سیاست خارجی در ترازو
محمد کاظم سجادپور*
دکتر کاظم سجادپور، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در یادداشتی به بررسی همایش رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور از دو منظر ساخت و کارکرد و همچنین محورهای اصلی و بنیادین فکر سیاست خارجی پرداخته است.
گردهمایی رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، که از ۱۸ تا ۲۳ مردادماه در تهران برگزار شد، بی‌تردید یکی از مهم‌ترین رخدادهای مربوط به سیاست خارجی، در خور توجه و تعمق تحلیلی است. در مورد این گردهمایی اخبار و گزارش‌های پراکنده‌ای در رسانه‌ها منتشر شده است و گزیده‌ای از سخنان مقامات عالی رتبه کشور، در این گردهمایی انتشار یافته است. اما برای علاقه‌مندان به امور سیاست خارجی ایران، نگاهی جامع‌تر ضرورتی علمی و فکری است. این همایش رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج چگونه تحلیل می‌شود و چگونه می‌توان از رهگذر این همایش سیاست خارجی جاری را بررسی کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌‌ها نخست لازم است، ساخت و کارکرد این همایش و سپس محورهای اصلی و بنیادین فکر سیاست خارجی که در این گردهمایی مطرح شد، در کانون توجه قرار گیرد.
ساخت و کارکردهای همایش
نخست باید در نظر داشت که سیاست خارجی از زوایا و ابعاد گوناگون پدیده‌ای ترکیبی است و از یک منظر این پدیده ترکیبی، شامل زوایای سیاسی و حاکمیتی، زوایای فکری و عملی و زوایای اداری و بروکراتیک می‌شود. به عبارت دیگر سیاست خارجی که در ذات خود موضوع حاکمیت محور و عمیقا سیاسی است، همزمان پدیده فکری و علمی و آکادمیک است. ولی این پدیده صرفا علمی و آکادمیک نبوده و به طور حتم در چارچوب اداری و بروکراتیک تحقق پیدا می‌کند. از این رهگذر اهمیت بروکراسی و مجموعه اداری سیاست خارجی برای همه کشور‌ها مطرح می‌شود. مجموعه اداری سیاست خارجی در ایران که عرفا و قانونا در وزارت خارجه متجلی است، مانند سایر بروکراسی‌های سیاست خارجی در سرتاسر دنیا به طور مرتب و معمولا سالیانه و بعضا دو سال یک بار همایش‌هایی را با حضور مدیران اصلی سیاست خارجی و نمایندگان خارج از کشور فراهم می‌آورد.
این همایش‌ها که از یک طرف سنتی رایج در سرتاسر دنیاست و از طرف دیگر ویژگی‌های ملی خود را دارد، در مجموع از یک ساخت و کارکردهای ویژه‌ای برخوردار است. از نظر ساخت، همایش رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در طول یک هفته هم اندیشی، کارگزاران سیاست خارجی در دو شکل به تبادل نظر پرداختند. شکل اول که در روزهای اول و دوم _۱۸ و ۱۹ مرداد _ بود، همایش جنبه کاملا داخلی داشته و فقط مدیران وزارت خارجه و رؤسای نمایندگی‌های مختلف و کارشناسان ارشد سیاست خارجی در مورد مباحث سیاسی و پشتیبانی سیاسی به بحث و گفت‌و‌گو پرداختند. این بخش از همایش یا تجلیل از مقام شهدای وزارت خارجه در شنبه ۱۸ مرداد توسط وزیر امور خارجه، دکتر ظریف افتتاح شد و از خانواده‌های شهدا با اهدای لوح یادبود تقدیر شد.
