لزوم مدیریت هدفمند فضای مجازی
ابراهیم منصوری*
گسترش قارچ‌گونه فضای مجازی در عصر کنونی، موضوعی نوپدید است که با وجود مزایایی که دارد، گسترش آسیب‌های فردی، اجتماعی و فرهنگی را در سطوح و لایه‌ها و ابعاد گوناگون ملی ـ بومی جامعه به همراه دارد؛ شناسایی این آسیب‌های نوپدید در جامعه و لزوم آگاه‌سازی مردم نسبت به اثرات سوء این فضا‌ها، بسیار ضروری است و می‌تواند فضای مجازی را از غولی ترسناک و مخرب به ابزاری برای افزایش اطلاعات خانواده‌ها و تسهیل توسعه جامعه در ابعاد گوناگون و در راستای زندگی بهتر تبدیل کند.
فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در چگونگی اینکه مردم بتوانند نزدیکی را از لحاظ مکانی، حقیقی و ارتباط تجربه کنند، انقلابی به پا کرده است. این فن‌آوری‌ها دسترسی ارزان به هر چیز و هر کس را در جهان ممکن ساخته و عینا تعامل چهره به چهره را در فضای سایبری بازسازی می‌کند و امکان مشارکت در انواع متعدد ارتباطات اجتماعی را میسر می‌سازند. با وجود کاربردهای بسیاری که فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات دارد، موضوعی که امروزه زیاد به آن پرداخته می‌شود، این است که ارتباطات فیزیکی واقعی به نفع ارتباط‌های آنلاین در حال کاهش هستند. در نتیجه، این امر به روابط اجتماعی بیشتر اما ضعیف‌تر منجر می‌شود.
در کشور ما به موازات سرعت گسترش فن‌آوری‌ها و توسعهٔ اینترنت و فضای مجازی برنامه ریزی و راهکار مؤثر برای مقابله با این گونه آسیب‌ها تدبیر نشده و این امر موجب افزایش دامنهٔ این گونه آسیب‌ها در جامعه شده است. بروز آسیب‌های نوپدید می‌تواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب‌های اجتماعی و روانی در جامعه باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب‌های نو پدید لازم و ضروری می‌نماید. آسیب‌های نوپدید، آسیب‌های مرتبط با فن‌آوری‌های جدید است که آسیب‌های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی‌های رایانه‌ای، تلفن همراه و اینترنت و فضای مجازی حاصل از آن در این مجموعه قرار می‌گیرند.
از آثار مثبت استفاده از فضای مجازی به روز کردن اطلاعات، استفاده از مطالب علمی و دسترسی به فن‌آوری‌های روز است، اما به موازات آن گرایش نوجوانان و جوانان به چت روم‌ها، عشق‌های مجازی، کلاهبرداری و سوء‌استفاده از دختران و پسران با ارایهٔ شخصیت‌های دروغین، ازدواج‌های اینترنتی، سرقت اطلاعات و اخاذی و در برخی موارد رعایت نکردن اخلاق و بازتاب آن به صورت هجو و هزل و تمسخر بزرگان تأثیرگذار جامعه و در برخی موارد استفاده مغرضانه از این فضا توسط گروهی علیه گروه دیگر را موجب شده است.
جذابیت‌ها، قابلیت‌ها و ویژگی‌های خاص فضای مجازی آن را به محیطی برای تعاملات اجتماعی مبدل کرده است. ظهور گاه به‌گاه و بدون دلیل موج توهین به مقدسات و بزرگان تأثیرگذار در روند پیشرفت و تعالی جامعه و تولید حجم وسیع محتوای عرضه شده در این راستا ضرورت جدیت در مدیریت هوشمندانه و در عین حال اخلاقمند فضای مجازی را اجتناب ناپذیر کرده است.
یکی از این ناهنجاری‌های موجود در فضای مجازی کشور، هدف قرار دادن اشخاص مطرح در تاریخ معاصر و سوژه قرار دادن آن در قالب هجو و هزل است و در برخی موارد نیز عملاً با بمباران محتوای تولید شده این نوشته‌ها در فضاهای اجتماعی آنلاین، پیامک‌های شخصی و دیالوگهای معمول، زشتی چنین توهین‌هایی به چهره‌هایی که از احترام و شأن اجتماعی نیز برخوردارند، شکسته شده و طبیعتاً با عادی‌سازی چنین رویه‌ای، گستره چهره مورد هتاکی قرار گرفته، گسترده‌تر می‌شود. قبح زدایی از چهره‌ها و به دنبال آن محتوای ارزش‌های مورد تائید جامعه و دین در فضای لاین، وایبر و دیگر نرم افزارهای در دسترس موبایلی در نتیجه فقدان برنامه راهبردی مشخص در مدیریت محتوای پیام و لزوم اتخاذ سیاست‌های ایجابی در این فضاست.
