فساد خیزی بسته خروج از رکود و قرارداد با روسیه!

پس از تحریم نفتی ایران و روسیه از سوی آمریکا و کشورهای غربی، کار‌شناسان و صاحب نظران اقتصادی دو کشور در این مورد هم عقیده بودند که در این اوضاع، دو کشور ایران و روسیه ـ که دارای منابع عظیم نفت و گاز هستند ـ می‌توانند با یکدیگر همکاری مشترک تجاری و اقتصادی را آغاز کنند که همین می‌تواند سرانجام به توسعه اقتصادی دو کشور در این شرایط تحریم تحمیلی منجر شود.

به گزارش «تابناک»؛ با توافق میان ایران و روسیه در یازدهمین جلسه کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه،قرارداد ۷۰ میلیارد یورو پروژه اقتصادی بین ایران و روسیه امضا شد؛ قراردادی که هرچند به گفته مقامات دو کشور، کلی است، قرار است فقط در حد حرف نمانده و برای اجرای آن گام‌های عملی برداشته شود.

‌میان کار‌شناسان تحریم‌ها همیشه این نکته محل اختلاف بوده که راهکار دور زدن تحریم‌ها چگونه است و چه مکانیزم‌ها و راهکارهایی دارد. چرا که عده ای در حال حاضر معتقدند یکی از راه های مهم در کنار مذاکرات هسته ای، همکاری با روس ها برای دور زدن تحریم های غیر قانونی غرب است.

این در حالی است که روسیه در طول تاریخ ثابت کرده؛ دوستدار آن است که با بندبازی میان ایران و غرب هم از کارت ایران سود ببرد و هم از غرب. فقط ایران مصداق این نگاه روس‌ها نیست؛ عراق و لیبی دونمونه معاصر این سیاست روس‌ها هستند. این رفتار و عملکرد مسکو در قبال تهران نیز بارز بوده و باعث شده تا ایرانیان نگاه خوبی به مسکو نداشته باشند. بدبینی ایرانیان به روس‌ها محدود به چندسال اخیر نمی‌شود و در طول تاریخ امتداد داشته است.

در همین زمینه دکتر حسین راغفر از کارشناسان مسائل اقتصادی در گفت و گو با تابناک به بررسی اقتصادی قرارداد جدید ایران و روسیه پرداخته است

اقای دکتر به عنوان سئوال اول ارزیابی شما از تعامل اقتصادی و سیاسی میان ایران و روسیه چیست؟

روس ها در سال های گذشته نشان داده اند؛ هیچگاه شریک قابل اتکایی برای ایران نبوده اند. سابقه سوء استفاده روس ها از فرصت ها در قبال امتیاز گیری از غرب و یا وجه المصالحه قراردادن ایران در تعامل با غرب زبان زد عام و خاص است . به هر صورت روس ها برای گرفتن امتیازهای خودشان از ما استفاده کرده اند. موارد متعددی وجود دارد که این موضوع را اثبات می کند. همین قرارداد در رابطه با نیروگاه اتمی که بیش از سی سال است؛ ایران را می دوشند و متاسفانه هیچ گاه هم نسبت به امتیازهای بزرگی که از ایران گرفتند؛ هیچگاه امتیاز مقابلی ندادند. نمونه دیگر قرارداد اس 300 است که همسویی کامل با غربی ها کردند و از دادن این سامانه به ایران خودداری کردند.

به نظر شما چه شد که در این دوران روس ها دوباره به فکر قرارداد اقتصادی با ایران در این سطح بیفتند؟

حالا که روسیه تحت فشار غرب قرار گرفته است؛ قرارداد جدید اقتصادی با ایران را به عنوان یکی از ابزارهای توازن و ایجاد تعادل با غرب نگاه می کند.حتی در همین طرحی که روسیه برای دور زدن تحریم های غربی تنظیم کرده است؛ ایران اصلا در لیست کشورهایی که نیازهایش را می خواهد از آن طریق تامین کند؛ نیست. به نظر می رسد قرارداد اخیر ایران و روسیه؛ قراردادی صرفا سیاسی است و ایران باید با توجه به سابقه ای که رابطه ما با روسیه داشته در این قرارداد همه جوانب را لحاظ کند. روس ها هیچکاه قابل اتکا نبوده اند و به نظر نمی رسد در آینده نزدیک هم قابل اتکا باشند. ضمن اینکه نکته قابل توجه این است که روس ها از همه ظرفیت ها برای مقابله با غرب برای ضربه زدن به غرب و یا مشغول کردن غرب استفاده خواهند کرد. یک اتفاق بزرگی که اتفاق افتاده است و متاسفانه کمتر به ان توجه می شود که روس ها سعی می کنند در قبال این ضربه ای که در مسئله اوکراین به انها وارد شده است؛ به غربی ها ضربه متقابلی وارد کنند و غربی ها را مشغول مسائلی دور تر از مرزهای خودشان کنند و یکی از آن ظرفیت ها داعش است.

