استراتژی هشتگ‌های داعش و جای خالی ایران
امیرحسین عالمی
با آغاز حملات گروه تروریستی داعش به خاک عراق و همزمان با پیشروی‌های نظامی، موج گسترده‌ای از فعالیت‌های رسانه‌ای در شبکه‌های مجازی به راه افتاده است.
جامعه جهانی این بار با پدیده‌ای جدید روبه‌روست. دیگر خبری از ویدئوهای بی‌کیفیت اسامه بن لادن، رهبر کشته شده القاعده نیست؛ تصاویر بی‌کیفیت و صدایی نامفهوم که با ساده‌ترین تدوین‌ها و یا بدون تدوین در اختیار شبکه‌های تلویزیونی قرار می‌گرفتند، جایشان را به تصاویر سر بریدن افراد، با کیفیت HD و تدوین حرفهای داده است. این بار زبان تروریست‌ها عربی نیست. آنها انگلیسی را با لهجه بریتیش صحبت می‌کنند و خود نقش رسانه برای خودشان بازی می‌کنند.
جهادی‌ها این بار در شبکه‌های اجتماعی همچون یوتیوب، فیس‌بوک، جاست پیست، توئیتر و بلاگ‌ها حضوری بسیار فعال دارند. آنها کلید تأثیرگذاری در دنیای معاصر را شناخته‌اند، به گونه‌ای که فعال‌ترین کاربران اینترنتی این گروه در شبکه تویتر فعالند و حتی نرم‌افزار موبایلی با نام «فجر البشائر» نیز تولید کردند. این برنامه به زبان عربی و برنامه‌ای خبررسان است که با دانلود و نصب آن روی گوشی‌های هوشمند و سیستم عامل اندروید، می‌توان خودکار از آخرین اخبار مربوط به داعش آگاه شد که البته برای نصب این برنامه، باید با ارائه حساب توئیتری خود در آن عضو شد. سپس از طریق این برنامه، به طور خودکار آخرین اخبار و محتواهای مدنظر داعش برای کاربر فرستاده می‌شود.
این برنامه به گونه‌ای طراحی شده که سیستم آنتی اسپم توئیتر را دور می‌زند تا مشکلی برای فرستادن انبوه اطلاعات به کاربران پیش نیاید و افراد دیگر ـ به ویژه طرفداران در عراق ـ آنها را پیگیری کنند.
اما علت انتخاب توئیتر به عنوان قالب اصلی رسانه‌ای این گروه چند دلیل عمده داشت؛
نخست: سرعت انتشار اخبار و دسترسی به تمامی رسانه‌های خارجی.
دوم: حضور فعال کاربران اروپایی و آمریکایی در توئیتر بیش از دیگر شبکه‌های اجتماعی است. این کاربران جامعه هدف اصلی داعش بودند و ذکر این مهم لازم است که بیشتر پست‌های افراد داعش به زبان انگلیسی منتشر می‌شود.
سوم: امکان مقابله با بسته شدن حساب کاربران در این شبکه به مراتب ساده‌تر از دیگر شبکه‌های اجتماعی است. تحقیقات و آنالیز‌ها نشان داده که کاربران فعال گروه داعش، بیشتر با چندین نام کاربری تقریبا مشابه وارد توئیتر می‌شوند و در صورت بسته شدن یکی از حساب‌های کاربری، بلافاصله حساب کاربری دیگری را فعال می‌کنند.
چهارم: قابلیت استفاده از کمپین‌های هشتگی در این شبکه نسبت به دیگر شبکه‌های اجتماعی به مراتب کاربردی‌تر و راحت‌تر است.
بنا بر آمار‌های به دست آمده، هم اکنون ۶۷،۰۰۰ حساب کاربری در توئیتر وجود دارد که از داعش به طرفداری سخن می‌گویند و آنها را حمایت می‌کنند.