در ادامه وضعیت تحولات سیاسی در منطقه و جهان مورد بحث و بررسی قرار گرفت، به اضافه مسائل مربوط به پشتیبانی مالی، اداری، رسانه‌ای، تحقیقاتی و سایر ابعاد مورد نیاز اجرای سیاست خارجی به بحث و گفت‌و‌گو گذاشته شد. اما بخش دوم و اصلی همایش که روز دوشنبه بیستم مرداد با سخنان دکتر حسن روحانی مقام محترم ریاست جمهوری آغاز شد، تمام مقامات عالی رتبه کشور در این همایش سخنرانی کرده و در خصوص سیاست خارجی دیدگاه‌های خود را مطرح می‌کردند. نقطه عطف این بخش از همایش دیدار سفرا و رؤسای نمایندگی‌ها و مدیران وزارت خارجه با مقام معظم رهبری در بامداد ۲۲ مردادماه بود. مقام معظم رهبری در این دیدار چارچوب‌های حرکت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مشخص کردند. باید اضافه کرد که در این بخش از همایش رؤسای سه قوه و وزرا و مقامات اصلی کشور در سه حوزه امنیت، اقتصاد و فرهنگ در همایش حضور یافته و دیدگاه‌های خود را نسبت به مسائل سیاست خارجی در حوزه تخصصی خود بیان کردند. همچنین باید در نظر داشت که در شامگاه ۲۲ مردادماه شرکت کنندگان در این همایش با حضور در مرقد امام خمینی (ره) نسبت به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ادای احترام کردند و با آرمان‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تجدید بیعت کردند.
همچنین باید در نظر داشت که همایش با سخنان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام پایان یافت و آنچه در این همایش از نظر ساخت و شکل برنامه جلب توجه می‌کرد و با سایر نشست‌های گذشته وزارت خارجه متفاوت بود، حضور شخص وزیر در تمامی جلسات اصلی همایش ۲۰ تا ۲۳ مردادماه است. همچنین باید در نظر داشت در یکی از شب‌ها ضیافتی به میزبانی وزیر محترم امور خارجه و با دعوت از وزرای پیشین امور خارجه، آقایان دکتر ولایتی، دکتر خرازی، متکی و دکتر صالحی و همچنین معاونان پیشین وزارت خارجه برگزار شد که خود از نظر نمادین و همچنین محتوایی نشانگر اجماعی بودن و تداوم داشتن چهارچوب‌های سیاست خارجی و احترام به پیشکسوتان بود. با توجه به این ساخت، همایش حداقل چهار کارکرد اساسی داشت؛
کارکرد نخست، اجماع سازی و نزدیک کردن دیدگاه‌های سیاست خارجی در بین نخبگان کشور است. در این راستا باید گفت که تعدد و کیفیت مباحث مطرح توسط مقامات طراز اول کشور، نشان می‌داد که سیاست خارجی در جمهوری اسلامی ایران، پدیده‌ای فراجناحی، ملی، نظام‌محور و اجماعی است. تأکید و تقویت این اجماع از کارکردهای اساسی همایش بود.
دومین کارکرد، تبادل نظر تحلیلی و مشورت در مورد شرایط منطقه و جهان بود. اینکه در شرایط کنونی، منطقه و جهان به کدام سو می‌رود، منافع ما کدام است و چگونه باید منافع ما تحقق پیدا کند، جز در پرتو مشورت و تبادل نظر امکان پذیر نیست و در این راستا تبادل نظر همه جانبه بود. رابطه بین سیاست خارجی و امنیت، رابطه بین سیاست خارجی و اقتصاد و رابطه بین سیاست خارجی و فرهنگ از موضوعات محوری مشورتی بودند.
کارکرد سوم برنامه ریزی و داشتن چهارچوبی برای اقدام در حوزه سیاست خارجی بود. علاوه بر رهنمودهای بینانگذار جمهوری اسلامی و ایران و مقام معظم رهبری و اسناد بالادستی، برنامه کاری ارایه شده توسط وزیر خارجه به مجلس شورای اسلامی در مرداد ماه ۱۳۲۹ روشن کننده چهارچوب‌های برنامه حرکت سیاست خارجی قلمداد شد.
کارکرد چهارم این همایش، پیام‌رسانی در مورد سیاست خارجی و وضعیت سیاست خارجی بود. همه مقامات عالی رتبه نظام، به صورت متحد از سیاست خارجی، وزارت امور خارجه و شخص محترم وزیر امور خارجه حمایت همه جانبه به عمل آوردند. این حمایت علاوه بر جنبه‌های اجماعی، بی‌تردید موقعیت منحصر‌بفردی برای تحقق اهداف سیاست خارجی است و مسئولیت‌های عمده‌ای را فراروی این نهاد مجری سیاست خارجی قرار می‌دهد؛ به عبارت دیگر، همه مسئولان نظام روشن ساختند که در سیاست خارجی متحد هستند و این پیام علاوه بر نشان دادن استحکام داخلی در اجرای سیاست خارجی سرمایه است. باید دید چه محورهایی از نظر فکری مورد توجه قرار گرفت.