روس ها چگونه از ظرفیت داعش برای ضربه زدن به غرب استفاده می کنند؟!

به نظرم داعش مسئله بسیار مهمی است و ایران باید به خطر داعش که به مرزهای ایران نزدیک است توجه داشته باشد. گویی که داعش ساخته امریکا و غرب باشد؛ اما امروز وقتی که تبدیل می شود به یک موجود تبهکار خارج از کنترل غرب می تواند ابزاری برای روسیه و چین که هدف غایی رقابت با امریکا است، باشد. بنابراین باید به این نکته توجه داشت که روسها در مسئله داعش منتفع هستند.برای اینکه غرب و امریکا را در خارج از مرزهای خود مشغول کنند. در این مورد باید یک نگاه واقع بینانه ای و یا حداقل به عنوان یک احتمال به این مسئله نگاه کرد که روس ها امروز از مسئله داعش به دلایل متعدد از جمله اینکه غربی ها را در خارج از مرزهای خودشان در مقابله مسئله اوکراین درگیر کنند توجه کنیم. دوم اینکه تهدیدهایی که از ناحیه چچن ها متوجه آنها هست را با ورورد چچن ها به این منطقه و دور کردن آنها از مرزهای روسیه مشغول کنند و با استفاده از آنها؛ در این کارزار سود ببرند. در واقع مسئله داعش یک خطر جدی مستقیم برای ماست و روس ها می توانند حتی از این فرصت برای منافع خودشان بر علیه منافع ما استفاده کنند.

به هرحال بعد از تحولات اخیر منطقه روس ها درصدد رابطه اقتصادی گسترده تری با ایران هستند؛ دلیل این امر را شما چه می دانید؟

امروزه روس ها کاملا به مسئله قراداد اقتصادی با ایران سیاسی نگاه می کنند و علی رغم همه امتیازهای استعماری که در قراردادهای انرژی هسته ای با ایران بسته اند و چندین برابر قرارداد را بهره کشی کردند دوباره اهداف استعماری دارند. در مقابل دوبی را ملاحضه می کنیم که ظرف دو سال نیروگاه اتمی خود را به بهره برداری رساند. روس ها ساخت نیروگاه بوشهر را بعد از بیش از سی سال که با ما بازی کردند؛ تحویل دادند. بنابراین این قراداد جدید اصلا اهمیتی ندارد . باید توجه داشت که روس ها صرفا به مسائل امنیتی و اقتصادی خودشان نگاه می کنند و ایران می تواند یک وجه المصالحه باشد.

اقای دکتر با توجه به اینکه میزان قرارداد 70 میلیارد یورو است؛ اگرچه این قرارداد کلی است؛ اما به نظر شما می تواند مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم ها را برطرف کند؟

این واقعا یک کوته نگری محض در مورد سیاست های اقتصادی و تجارت اقتصادی است. ما اگر فکر کنیم با اتکا به یک کشور که صدها بار در ایران تجربه شده و در این سال ها گذشته جز خیانت به مملکت و منافع ما و جز حفظ منافع خودش چیز دیگری نداشتند؛ پیشرفت می کنیم در اشتباه هستیم. این یک بلاهت تاریخی است که متاسفانه در سیاست های این چند دهه با روس ها داشته ایم و نه نتها با روس ها بلکه با بقیه دنیا نیز داشته ایم. سیاست های توسعه ای اقتصادی ایران نمی تواند با اتکا به این کشور و علیه ان کشور شکل بگیرد. ما با کمال تاسف شاهد فقدان یک استراتژی توسعه ای در ایران هستیم. ما نمی دانیم که خودمان می خواهیم چکار کنیم . محور اصلی توسعه صنعتی در ایران، توجه به ظرفیت های داخی ایران است. متاسفانه تعداد زیادی از این قرارداد های صدها میلیارد دلاری و ده ها میلیارد یورویی به خاطر زد و بندهایی است که وجود دارد و عده ای می کوشند که منافع شخصی و منافع گروهی خاص خود را تامین کنند و به همین خاطر این نوع قرار دادها را توجیه سیاسی و اقتصادی می کنند. در حالی که ایران برای پیشرفت باید فقط به توسعه داخلی خود بپردازد. البته در شرایط تحریم ها این واقعیت را باید بپذیریم که روسیه کشور بزرگی؛ قدرتمند و همسایه است و نمی شود این کشور را نادیده گرفت. قطعا بایستی که از ظرفیت هایی که برای ما فراهم می شود کمال استفاده را بکنیم. منتهی به دلیل اینکه در کشور ما استراتژی روشن دیپلماسی اقتصادی وجود ندارد و روش توسعه صنعتی روشن نداریم، در این طور مواقع عمدتا در رقابت های بین المللی هستیم. این زمان جایی است که باید امتیاز بگیریم نه به روس ها امتیاز بدهیم. بنابراین قطعا باید جزئیات بیشتری از این قرارداد روشن شود تا مشخص شود که منافع ما تامین می شود یا خیر!