برخی از کاربران این شبکه مدعی هستند که جزو شبه‌نظامیان هستند و برخی دیگر نیز خود را حامی این گروه می‌دانند. همچنین برخی دیگر نیز می‌گویند ارتباطی با این گروه ندارند و این به آنها کمک می‌کند تا از شبکه‌های اجتماعی حذف نشوند.
این حساب‌های کاربری پیام‌های توئیتری یکدیگر را دوباره منتشر می‌کنند و پیام‌هایی را برای چندین حساب کاربری دولتی و همچنین حساب‌های کاربری مربوط به رسانه‌ها و حتی افراد مشهور می‌فرستند.
بیشتر کاربران فعال داعش در عکاسی و ویرایش عکس سر رشته دارند و عکس‌های ویرایش شده و حرفهای را منتشر می‌کنند. طرح‌های گرافیکی، انواع ویدیو و عکس به اشکال گوناگون توسط این گروه در شبکه‌های نامبرده در حکم ابزاری برای پروپاگاندا استفاده می‌شود.
همه شبکه‌های اجتماعی و همچنین توئیتر بار‌ها تلاش داشته‌اند، با بستن حساب‌های کاربری این گروه، جلو انتشار فعالیت‌های تروریستی آنها را بگیرند؛ اما همچنان اعضای داعش فعالانه در این شبکه‌ها هستند و راه‌های مقابله با مسدود شدن کاربرانشان را هم آموزش می‌دهند. این درگیری‌ها تا جایی پیش رفت که در هفته گذشته، یکی از طرفداران داعش، مدیران شبکه توئیتر را تهدید به قتل کرد.
گروه الحیات نام شاخه رسانه‌ای گروه داعش است. آنها تاکنون چندین ویدیو را از فعالیت‌ها و جنایات داعش منتشر کرده‌اند. الحیات همچنین یک روزنامه اینترنتی را که به زبان انگلیسی ترجمه شده نیز منتشر می‌کند.
این موج فعالیت‌های رسانه‌ای در حالی است که بر پایه افکار سلفی‌های داعش استفاده از فن‌آوری‌ها محدود است؛ برای نمونه، بر پایه فتوای علمای این گروه دیدن فیلم‌های سینمایی و سینما رفتن حرام است، استفاده از کمربند ایمنی جایز نیست و یا فوتبال و بازی‌های از این دست حرام است؛ این‌ها تنها گوشه‌ای از ذهن بسته و خطرناک این افراد است. این گروه با تفکری ظاهری نسبت به اسلام با نگاه به سلف پیامبر هر اتفاقی که آنها را از زمان صدر اسلام دور بدارد، خطا می‌دانند.
داعش در پاسخ این رفتار دوگانه می‌‌گوید، این شبکه‌ها هم اکنون ابزار اشاعه و تبلیغ اسلام و افکار این افراد است و به همین دلیل، استفاده از آن حتی واجب است. از طرفی یکی از سیاست‌های اصلی داعش، اشاعه ترس و وحشت در میان دشمنان خود است تا جایی که حتی حدیثی از پیامبر نیز در این خصوص عنوان می‌کنند. برای این امر نیز استفاده از این رسانه‌های جدید را ضروری می‌دانند.
از طرفی با ظهور پدیده گوشی هوشمند تلفن‌های همراه کار برای داعش آسان‌تر شده است و هر فرد به عنوان یکی از مهره‌های پروپاگاندای داعش می‌تواند نقش مهمی داشته باشد و با این فن‌آوری هر شخصی به تنهایی یک عضو از شبکه بزرگ پروپاگاندای داعش خواهد شد.
حجم وسیع این تبلیغات و از طرفی پوشش گسترده این اخبار از طریق رسانه‌های دیگر باعث شد تا مخاطبان با به راه‌سازی چند کمپین هشتگی نه چندان موفق به دنبال مقابله با این افراد باشند. یکی از موفق‌ترین این کمپیین‌ها پس از سر بریدن خبرنگار آمریکایی جمیزفولی توسط داعش بود.