محورهای اصلی و بنیادین فکر سیاست خارجی
در این نشست اولا بر اهمیت دیپلماسی و تعامل با جهان تأکید شد. مقام معظم رهبری جایگاه دیپلماسی هوشمندانه و عناصر آن را روشن ساختند. به اضافه سیاست تعامل گرایی ایران با دنیا البته با استثناهای مشخص و معین، مورد تأکید قرار گرفت. در واقع در این همایش اهمیت و جایگاه دیپلماسی برای تأمین منافع کشور مورد توجه تمام مسئولان قرار گرفت. در همین راستا باید اشاره کرد که انتظارات خاص و ویژه‌ای در شرایط کنونی از دستگاه دیپلماسی کشور مطرح شد و برای کسی تردیدی نگذاشت که ایران دیپلماسی را جدی می‌گیرد و برای تحقق اهداف دیپلماتیک خود تلاش همه جانبه خواهد کرد.
نکته دومی که بسیار حائز اهمیت بود، شرایط خاص دوران گذار در منطقه و جهان بود. اینکه ما در شرایط ویژه‌ای در منطقه و جهان به سر می‌بریم، به نوبه خود عناصر و ترکیبات و ویژگی‌های خاصی را به همراه می‌آورد. از آن جمله شکنندگی و ظرافت پیچیده به خصوص در حوزه امنیت منطقه‌ای باید مد نظر قرار گیرد. منطقه عمیقا ناآرام و متلاطم است و تأمین امنیت در چنین شرایطی کاری پر چالش است. همچنین تعدد بازیگران سیاسی و امنیتی هیچ گاه مانند امروز، نبوده است. شرایط خاص دوران گذار، محاسبه دقیق‌تر و فنی‌تری را می‌طلبد.
نکته سوم و حائز اهمیت محتوایی، چند وجهی بودن سیاست خارجی ایران است. سیاست خارجی ایران ناظر به همه ابعاد زندگی اجتماعی است. اقتصاد، فرهنگ و امنیت کشور به سیاست خارجی گره خورده و همه این ابعاد حائز اهمیت هستند. در این نگاه چند وجهی نگری به سیاست خارجی، هیچ موضوعی را نمی‌توان کم اهمیت قلمداد کرد.
نکته چهارم تکیه خاصی بر اقتصاد و تعاملات اقتصادی به چشم می‌خورد. به خصوص در حوزه اقتصادی تعاملات مربوط به انرژی، ترانزیت کالا و خدمات، ابعاد سرمایه گذاری و مهم‌تر از همه اقتصاد مقاومتی که اقتصادی درون زا و برون نگر توصیف می‌شود، در کانون توجه قرار گرفت. اقتصاد مقاومتی به معنی اتکای ایران به منابع درونی و در عین حال باز کردن فضای تعاملات بیرونی کشور است. نکته پنجم محتوایی، سیاست خارجی متوازن است. بدین معنی که ایران نسبت به همه مناطق مختلف پیرامونی توجه داشته و صرفا به یک منطقه خاص به بهای بی‌توجه به سایر مناطق نمی‌پردازد. ششم، چالش‌های سیاست خارجی متعدد ولی همه گیر، قابلیت مدیریت داشته و حل شدنی است. از چالش هسته‌ای گرفته تا سایر چالش‌ها، موضوعی را نمی‌توان یافت که ایران نتواند آن‌ها را مدیریت کند.
جمع‌بندی
در مجموع از آنچه گفته شد، می‌توان این گونه دریافت که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های پیش روست، با یک ظرفیت حرفه‌ای و با توجه به اعتماد همه جانبه‌ای که از دکتر ظریف در مجموعه نظام وجود دارد، با تعامل‌گرایی، تمرکز بر اقتصاد مقاومتی و اقتصادگرایی، منطقه گرایی متوازن و تحرک بین‌المللی همه جانبه پیش خواهد رفت. در این مسیر چالش‌های تحلیلی و عملیاتی وجود خواهد داشت، ولی در این نمی‌توان تردیدی داشت که اجماع در مورد چهارچوب‌های بنیادین سیاست خارجی ظرفیتی مهم و فراگیر برای مدیریت امور خارجی است.
