌شود اینکه ما تدبیر را با مجاهدت ترکیب کنیم؛ هم مجاهدت کنیم و مجاهدانه حرکت کنیم، هم این حرکت مجاهدانه در یک چهارچوب تدبیر شده‌ای قرار بگیرد؛ که این، آگاهی عمومی، آگاهی دست‌اندرکاران، همراهی دل‌ها و زبان‌ها در همهٔ عرصه‌ها را می‌طلبد.» (۱) لذا تکلیف گرایی به همراه توجه به نتیجه و ارزیابی آن، درسی بود که دفاع مقدس به مردم و مسئولین نظام اسلامی داد و آنان را نسبت به این مسئله هوشیار کرد.
اما آنچه باید به‌عنوان نتیجه‌گیری بیان کرد، نترسیدن از تکلیف مداری است. گهگاه بررسی برخی از مسائل مهم و تصمیم‌های حساس و مهم در کشور در ظاهر امر و ارزیابی اولیه، بسیار دشوار و سخت بوده که توجه به امداد و نصرت الهی، نتیجهٔ شیرین و اطمینان بخشی به وجود آورده است. بر همین اساس یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی که از آن باید به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد دفاع مقدس یادکرد، تکلیف مداری و نیز واقع‌گرایی در عین توجه به نصرت الهی است که می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل مهم کشور باشد.
در این نوشتار به بررسی پیامدهای انقلاب اسلامی در دفاع مقدس می‌پردازیم و بازشناسی از دو واژهٔ تکلیف و نتیجه را بیان می‌داریم.
انقلاب اسلامی ایران پس از پانزده سال توانست دستاوردی بزرگ به ارمغان آورد و پس از حکومت اهل‌بیت در صدر اسلام، اولین حکومت اسلامی را بر پایهٔ احکام اسلامی و با شعار مقابله با استکبار و دفاع از مظلوم، شکل دهد. حکومتی که در آن بیداری یک ملت، اسلامیت و انسانیت موج می‌زد و توانست طومار بیش از ۲۵۰۰ سال پادشاهی را در هم شکند و جایگاه اصلی مردم مسلمان را به آنان عطا کند.
در همین راستا با شکل‌گیری این انقلاب، موجی از انزجار و بدخواهی میان سران استکباری شرق و غرب پدید آورد. دو گفتمانی که هیچ نقطهٔ مشترکی نداشتند، این بار برای ضربه زدن و نابودی یک حکومت به راهبردی مشترک رسیدند. بر همین اساس شوروی با حمایت از گروه‌های چپ و کمونیست همچون چریک‌های فدایی، حزب توده، پیکار، دمکرات‌ها و... علناً به دنبال تجزیهٔ کشور رفت و جریان غرب به سرکردگی آمریکا با برنامه‌ریزی‌های مختلف برای حمایت از تیم‌های ترور در سراسر ایران و نیز شکل‌دهی به گروه‌های کودتاچی به‌صورت مستقیم وارد مبارزه علیه آرمان‌های انقلاب اسلامی شد. اما این دخالت، سرانجام روحیهٔ سلحشوری و بیداری ملت را به اوج خود رساند و جهان شاهد آن شد که هر روز ملت مسلمان و انقلابی ایران به تکیه بر شعارهای خود می‌افزود؛ شعارهایی که نه تنها در آن نه شرقی و نه غربی همچون اصلی در کنار استقلال و آزادی قرار گرفت، بلکه تمسک به آن و اجرای اصول مسلم اسلام، یک واجب عینی تلقی شد.
در همین ایام که نظام مقدس اسلامی ایران درگیر مسائل داخلی، از دست دادن بسیاری از اندیشمندان و فعالان انقلاب در قالب ترور و مقابله با گروه‌های تجزیه‌طلب بود، صدام تکریتی، دیوانه‌ای که به دستور سران غرب و شرق به‌ویژه آمریکا و با حمایت سران مرتجع منطقه‌ای پارا از انسانیت فرا‌تر گذاشت و دست به حمله‌ای ناجوانمردانه و وحشیانه‌ای علیه انقلاب اسلامی زد.
اما آنچه دستاورد این حمله بود، سیلی محکمی است که انقلاب اسلامی به متجاوز زد؛ سیلی که خبر آن را امام راحل به مناسبت آغاز دفاع مقدس داده بود و پس از هشت سال به ثمر نشست، ولی این سیلی دارای راهبردهایی بود که پرداختن به آن می‌تواند نکات مهمی را در برداشته باشد. یکی از این نکات تکلیف گرایی است. تکلیف گرایی که به وسیلهٔ آن جوانان و مسئولین ملت هشت سال در برابر متجاوزین شرق و غرب عالم ایستادند و نتیجهٔ آن چیزی جز پیروزی قدرتمندانهٔ در دفاع مقدس نبودند. نتایجی همچون؛
الف) شکستن هیمنهٔ غرب و شرق به ویژه آمریکا
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی مقابله با هیمنیهٔ شرق و غرب بود. حکومتی که شعار نه شرقی و نه غربی می‌داد، به عین آن را پیاده‌سازی و در برابر حمایت‌های آنان از دشمنش ایستادگی کرد و سر به ذلت نداد؛ کاری که توانست قدرت ابرقدرت‌های پوشالی را نابود سازد.