نام این کمپیین سانسور رسانه‌ای داعش (#ISISmediaBlackout) بود. کاربران شبکه‌های اجتماعی در این کمپیین خواستار جلوگیری از انتشار اخبار و عکس‌های فعالیت‌های وحشیانه داعش در شبکه‌های اجتماعی و همین طور رسانه‌های دیگر شدند. آنها از شبکه‌ها خواستند تا عکس‌های قدیمی قربانیان داعش را منتشر و از انتشار تصاویر فعالیت‌ها و اقدامات وحشیانه داعش جلوگیری کنند.
اما این کمپین هم اقبال عمومی چندانی نداشت و رسانه‌ها و کاربران دیگر ترجیح می‌دادند که داعش را به عنوان خطرناک‌ترین گروه تروریستی جهان به شیوه خودشان پیگیری و اخبار آنها را منعکس کنند.
در مواجه با این راهبرد داعش در شبکه‌های اجتماعی، هیچ رفتار سازماندهی شده از طرف کاربران خاور‌میانه انجام نشد. از طرفی نیز ایران به عنوان اصلی‌ترین دشمن داعش ترجیح می‌دهد این قالب رسانه‌ای را به حال خود رها کند و همچنان با فیلتر و محدودیت این ابزار رسانه‌ای را از دست بدهد. این در حالی است که موجی از مخاطبان اروپایی و آمریکایی به دنبال ارتباط و شناخت دشمن اصلی داعش در منطقه هستند.
ایران هم اکنون به عنوان تنها حکومت شیعه در منطقه از فرصت شبکه‌های اجتماعی برای اشاعه تفکرات خود و همچنین مقابله با تفکرات تکفیری بی‌بهره است. در مقابل نیز کاربران و علمای تکفیری ـ وهابی با فعالیت‌های گسترده در شبکه‌های اجتماعی در حال عضو‌گیری افراد از اروپا و آمریکا به عنوان جهادگر هستند.
امروز ضرورت حضور ایران به عنوان تفکری در مقابل داعش در این شبکه‌ها احساس می‌شود؛ اما همچنان این فرصت در کش‌و‌قوس نگاه‌های امنیتی و کج سلیقه‌ای‌های سیاسی از دست می‌رود.
جامعه جهانی این بار با پدیده‌ای جدید روبه‌روست. دیگر خبری از ویدئوهای بی‌کیفیت اسامه بن لادن، رهبر کشته شده القاعده نیست؛ تصاویر بی‌کیفیت و صدایی نامفهوم که با ساده‌ترین تدوین‌ها و یا بدون تدوین در اختیار شبکه‌های تلویزیونی قرار می‌گرفتند، جایشان را به تصاویر سر بریدن افراد، با کیفیت HD و تدوین حرفهای داده است. این بار زبان تروریست‌ها عربی نیست. آنها انگلیسی را با لهجه بریتیش صحبت می‌کنند و خود نقش رسانه برای خودشان بازی می‌کنند.
جهادی‌ها این بار در شبکه‌های اجتماعی همچون یوتیوب، فیس‌بوک، جاست پیست، توئیتر و بلاگ‌ها حضوری بسیار فعال دارند. آنها کلید تأثیرگذاری در دنیای معاصر را شناخته‌اند، به گونه‌ای که فعال‌ترین کاربران اینترنتی این گروه در شبکه تویتر فعالند و حتی نرم‌افزار موبایلی با نام «فجر البشائر» نیز تولید کردند. این برنامه به زبان عربی و برنامه‌ای خبررسان است که با دانلود و نصب آن روی گوشی‌های هوشمند و سیستم عامل اندروید، می‌توان خودکار از آخرین اخبار مربوط به داعش آگاه شد که البته برای نصب این برنامه، باید با ارائه حساب توئیتری خود در آن عضو شد. سپس از طریق این برنامه، به طور خودکار آخرین اخبار و محتواهای مدنظر داعش برای کاربر فرستاده می‌شود.