*مشاور استراتژیک وزیر امور خارجه
این مطلب، نخست در سایت دیپلماسی ایرانی منتشر شده است.
گردهمایی رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، که از ۱۸ تا ۲۳ مردادماه در تهران برگزار شد، بی‌تردید یکی از مهم‌ترین رخدادهای مربوط به سیاست خارجی، در خور توجه و تعمق تحلیلی است. در مورد این گردهمایی اخبار و گزارش‌های پراکنده‌ای در رسانه‌ها منتشر شده است و گزیده‌ای از سخنان مقامات عالی رتبه کشور، در این گردهمایی انتشار یافته است. اما برای علاقه‌مندان به امور سیاست خارجی ایران، نگاهی جامع‌تر ضرورتی علمی و فکری است. این همایش رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج چگونه تحلیل می‌شود و چگونه می‌توان از رهگذر این همایش سیاست خارجی جاری را بررسی کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌‌ها نخست لازم است، ساخت و کارکرد این همایش و سپس محورهای اصلی و بنیادین فکر سیاست خارجی که در این گردهمایی مطرح شد، در کانون توجه قرار گیرد.
ساخت و کارکردهای همایش
نخست باید در نظر داشت که سیاست خارجی از زوایا و ابعاد گوناگون پدیده‌ای ترکیبی است و از یک منظر این پدیده ترکیبی، شامل زوایای سیاسی و حاکمیتی، زوایای فکری و عملی و زوایای اداری و بروکراتیک می‌شود. به عبارت دیگر سیاست خارجی که در ذات خود موضوع حاکمیت محور و عمیقا سیاسی است، همزمان پدیده فکری و علمی و آکادمیک است. ولی این پدیده صرفا علمی و آکادمیک نبوده و به طور حتم در چارچوب اداری و بروکراتیک تحقق پیدا می‌کند. از این رهگذر اهمیت بروکراسی و مجموعه اداری سیاست خارجی برای همه کشور‌ها مطرح می‌شود. مجموعه اداری سیاست خارجی در ایران که عرفا و قانونا در وزارت خارجه متجلی است، مانند سایر بروکراسی‌های سیاست خارجی در سرتاسر دنیا به طور مرتب و معمولا سالیانه و بعضا دو سال یک بار همایش‌هایی را با حضور مدیران اصلی سیاست خارجی و نمایندگان خارج از کشور فراهم می‌آورد.
این همایش‌ها که از یک طرف سنتی رایج در سرتاسر دنیاست و از طرف دیگر ویژگی‌های ملی خود را دارد، در مجموع از یک ساخت و کارکردهای ویژه‌ای برخوردار است. از نظر ساخت، همایش رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در طول یک هفته هم اندیشی، کارگزاران سیاست خارجی در دو شکل به تبادل نظر پرداختند. شکل اول که در روزهای اول و دوم _۱۸ و ۱۹ مرداد _ بود، همایش جنبه کاملا داخلی داشته و فقط مدیران وزارت خارجه و رؤسای نمایندگی‌های مختلف و کارشناسان ارشد سیاست خارجی در مورد مباحث سیاسی و پشتیبانی سیاسی به بحث و گفت‌و‌گو پرداختند. این بخش از همایش یا تجلیل از مقام شهدای وزارت خارجه در شنبه ۱۸ مرداد توسط وزیر امور خارجه، دکتر ظریف افتتاح شد و از خانواده‌های شهدا با اهدای لوح یادبود تقدیر شد.
در ادامه وضعیت تحولات سیاسی در منطقه و جهان مورد بحث و بررسی قرار گرفت، به اضافه مسائل مربوط به پشتیبانی مالی، اداری، رسانه‌ای، تحقیقاتی و سایر ابعاد مورد نیاز اجرای سیاست خارجی به بحث و گفت‌و‌گو گذاشته شد. اما بخش دوم و اصلی همایش که روز دوشنبه بیستم مرداد با سخنان دکتر حسن روحانی مقام محترم ریاست جمهوری آغاز شد، تمام مقامات عالی رتبه کشور در این همایش سخنرانی کرده و در خصوص سیاست خارجی دیدگاه‌های خود را مطرح می‌کردند. نقطه عطف این بخش از همایش دیدار سفرا و رؤسای نمایندگی‌ها و مدیران وزارت خارجه با مقام معظم رهبری در بامداد ۲۲ مردادماه بود. مقام معظم رهبری در این دیدار چارچوب‌های حرکت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مشخص کردند. باید اضافه کرد که در این بخش از همایش رؤسای سه قوه و وزرا و مقامات اصلی کشور در سه حوزه امنیت، اقتصاد و فرهنگ در همایش حضور یافته و دیدگاه‌های خود را نسبت به مسائل سیاست خارجی در حوزه تخصصی خود بیان کردند. همچنین باید در نظر داشت که در شامگاه ۲۲ مردادماه شرکت کنندگان در این همایش با حضور در مرقد امام خمینی (ره) نسبت به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ادای احترام کردند و با آرمان‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تجدید بیعت کردند.