فضای مجازی در صورتی که مدیریت و کنترل شود، سواد رسانه‌ای افراد را افزایش می‌دهد؛ یعنی فرد متوجه می‌شود که از این ابزار‌ها و نرم افزار‌ها و فضای مجازی چگونه باید استفاده کند و کدام نیاز‌هایش باید برطرف شوند و کدام نیازهای او در معرض آسیب قرار دارند؛ در این صورت رشد علمی جامعه، افزایش اطلاعات عمومی و رشد اجتماعی اعضای جامعه را به همراه دارد و می‌تواند دانش‌ها و مهارت‌هایی را به انسان آموزش دهد که زمانی برای رسیدن به آن باید هزاران کیلومتر را طی می‌کرد و امروزه به راحتی با یک کلیک این آموخته‌ها، در اختیار او قرار می‌گیرند. این آموزش‌ها در صورتی که با مشارکت اعضای خانواده در فضای مجازی همراه باشد، می‌تواند در توسعه بهینه سازی و غنی سازی روابط خانوادگی نیز موثر واقع شود.
در این راستا، رهبر معظم انقلاب برای مدیریت و استفاده از این فضا در جهت کمک به پیشرفت همه جانبه کشور در ابعاد گوناگون اقدام به تاسیس شورای عالی فضای مجازی کردند؛ که حاکی از تدبیر همیشگی و اشراف ایشان بر تحولات عمیق در این عرصه دارد و نگاهی به اعضای تشکیل دهنده این شورا نیز نشان از اهمیت و تأثیرگذاری این فضا و لزوم مدیریت و استفاده از ظرفیت‌های بالقوه فضای مجازی در راستای پیشرفت کشور و آحاد جامعه است.
بنابراین شورای‌عالی فضای مجازی موظف است تا تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را جهت ورود به عرصه فضای مجازی مدیریت و ضمن صیانت از فرهنگ و هویت ملی زمینه تعالی بیش از پیش جامعه را از طریق استفاده صحیح از این فضا فراهم کند.
سیاست‌های ایجابی فرهنگی و اجتماعی، برنامه‌ها و سیاست‌های معطوف به تولید و مدیریت محتوا، برنامه‌های دیجیتال سازی اطلاعات آنالوگ و دسترس پذیر ساختن اطلاعات و محتوا در این فضا، علاوه بر احترام و به رسمیت شناختن آزادی بیان و نشر، از طریق افزایش آگاهی و سواد رسانه‌ای تعالی و پیشرفت جامعه را امکان‌پذیر خواهد ساخت. در حقیقت نمی‌توان صورت مسأله را پاک و اقدام به فیلتر یا سانسور فضای مجازی در حد گسترده کرد، لیکن ارتقای فرهنگ استفاده و هضم آن برای کاربران و آگاه سازی مزایا و مخاطرات آن از راه‌های گوناگون می‌تواند راه را برای تسهیل ارتباط آماده کند. با توجه به تغییرات سریع در این حوزه، نیاز به سرمایه‌گذاری در جهت جذب استعداد‌ها به ویژه در حوزه محتوا و داشتن برنامه راهبردی برای مواجهه با چالش‌ها در این فضا و مقابله هوشمندانه در فضای مجازی و سایبری اجتناب ناپذیر است.
* کارشناس رسانه
فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در چگونگی اینکه مردم بتوانند نزدیکی را از لحاظ مکانی، حقیقی و ارتباط تجربه کنند، انقلابی به پا کرده است. این فن‌آوری‌ها دسترسی ارزان به هر چیز و هر کس را در جهان ممکن ساخته و عینا تعامل چهره به چهره را در فضای سایبری بازسازی می‌کند و امکان مشارکت در انواع متعدد ارتباطات اجتماعی را میسر می‌سازند. با وجود کاربردهای بسیاری که فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات دارد، موضوعی که امروزه زیاد به آن پرداخته می‌شود، این است که ارتباطات فیزیکی واقعی به نفع ارتباط‌های آنلاین در حال کاهش هستند. در نتیجه، این امر به روابط اجتماعی بیشتر اما ضعیف‌تر منجر می‌شود.
در کشور ما به موازات سرعت گسترش فن‌آوری‌ها و توسعهٔ اینترنت و فضای مجازی برنامه ریزی و راهکار مؤثر برای مقابله با این گونه آسیب‌ها تدبیر نشده و این امر موجب افزایش دامنهٔ این گونه آسیب‌ها در جامعه شده است. بروز آسیب‌های نوپدید می‌تواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب‌های اجتماعی و روانی در جامعه باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب‌های نو پدید لازم و ضروری می‌نماید. آسیب‌های نوپدید، آسیب‌های مرتبط با فن‌آوری‌های جدید است که آسیب‌های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی‌های رایانه‌ای، تلفن همراه و اینترنت و فضای مجازی حاصل از آن در این مجموعه قرار می‌گیرند.
از آثار مثبت استفاده از فضای مجازی به روز کردن اطلاعات، استفاده از مطالب علمی و دسترسی به فن‌آوری‌های روز است، اما به موازات آن گرایش نوجوانان و جوانان به چت روم‌ها، عشق‌های مجازی، کلاهبرداری و سوء‌استفاده از دختران و پسران با ارایهٔ شخصیت‌های دروغین، ازدواج‌های اینترنتی، سرقت اطلاعات و اخاذی و در برخی موارد رعایت نکردن اخلاق و بازتاب آن به صورت هجو و هزل و تمسخر بزرگان تأثیرگذار جامعه و در برخی موارد استفاده مغرضانه از این فضا توسط گروهی علیه گروه دیگر را موجب شده است.