این برنامه به گونه‌ای طراحی شده که سیستم آنتی اسپم توئیتر را دور می‌زند تا مشکلی برای فرستادن انبوه اطلاعات به کاربران پیش نیاید و افراد دیگر ـ به ویژه طرفداران در عراق ـ آنها را پیگیری کنند.
اما علت انتخاب توئیتر به عنوان قالب اصلی رسانه‌ای این گروه چند دلیل عمده داشت؛
نخست: سرعت انتشار اخبار و دسترسی به تمامی رسانه‌های خارجی.
دوم: حضور فعال کاربران اروپایی و آمریکایی در توئیتر بیش از دیگر شبکه‌های اجتماعی است. این کاربران جامعه هدف اصلی داعش بودند و ذکر این مهم لازم است که بیشتر پست‌های افراد داعش به زبان انگلیسی منتشر می‌شود.
سوم: امکان مقابله با بسته شدن حساب کاربران در این شبکه به مراتب ساده‌تر از دیگر شبکه‌های اجتماعی است. تحقیقات و آنالیز‌ها نشان داده که کاربران فعال گروه داعش، بیشتر با چندین نام کاربری تقریبا مشابه وارد توئیتر می‌شوند و در صورت بسته شدن یکی از حساب‌های کاربری، بلافاصله حساب کاربری دیگری را فعال می‌کنند.
چهارم: قابلیت استفاده از کمپین‌های هشتگی در این شبکه نسبت به دیگر شبکه‌های اجتماعی به مراتب کاربردی‌تر و راحت‌تر است.
بنا بر آمار‌های به دست آمده، هم اکنون ۶۷،۰۰۰ حساب کاربری در توئیتر وجود دارد که از داعش به طرفداری سخن می‌گویند و آنها را حمایت می‌کنند.
برخی از کاربران این شبکه مدعی هستند که جزو شبه‌نظامیان هستند و برخی دیگر نیز خود را حامی این گروه می‌دانند. همچنین برخی دیگر نیز می‌گویند ارتباطی با این گروه ندارند و این به آنها کمک می‌کند تا از شبکه‌های اجتماعی حذف نشوند.
این حساب‌های کاربری پیام‌های توئیتری یکدیگر را دوباره منتشر می‌کنند و پیام‌هایی را برای چندین حساب کاربری دولتی و همچنین حساب‌های کاربری مربوط به رسانه‌ها و حتی افراد مشهور می‌فرستند.
بیشتر کاربران فعال داعش در عکاسی و ویرایش عکس سر رشته دارند و عکس‌های ویرایش شده و حرفهای را منتشر می‌کنند. طرح‌های گرافیکی، انواع ویدیو و عکس به اشکال گوناگون توسط این گروه در شبکه‌های نامبرده در حکم ابزاری برای پروپاگاندا استفاده می‌شود.
همه شبکه‌های اجتماعی و همچنین توئیتر بار‌ها تلاش داشته‌اند، با بستن حساب‌های کاربری این گروه، جلو انتشار فعالیت‌های تروریستی آنها را بگیرند؛ اما همچنان اعضای داعش فعالانه در این شبکه‌ها هستند و راه‌های مقابله با مسدود شدن کاربرانشان را هم آموزش می‌دهند. این درگیری‌ها تا جایی پیش رفت که در هفته گذشته، یکی از طرفداران داعش، مدیران شبکه توئیتر را تهدید به قتل کرد.
گروه الحیات نام شاخه رسانه‌ای گروه داعش است. آنها تاکنون چندین ویدیو را از فعالیت‌ها و جنایات داعش منتشر کرده‌اند. الحیات همچنین یک روزنامه اینترنتی را که به زبان انگلیسی ترجمه شده نیز منتشر می‌کند.