همچنین باید در نظر داشت که همایش با سخنان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام پایان یافت و آنچه در این همایش از نظر ساخت و شکل برنامه جلب توجه می‌کرد و با سایر نشست‌های گذشته وزارت خارجه متفاوت بود، حضور شخص وزیر در تمامی جلسات اصلی همایش ۲۰ تا ۲۳ مردادماه است. همچنین باید در نظر داشت در یکی از شب‌ها ضیافتی به میزبانی وزیر محترم امور خارجه و با دعوت از وزرای پیشین امور خارجه، آقایان دکتر ولایتی، دکتر خرازی، متکی و دکتر صالحی و همچنین معاونان پیشین وزارت خارجه برگزار شد که خود از نظر نمادین و همچنین محتوایی نشانگر اجماعی بودن و تداوم داشتن چهارچوب‌های سیاست خارجی و احترام به پیشکسوتان بود. با توجه به این ساخت، همایش حداقل چهار کارکرد اساسی داشت؛
کارکرد نخست، اجماع سازی و نزدیک کردن دیدگاه‌های سیاست خارجی در بین نخبگان کشور است. در این راستا باید گفت که تعدد و کیفیت مباحث مطرح توسط مقامات طراز اول کشور، نشان می‌داد که سیاست خارجی در جمهوری اسلامی ایران، پدیده‌ای فراجناحی، ملی، نظام‌محور و اجماعی است. تأکید و تقویت این اجماع از کارکردهای اساسی همایش بود.
دومین کارکرد، تبادل نظر تحلیلی و مشورت در مورد شرایط منطقه و جهان بود. اینکه در شرایط کنونی، منطقه و جهان به کدام سو می‌رود، منافع ما کدام است و چگونه باید منافع ما تحقق پیدا کند، جز در پرتو مشورت و تبادل نظر امکان پذیر نیست و در این راستا تبادل نظر همه جانبه بود. رابطه بین سیاست خارجی و امنیت، رابطه بین سیاست خارجی و اقتصاد و رابطه بین سیاست خارجی و فرهنگ از موضوعات محوری مشورتی بودند.
کارکرد سوم برنامه ریزی و داشتن چهارچوبی برای اقدام در حوزه سیاست خارجی بود. علاوه بر رهنمودهای بینانگذار جمهوری اسلامی و ایران و مقام معظم رهبری و اسناد بالادستی، برنامه کاری ارایه شده توسط وزیر خارجه به مجلس شورای اسلامی در مرداد ماه ۱۳۲۹ روشن کننده چهارچوب‌های برنامه حرکت سیاست خارجی قلمداد شد.
کارکرد چهارم این همایش، پیام‌رسانی در مورد سیاست خارجی و وضعیت سیاست خارجی بود. همه مقامات عالی رتبه نظام، به صورت متحد از سیاست خارجی، وزارت امور خارجه و شخص محترم وزیر امور خارجه حمایت همه جانبه به عمل آوردند. این حمایت علاوه بر جنبه‌های اجماعی، بی‌تردید موقعیت منحصر‌بفردی برای تحقق اهداف سیاست خارجی است و مسئولیت‌های عمده‌ای را فراروی این نهاد مجری سیاست خارجی قرار می‌دهد؛ به عبارت دیگر، همه مسئولان نظام روشن ساختند که در سیاست خارجی متحد هستند و این پیام علاوه بر نشان دادن استحکام داخلی در اجرای سیاست خارجی سرمایه است. باید دید چه محورهایی از نظر فکری مورد توجه قرار گرفت.