توافق اقتصادی با روسیه چگونه می تواند؛ زمینه بروز فساد اقتصادی را ایجاد کند؟

قطعا این توافق فساد خیز است. نکته بسیار مهم این است که فساد جایی رخ می دهد که انحصار،عدم شفافیت و عدم پاسخ گویی وجود داشته باشد. نکته مهم این است که یک سند روشن برای این قرادادها و این ارقام بزرگ وجود داشته باشد . ممکن است بگویند این یک تفاهم نامه است. هر بند این بحث باید شفاف باشد و در جهت تامین مراحل مختلف صنعتی شدن در کشور بایستی شکل بگیرد. وقتی که ما تصویری از این مسئله نداریم و یک استراتژی توسعه نداریم و نمی دانیم به کدامین جهت می رویم. این روزمگی در سیاست های اقتصادی در کشور حتما باعث می شود فساد یکی از دستاوردهای این سیاست باشد. تا شفافیت و پاسخگویی در قراردادها و مجوزها نباشد این فسادها وجود دارد. بنابراین همه دولت که در این شرایط قرار بگیرند با فساد مواجه خواهند بود.

عده ای معتقدند یکی از بهترین روش های دور زدن تحریم ها، تعامل با روس ها است. راهکار دور زدن تحریم ها از نظر شما چیست؟

راهکار دور زدن تحریم ها توجه به ظرفیت های داخلی است. متاسفانه یکی از موردهایی که بی در و پیکر است؛ همین موضوع می باشد. در واقع ما اصلا به ظرفیت های داخلی توجه نمی کنیم. مثلا 22 میلیارد دلار ارز در زمان دولت قبل به اسم تنظیم بازار از کشور خارج شد. درهای مملکت به روی کالاهای لوکس باز شده است و کشور مملو از وسایل لوکس شده است. این کشور با این سیاست ها قادر به توسعه نیست. سیاست های اقتصادی ایران با یک سراشیبی به سمت سقوط اقتصادی می رود. اگر این مشکلات تغییر نکند؛ هیچ نوع امکانی برای دور زدن تحریم ها وجود ندارد.

مثلا 15 سال پیش ایران به ترکیه منسوجات صادر می کرد؛ امروز یکی از صادرکنندگان عمده منسوجات به ایران؛ ترکیه است. این موضوع نشان می دهد که سیاست های اقتصادی ما اشتباه است به نحوی که هزینه تولید در ایران به نفع واردات بالا است. در واقع عده ای منافع ملی را تخریب می کنند. تنها راه دور زدن تحریم ها توجه به تولید داخلی است که متاسفانه هیچ توجهی به آن نمی شود. همین بسته و لایحه دولت برای خروج از رکود را ببینید؛ هیچ چیز به جز شعار نیست و در واقع تکرار سیاست های گذشته است.

دولت یکی از اهداف خود را خروج از رکود اعلام کرده است.آیا شما سیاست های اقتصادی دولت را در چارچوب دور زدن تحریم ها و خروج از رکود ارزیابی می کنید؟

تصور من این است که سیاست های دولت جدید نیز مانند گذشته به این موضوعات نمی پردازد و سیاست های دولت جدید صرفا پرداختن به معلول ها است و نه علت ها. مثلاً همین بسته خروج از رکود؛ اگرچه دولت اعلام می کند که این یک بسته کوتاه مدت است اما نیست. یکی از مواردی این است که دولت می خواهد 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفت انجام دهد. بنابراین این یک برنامه کوتاه مدت نیست. نکته این که دولت توضیح و توجیه روشنی برای این کار ندارد. صد میلیارد رقم بزرگی است. چنین مجوزهایی در دولت های قبل نیز داده می شد. این مجوزها چیزی جز فساد در بر ندارد. این ها یا بایستی نیاز دقیق و روشن داشته باشند که منابع ملی باید کجا سرمایه گذاری شود. ممکن است توجیه آنها این باشد که دولت نهم و دهم در چاه های نفت سرمایه گذاری نکرده است. بایستی باید یک برنامه داشته باشیم. نمی شود به صرف اینکه در اینجا می خواهیم سرمایه گذاری کنیم صد میلیارد دلار مجوز بگیریم. ضمن اینکه در این بسته نگاهی به مسئله کشاورزی ندارد. در این بسته یک کلمه به این بحث نپرداخته است. در حالی که ما الان نزدیک به 14 میلیارد دلار واردات کشاورزی داریم که می تواند با توجه به تحریم ها تنها استراتژی روشن تولید جایگزینی واردات باشد. در واقع توجه به ظرفیت های داخلی بسیار مهم است در حالی که در این برنامه خروج از رکود هیچ نگاهی به این مسئله وجود ندارد. بازهم توجه به فروش نفت و صادرات نفت خام و پتروشیمی های ناکارامد که به اسم صادرات محصولات پتروشیمی است. صادرات محصولات پتروشیمی عملا خام فروشی است و آسیب های جدی برای ملت خواهد داشت.