این موج فعالیت‌های رسانه‌ای در حالی است که بر پایه افکار سلفی‌های داعش استفاده از فن‌آوری‌ها محدود است؛ برای نمونه، بر پایه فتوای علمای این گروه دیدن فیلم‌های سینمایی و سینما رفتن حرام است، استفاده از کمربند ایمنی جایز نیست و یا فوتبال و بازی‌های از این دست حرام است؛ این‌ها تنها گوشه‌ای از ذهن بسته و خطرناک این افراد است. این گروه با تفکری ظاهری نسبت به اسلام با نگاه به سلف پیامبر هر اتفاقی که آنها را از زمان صدر اسلام دور بدارد، خطا می‌دانند.
داعش در پاسخ این رفتار دوگانه می‌‌گوید، این شبکه‌ها هم اکنون ابزار اشاعه و تبلیغ اسلام و افکار این افراد است و به همین دلیل، استفاده از آن حتی واجب است. از طرفی یکی از سیاست‌های اصلی داعش، اشاعه ترس و وحشت در میان دشمنان خود است تا جایی که حتی حدیثی از پیامبر نیز در این خصوص عنوان می‌کنند. برای این امر نیز استفاده از این رسانه‌های جدید را ضروری می‌دانند.
از طرفی با ظهور پدیده گوشی هوشمند تلفن‌های همراه کار برای داعش آسان‌تر شده است و هر فرد به عنوان یکی از مهره‌های پروپاگاندای داعش می‌تواند نقش مهمی داشته باشد و با این فن‌آوری هر شخصی به تنهایی یک عضو از شبکه بزرگ پروپاگاندای داعش خواهد شد.
حجم وسیع این تبلیغات و از طرفی پوشش گسترده این اخبار از طریق رسانه‌های دیگر باعث شد تا مخاطبان با به راه‌سازی چند کمپین هشتگی نه چندان موفق به دنبال مقابله با این افراد باشند. یکی از موفق‌ترین این کمپیین‌ها پس از سر بریدن خبرنگار آمریکایی جمیزفولی توسط داعش بود.
نام این کمپیین سانسور رسانه‌ای داعش (#ISISmediaBlackout) بود. کاربران شبکه‌های اجتماعی در این کمپیین خواستار جلوگیری از انتشار اخبار و عکس‌های فعالیت‌های وحشیانه داعش در شبکه‌های اجتماعی و همین طور رسانه‌های دیگر شدند. آنها از شبکه‌ها خواستند تا عکس‌های قدیمی قربانیان داعش را منتشر و از انتشار تصاویر فعالیت‌ها و اقدامات وحشیانه داعش جلوگیری کنند.
اما این کمپین هم اقبال عمومی چندانی نداشت و رسانه‌ها و کاربران دیگر ترجیح می‌دادند که داعش را به عنوان خطرناک‌ترین گروه تروریستی جهان به شیوه خودشان پیگیری و اخبار آنها را منعکس کنند.
در مواجه با این راهبرد داعش در شبکه‌های اجتماعی، هیچ رفتار سازماندهی شده از طرف کاربران خاور‌میانه انجام نشد. از طرفی نیز ایران به عنوان اصلی‌ترین دشمن داعش ترجیح می‌دهد این قالب رسانه‌ای را به حال خود رها کند و همچنان با فیلتر و محدودیت این ابزار رسانه‌ای را از دست بدهد. این در حالی است که موجی از مخاطبان اروپایی و آمریکایی به دنبال ارتباط و شناخت دشمن اصلی داعش در منطقه هستند.
ایران هم اکنون به عنوان تنها حکومت شیعه در منطقه از فرصت شبکه‌های اجتماعی برای اشاعه تفکرات خود و همچنین مقابله با تفکرات تکفیری بی‌بهره است. در مقابل نیز کاربران و علمای تکفیری ـ وهابی با فعالیت‌های گسترده در شبکه‌های اجتماعی در حال عضو‌گیری افراد از اروپا و آمریکا به عنوان جهادگر هستند.
امروز ضرورت حضور ایران به عنوان تفکری در مقابل داعش در این شبکه‌ها احساس می‌شود؛ اما همچنان این فرصت در کش‌و‌قوس نگاه‌های امنیتی و کج سلیقه‌ای‌های سیاسی از دست می‌رود.
