پس از اینکه پرونده ایران در یک سیر غیرقانونی و غیر حقوقی از آژانس بینالمللی انرژی اتمی خارج و به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شد، تحریمهای بینالمللی علیه ایران شکل گرفت. در ادامه، این تحریمها به قدری افزایش یافت که در تاریخ روابط بینالملل به جز مورد عراق مشابهای ندارد و حتی خانم هیلاری کیلنتون، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده این تحریمها را فلجکننده خواند.
به گزارش «تابناک»، ایران بارها اعلام کرده با کمال افتخار این تحریمهای ظالمانه را دور میزند و در آینده نیز تحریمها را دور خواهد زد و هیچ گاه نمیگذارد این تحریمها به هدف خود برسد.
میان کارشناسان تحریمها همیشه این نکته بوده که راهکار دور زدن تحریمها چگونه است و چه مکانیزمها و راهکارهایی دارد. حتی برخی مطرح میکنند که آیا تحریمها، مانند بازی موش و گربه است که در آن موش میتواند به آسانی اطلاعات جریانات مالی را از گربه پنهان نگه دارد یا خیر؟ یا اینکه اندازهٔ نفوذپذیری تحریمها علیه ایران چه میزان است؟
چندی پیش، «مارک دابوویتز» در مقالهای در «فارن پالسی» ۱۶ راهکار برای دور زدن تحریمها را نوشت. در این مقاله، وی به معرفی شانزده روشی که ایران و شرکای تجاری آن، برای نقض تحریمها و پنهان کردن ردپای خود استفاده میکنند، پرداخته است.
یکی از راهکارهایی که دابوویتز در این مقاله به آن اشاره میکند، موضوع مبادله پایاپای نفت در ازای ارز کشور خریدار و همچنین مبادله نفتی با کشورهای انرژی که مالکیت آنها دولتی است.
در این مقاله وی اشاره میکند، یکی از راهکارهای دور زدن تحریمها این است که «نفت خود را پایاپای معامله کنید. نفت خود را به چین، هند، کره جنوبی و دیگر کشورها داده و به ارز محلی پول دریافت و پس از آن کالاها و خدمات مورد نیاز خود را از آن کشورها خریداری کنید.
بانکها و مقاماتی را که تمایل به همکاری دارند، ترغیب کنید که برخی از این پولها را منتقل کرده و به بنگاههای ارزهای خارجی در خلیج فارس برده و بعد از آن، این پولها را در ازای هزینهای به پول نقد بدل کنید. در هر حال، ترکها با خوشحالی پول نفت ایران را به طلا پرداخت میکنند».
از سوی دیگر، وی در راهکاری دیگر بیان میدارد: «نفت خود را با شرکتهای انرژی دولتی معاوضه کنید، ترجیحا با شرکتهایی که کرملین مالکیت آنها را در اختیار دارد. به این شرکتها در ازای نفت شما به مشتریانتان، کمیسیون سنگین پرداخت کنید. نفت آنها را از نو از طریق دریای خزر یا نفتکشهایی که از شمال به جنوب میرانند، به ارمنستان منتقل کنید. همین روش را در قبال ترکیه و دوستانی که در محفل درونی حزب حاکم دارید، انجام دهید. وی در پایان اشاره میکند که «البته بیش از حد به کرملین تکیه نکنید»!
گویی ایران نیز در این برهه زمانی، یکی از مهمترین رویکردهای خود را در تقابل با تحریمها و همچنین دور زدن تحریمها همین روش بالا را برگزیده است. بعد از اینکه در چند ماه گذشته، برخی از مقامات و رسانههای روسی، از تهاتر نفت میان ایران و روسیه خبر میدادند، در یازدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه، ۷۰ میلیارد یورو پروژه اقتصادی بین ایران و روسیه امضا شد؛ هرچند دو طرف اعلام میکنند که در این قرارداد موضوع تهاتر نفت وجود ندارد.
در همین حال، امروز حسین سبحانینیا، عضو هیأت رئیسه مجلس، با بیان اینکه ایران و روسیه با ائتلاف اقتصادی در برابر تحریمها میایستند، گفته است با همکاریهای جدید میان دو کشور میتوان از ابزار تهاتر برای تبادلات اقتصادی استفاده کرد تا به گونهای تحریمها دور زده شوند.
اما در مورد اینکه آیا تهاتر نفتی با روسیه و کشورهای منطقه میتواند منجر به دور زدن تحریمها شود یا خیر چند نکته ضروری است.
۱ ـ تاکنون روسیه و چین در معاملات تجاری و نفتی از ایران بهره بردهاند، اما با این حال این دو کشور بارها به صورت علنی و عملی اعلام کردهاند که نسبت به قطعنامههای شورای امنیت پایبند هستند و تنها تحریمهای یک جانبه غرب علیه ایران را نادیده میگیرند. در واقع نباید این موضوع را نتادیده گرفت که تحریمها بیشترین منفعت را به این دو کشور رسانده است، زیرا بدون وارد کردن هیچ ارزی به ایران تنها با تهاتر و استفاده از پول داخلی خود به دور زدن تحریمها کمک کردهاند.
۲ ـ یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه جدی داشت؛ موضوع شیوههای دور زدن تحریمها است. متأسفانه در چند سال گذشته شرایطی داشتهایم که عدهای با نام دور زدن تحریمها به سودهای کلانی دست پیدا کردهاند و حتی تخلفات اقتصادی همچون ماجرای ۳۰۰۰ میلیارد و بابک زنجانی رخ داد. شدت این تخلفات به جایی رسید که حتی آقای روحانی رئیس جمهور اعلام کرد: «برخی به بهانه دور زدن تحریمها منافع ملت را دور زدند»؛ بنابراین، یکی از دغدغهها این است که دوباره با نام تهاتر نفتی یا سایر قردادها، شاهد تخلفات اقتصادی و ظهور بابک زنجانیهای جدید در اقتصاد ایران نباشیم.
۳ ـ یکی از راهکارهای غربیها برای جلوگیری از بروز فساد در قراردادها و مبادلات اقتصادی، شفافیت است. در صورتی که مفاد این قرادادها شفاف منتشر شود و دستگاههای نظارتی بر اجرای آن نظارت داشته باشند، به احتمال قوی کمتر شاهد بروز تخلف در مبادلات و قراردادهای اقتصادی خواهیم بود.
به هر حال، با توجه به اینکه تفاهمنامه ۷۰ میلیاردی میان ایران و روسیه در مراحل اولیه توافق است، از یک طرف لزوم شفافیت و جلوگیری از فساد و تخلف، امری ضروری است و از طرف دیگر نباید تهاتر نفتی را کلید طلایی دور زدن تحریمها به شمار آورد.