ب) وحدت مسلمین
شاید بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی بدون ایجاد وحدت اسلامی اب‌تر باشد. دستاوردی که نماد صلابت و اقتدار اسلام گردید و توانست در سال‌های بعدی جریان مقاومت اسلامی را در سراسر منطقه به وجود آورد. جریانی که نابودی تنها رژیم کودک کش دنیا و نامشروع عالم را، فاقد هر نوع صلاحیت حکمرانی بداند و برای نابودی آن هر اقدامی انجام دهد. بر همین اساس دفاع مقدس منجر به شکل‌گیری مقاومت اسلامی در فلسطین که اکثریت اعضای آن از برادران اهل سنت هستند، مقاومت لبنان، سوریه، عراق و یمن شد که سال‌ها پس از هشت سال دفاع مقدس توانست صدای ملت مظلوم ایران را جهانی سازد.
پ) نابودی اسلام آمریکایی
اسلام مرتجع و بی‌تفاوت نسبت به ظالم و مظلوم، اسلامی است که در واقعهٔ کربلا، در مقابل امام حسین علیه اسلام ایستاد و ایشان را به شهادت رساند؛ اسلامی که اجرای احکام اسلامی در زمان غیبت را حرام می‌داند، اما زورگویی استکبار و آدم کشی صهیونیست‌ها هیچ دغدغهٔ انسانی در آنان ایجاد نمی‌نماید. انقلاب اسلامی مظهر مقابله با اینچنین اسلامی بود که از آن به اسلام آمریکایی یاد می‌شود. اسلامی که صفت آمریکایی و نماد حمایت از شیطان بزرگ را با خود دارد و در طول انقلاب اسلامی و مقابله با حکومت پهلوی به عین در دربار مستکبرین جای داشت. اینچنین اسلامی یقیناً مقابل گفتمان انقلاب اسلامی است و دفاع مقدس توانست آن را گوشه‌ای زند و پایه‌هایش را در سراسر جهان سست نماید. دستاوردی که بیداری اسلامی، افزایش پذیرش اسلام، افزایش روحیهٔ دفاع از مظلوم به‌ویژه دفاع از ملت فلسطین در سال‌های پس از جنگ مؤید آن است.
بر همین اساس این دستاورد‌ها نتیجهٔ تکلیفی است که انقلاب اسلامی به آن پایبند بوده است. تکلیف مداری در انقلاب اسلامی به ویژه دفاع مقدس به معنای آرمان‌گرایی صرف نیست بلکه آرمان‌گرایی که مقتضیات واقعیت را نیز در خود جای‌داده است. توجه امام راحل به نصرت و امداد الهی چیزی بود که با نفس مسیحایی‌اش به جامعه تزریق شد. درواقع آرمان‌گرایی، قله‌ای بود که بایستی به آن در انقلاب اسلامی سوق نماییم و واقعیت‌گرایی ابزارهای سوق پیدا کردن به چنین قله است. به بیان بهتر تکلیف مداری و دانستن وظیفه و هدف چیزی است که لزوم تبعیت از آن واجب و بسیار مهم است؛ اما در عین حال توجه به نصرت الهی و نتیجه چیزی است که دفاع مقدس به ما فهماند. انجام عملیات‌های پیچیده و برنامه‌ریزی برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده در دفاع مقدس مؤید این ادعاست.
زمانی که رزمندگان و فرماندهان جنگ شروع به برنامه‌ریزی می‌کردند ضمن تکلیف دانستن این وظیفه، دقت به ماحصل عملیات و یا رفتار پدافندی برایشان بسیار حائز اهمیت بود و بر اساس همین دیدگاه بود که نصرت الهی شامل حال ملت ایران می‌گردید. در همین راستا رهبری معظم انقلاب واقع‌گرایی و نیز آرمان‌گرایی در برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها را اینچنین تفسیر می‌نماید: «آنچه که ما می‌خواهیم دنبال کنیم و اصرار بر آن داریم، این است که واقع‌بینی، مشاهدهٔ واقعیات جامعه و جهان، با آرمان‌گرائی و تعقیب آرمان‌ها و آرزوهای بزرگ ملت ایران هیچ‌گونه تنافی و تعارضی ندارد. اگر ما توانستیم آرمان‌گرائی را با واقع‌بینی و واقع‌گرائی همراه کنیم، ترجمهٔ عملیاتی‌اش می‌شود اینکه ما تدبیر را با مجاهدت ترکیب کنیم؛ هم مجاهدت کنیم و مجاهدانه حرکت کنیم، هم این حرکت مجاهدانه در یک چهارچوب تدبیر شده‌ای قرار بگیرد؛ که این، آگاهی عمومی، آگاهی دست‌اندرکاران، همراهی دل‌ها و زبان‌ها در همهٔ عرصه‌ها را می‌طلبد.» (۱) لذا تکلیف گرایی به همراه توجه به نتیجه و ارزیابی آن، درسی بود که دفاع مقدس به مردم و مسئولین نظام اسلامی داد و آنان را نسبت به این مسئله هوشیار کرد.
اما آنچه باید به‌عنوان نتیجه‌گیری بیان کرد، نترسیدن از تکلیف مداری است. گهگاه بررسی برخی از مسائل مهم و تصمیم‌های حساس و مهم در کشور در ظاهر امر و ارزیابی اولیه، بسیار دشوار و سخت بوده که توجه به امداد و نصرت الهی، نتیجهٔ شیرین و اطمینان بخشی به وجود آورده است. بر همین اساس یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی که از آن باید به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد دفاع مقدس یادکرد، تکلیف مداری و نیز واقع‌گرایی در عین توجه به نصرت الهی است که می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل مهم کشور باشد.