جذابیت‌ها، قابلیت‌ها و ویژگی‌های خاص فضای مجازی آن را به محیطی برای تعاملات اجتماعی مبدل کرده است. ظهور گاه به‌گاه و بدون دلیل موج توهین به مقدسات و بزرگان تأثیرگذار در روند پیشرفت و تعالی جامعه و تولید حجم وسیع محتوای عرضه شده در این راستا ضرورت جدیت در مدیریت هوشمندانه و در عین حال اخلاقمند فضای مجازی را اجتناب ناپذیر کرده است.
یکی از این ناهنجاری‌های موجود در فضای مجازی کشور، هدف قرار دادن اشخاص مطرح در تاریخ معاصر و سوژه قرار دادن آن در قالب هجو و هزل است و در برخی موارد نیز عملاً با بمباران محتوای تولید شده این نوشته‌ها در فضاهای اجتماعی آنلاین، پیامک‌های شخصی و دیالوگهای معمول، زشتی چنین توهین‌هایی به چهره‌هایی که از احترام و شأن اجتماعی نیز برخوردارند، شکسته شده و طبیعتاً با عادی‌سازی چنین رویه‌ای، گستره چهره مورد هتاکی قرار گرفته، گسترده‌تر می‌شود. قبح زدایی از چهره‌ها و به دنبال آن محتوای ارزش‌های مورد تائید جامعه و دین در فضای لاین، وایبر و دیگر نرم افزارهای در دسترس موبایلی در نتیجه فقدان برنامه راهبردی مشخص در مدیریت محتوای پیام و لزوم اتخاذ سیاست‌های ایجابی در این فضاست.
فضای مجازی در صورتی که مدیریت و کنترل شود، سواد رسانه‌ای افراد را افزایش می‌دهد؛ یعنی فرد متوجه می‌شود که از این ابزار‌ها و نرم افزار‌ها و فضای مجازی چگونه باید استفاده کند و کدام نیاز‌هایش باید برطرف شوند و کدام نیازهای او در معرض آسیب قرار دارند؛ در این صورت رشد علمی جامعه، افزایش اطلاعات عمومی و رشد اجتماعی اعضای جامعه را به همراه دارد و می‌تواند دانش‌ها و مهارت‌هایی را به انسان آموزش دهد که زمانی برای رسیدن به آن باید هزاران کیلومتر را طی می‌کرد و امروزه به راحتی با یک کلیک این آموخته‌ها، در اختیار او قرار می‌گیرند. این آموزش‌ها در صورتی که با مشارکت اعضای خانواده در فضای مجازی همراه باشد، می‌تواند در توسعه بهینه سازی و غنی سازی روابط خانوادگی نیز موثر واقع شود.
در این راستا، رهبر معظم انقلاب برای مدیریت و استفاده از این فضا در جهت کمک به پیشرفت همه جانبه کشور در ابعاد گوناگون اقدام به تاسیس شورای عالی فضای مجازی کردند؛ که حاکی از تدبیر همیشگی و اشراف ایشان بر تحولات عمیق در این عرصه دارد و نگاهی به اعضای تشکیل دهنده این شورا نیز نشان از اهمیت و تأثیرگذاری این فضا و لزوم مدیریت و استفاده از ظرفیت‌های بالقوه فضای مجازی در راستای پیشرفت کشور و آحاد جامعه است.
بنابراین شورای‌عالی فضای مجازی موظف است تا تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را جهت ورود به عرصه فضای مجازی مدیریت و ضمن صیانت از فرهنگ و هویت ملی زمینه تعالی بیش از پیش جامعه را از طریق استفاده صحیح از این فضا فراهم کند.
سیاست‌های ایجابی فرهنگی و اجتماعی، برنامه‌ها و سیاست‌های معطوف به تولید و مدیریت محتوا، برنامه‌های دیجیتال سازی اطلاعات آنالوگ و دسترس پذیر ساختن اطلاعات و محتوا در این فضا، علاوه بر احترام و به رسمیت شناختن آزادی بیان و نشر، از طریق افزایش آگاهی و سواد رسانه‌ای تعالی و پیشرفت جامعه را امکان‌پذیر خواهد ساخت. در حقیقت نمی‌توان صورت مسأله را پاک و اقدام به فیلتر یا سانسور فضای مجازی در حد گسترده کرد، لیکن ارتقای فرهنگ استفاده و هضم آن برای کاربران و آگاه سازی مزایا و مخاطرات آن از راه‌های گوناگون می‌تواند راه را برای تسهیل ارتباط آماده کند. با توجه به تغییرات سریع در این حوزه، نیاز به سرمایه‌گذاری در جهت جذب استعداد‌ها به ویژه در حوزه محتوا و داشتن برنامه راهبردی برای مواجهه با چالش‌ها در این فضا و مقابله هوشمندانه در فضای مجازی و سایبری اجتناب ناپذیر است.
* کارشناس رسانه
