چگونه رقابت امارات و قطر به بمباران لیبی کشیده شد؟!

حمله هوایی امارات متحده عربی به لیبی، نشان‌دهنده مرحله جدید و خطرناکی در رقابت بین کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس است.

به گزارش «تابناک»، اندرو هاموند، کار‌شناس مسائل خاورمیانه در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در مطلبی در فارین پالیسی در‌باره گسترش تقابل بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس یادآور شده است، شیخ زاید بن نهیان، بنیانگذار امارت متحده عربی، تلاش داشت که کشورش را دوست همه اعراب جلوه دهد.

امارات دارای ترکیب شگفتی است؛ از سویی دوبی لیبرال و از سوی دیگر شارجه متعصب و محافظه‌کار را شامل می‌شود. امارات پس از عربستان، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان عرب است، در حالی که جمعیت آن تنها یک ششم عربستان سعودی است. اینکه چگونه امارات ـ که بنیان‌گذار آن در سال ۲۰۰۴ درگذشت ـ به جایی رسیده که پسر بلندپروازش در مسائل ‌کشورهای درگیر تحولات کشورهای عربی دخالت می‌کند، موضوعی قابل توجه است.

مقامات آمریکایی این هفته اعلام کردند، امارات متحده و مصر وارد جنگ داخلی لیبی شده و به گروه‌های اسلام‌گرایی حمله هوایی کرده‌اند که در آستانه تصرف فرودگاه طرابلس بودند. تصور اینکه کشور کوچکی مانند امارات در درگیری‌های لیبی دخالت کند، به نوبه خود تحول مهمی است. این رخداد از سویی نمادی از شکاف دو جبهه مخالف در منطقه است. عربستان و امارات از اصلی‌ترین حامیان کودتای سال گذشته در مصر بودند که محمد المرسی، نخستین رئیس‌جمهور انتخابی این کشور را ساقط کرد. اسلام‌گرا‌ها همچنان نیرویی مهم در منطقه هستند و از حمایت قطر و ترکیه برخوردارند. در نتیجه روابط بین کشورهای عربی به ندرت به بدی امروز بوده است.

یکی دیگر از چالش‌های جدی تحولات کشورهای عربی، ترس حاکمان امارات از اسلام‌گراهای وابسته به اخوان المسلمین در این کشور است. در نتیجه حکومت سرکوب شدیدی را در پیش گرفته و از جمله تابعیت ۱۳۰ تن را لغو، ‌نظارت بر رسانه‌های مجازی را تشدید، ‌اندیشکده‌های خارجی را تعطیل ‌و قوانین سخت‌گیرانه‌ای را به نام مبارزه با تروریسم اجرایی کرد.

دخالت امارات و مصر در لیبی، نمونه‌ای دیگر از تشدید احساس قدرت در بین کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و نشان‌دهنده تغییری جدی در منطقه خاورمیانه است. کشورهای عربی پس از استقلال خود از بریتانیا، تلاش داشتند خود را مناطقی دور از تنش، بهشت‌های فارغ از سیاست و ثروتمندانی متکی به درآمدهای نفتی نشان دهند، ولی تحولات پس از سال ۲۰۰۳ و ترس از قدرت یافتن ایران، باعث مخارج گسترده تسلیحاتی شده است.

تسلیحات خریداری شده با هدف مقابله با ایران، در مسیر تحولات کشورهای عربی، کاربرد جدیدی پیدا کرده و برای خفه کردن مخالفان داخلی ـ برای نمونه در بحرین و عربستان سعودی ـ و یا برای پیشبرد منافع ملی در کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطر در شرایطی که روابطش با کشورهای مجاور رو به وخامت گذاشته، در ماه مارس امسال، از برنامه خود برای خرید نظامی ۲۳ میلیارد دلاری و از جمله حجم انبوهی از بالگردهای تهاجمی از بوئینگ و ایرباس خبر داد؛ معنای پنهان بمباران لیبی این است که مصر و امارت واقعا دوست دارند دوحه را بمباران کنند.

تلاش‌هایی شده‌ تا قطر به جمع دیگر کشورهای عرب منطقه بازگردانده شود. در آغاز امسال، امارات به همراه عربستان سعودی و بحرین، سفرای خود را از دوحه فراخواندند و به قطر اولتیماتوم دادند که روابط خود را با اخوان‌المسلمین قطع کند. به تازگی نیز هیأت بلندپایه‌ای از عربستان سعودی شامل سعود الفیصل وزیر خارجه، وزیر کشور محمد بن نایف و رئیس دستگاه اطلاعاتی خالد بن بندر به دوحه رفتند تا آخرین شانس‌ها برای سر عقل آوردن قطر را امتحان کنند، ولی به نظر می‌رسد تلاش آن‌ها نتیجه محدودی داشته است.

لیبی البته پیش از این محل قدرت‌نمایی کشورهای عربی بود. در اوایل تحولات کشورهای عربی، قطر و امارات به همراه ناتو در حملات هوایی برای حمایت از شورشیان لیبایی و ساقط کردن حکومت قذافی شرکت کردند؛ هرچند دخالت امارات در آن ماجرا محدود بود، قطر به تأمین مالی و حمایت رسانه‌ای از اسلام‌گرایان لیبیایی ادامه داد.

مقامات اماراتی هر گونه نقشی در حملات هوایی اخیر به طرابلس را انکار می‌کنند و همچنان اصرار دارند که امارات به عنوان واحه آرامش در این منطقه پرتلاطم، قصد خراب کردن اوضاع با دخالت در بحران‌های خارجی را ندارد. این موضوعی است که‌ جدا مورد تأکید وزیر خارجه امارت قرار گرفته است. انور قرقاش البته همچنان اخوان المسلمین را تروریست می‌نامد و به دولت قطر به دلیل رفتار رسانه‌های این کشور حمله می‌کند.

با وجود تکذیب مقامات رسمی، درست بودن این کار دولت امارات در درون کشور مورد بحث قرار گرفته است. عبدالخالق عبدالله از شخصیت‌های شناخته ‌اماراتی در پاسخ به سفیر سابق امارات، مدعی شده که امارات در لیبی دخالت کرده تا از تشکیل حکومتی مانند داعش در همسایگی مصر جلوگیری کند.

این در حالی است که امارات پیش از این به گونه‌ای رفتار کرده ‌که برای مثال القاعده هیچ حرکتی علیه دوبی انجام ندهد. به نظر می‌آید روابط امارات با بازیگران متفاوت و از جمله به رسمیت شناختن حکومت طالبان در دهه ۱۹۹۰ ابزاری برای به مخاطره نیفتادن این کشور بوده است.

تغییرات عمیق در شرایط منطقه، باعث شده که امارات نیز در درگیری‌های منطقه طرف یک گروه را بگیرد. در نگاه اماراتی‌ها، عربستان و مصری‌ها، قطری‌ها بازیگری دردسرساز هستند که در حال تقویت نیروهایی است که سیستم‌های سیاسی بی‌رمق کشورهای عربی را به مخاطره انداخته است، ولی بمباران لیبی توسط امارات تنها نشان‌دهنده ترس آنهاست و اوضاع روابط کشورهای عربی را احتمالا خراب‌تر می‌کند.