محورهای اصلی و بنیادین فکر سیاست خارجی
در این نشست اولا بر اهمیت دیپلماسی و تعامل با جهان تأکید شد. مقام معظم رهبری جایگاه دیپلماسی هوشمندانه و عناصر آن را روشن ساختند. به اضافه سیاست تعامل گرایی ایران با دنیا البته با استثناهای مشخص و معین، مورد تأکید قرار گرفت. در واقع در این همایش اهمیت و جایگاه دیپلماسی برای تأمین منافع کشور مورد توجه تمام مسئولان قرار گرفت. در همین راستا باید اشاره کرد که انتظارات خاص و ویژه‌ای در شرایط کنونی از دستگاه دیپلماسی کشور مطرح شد و برای کسی تردیدی نگذاشت که ایران دیپلماسی را جدی می‌گیرد و برای تحقق اهداف دیپلماتیک خود تلاش همه جانبه خواهد کرد.
نکته دومی که بسیار حائز اهمیت بود، شرایط خاص دوران گذار در منطقه و جهان بود. اینکه ما در شرایط ویژه‌ای در منطقه و جهان به سر می‌بریم، به نوبه خود عناصر و ترکیبات و ویژگی‌های خاصی را به همراه می‌آورد. از آن جمله شکنندگی و ظرافت پیچیده به خصوص در حوزه امنیت منطقه‌ای باید مد نظر قرار گیرد. منطقه عمیقا ناآرام و متلاطم است و تأمین امنیت در چنین شرایطی کاری پر چالش است. همچنین تعدد بازیگران سیاسی و امنیتی هیچ گاه مانند امروز، نبوده است. شرایط خاص دوران گذار، محاسبه دقیق‌تر و فنی‌تری را می‌طلبد.
نکته سوم و حائز اهمیت محتوایی، چند وجهی بودن سیاست خارجی ایران است. سیاست خارجی ایران ناظر به همه ابعاد زندگی اجتماعی است. اقتصاد، فرهنگ و امنیت کشور به سیاست خارجی گره خورده و همه این ابعاد حائز اهمیت هستند. در این نگاه چند وجهی نگری به سیاست خارجی، هیچ موضوعی را نمی‌توان کم اهمیت قلمداد کرد.
نکته چهارم تکیه خاصی بر اقتصاد و تعاملات اقتصادی به چشم می‌خورد. به خصوص در حوزه اقتصادی تعاملات مربوط به انرژی، ترانزیت کالا و خدمات، ابعاد سرمایه گذاری و مهم‌تر از همه اقتصاد مقاومتی که اقتصادی درون زا و برون نگر توصیف می‌شود، در کانون توجه قرار گرفت. اقتصاد مقاومتی به معنی اتکای ایران به منابع درونی و در عین حال باز کردن فضای تعاملات بیرونی کشور است. نکته پنجم محتوایی، سیاست خارجی متوازن است. بدین معنی که ایران نسبت به همه مناطق مختلف پیرامونی توجه داشته و صرفا به یک منطقه خاص به بهای بی‌توجه به سایر مناطق نمی‌پردازد. ششم، چالش‌های سیاست خارجی متعدد ولی همه گیر، قابلیت مدیریت داشته و حل شدنی است. از چالش هسته‌ای گرفته تا سایر چالش‌ها، موضوعی را نمی‌توان یافت که ایران نتواند آن‌ها را مدیریت کند.
جمع‌بندی
در مجموع از آنچه گفته شد، می‌توان این گونه دریافت که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های پیش روست، با یک ظرفیت حرفه‌ای و با توجه به اعتماد همه جانبه‌ای که از دکتر ظریف در مجموعه نظام وجود دارد، با تعامل‌گرایی، تمرکز بر اقتصاد مقاومتی و اقتصادگرایی، منطقه گرایی متوازن و تحرک بین‌المللی همه جانبه پیش خواهد رفت. در این مسیر چالش‌های تحلیلی و عملیاتی وجود خواهد داشت، ولی در این نمی‌توان تردیدی داشت که اجماع در مورد چهارچوب‌های بنیادین سیاست خارجی ظرفیتی مهم و فراگیر برای مدیریت امور خارجی است.
*مشاور استراتژیک وزیر امور خارجه
این مطلب، نخست در سایت دیپلماسی ایرانی منتشر شده است.
