زخم حاشيه نشيني بر چهره مشهد

حاشيه شهر مشهد يعني معادله چند مجهولي که اگر صحبت از افزايش جمعيت در اين مناطق مي شود، يک سرنخ آن را بايد در روستاهاي محروم و دورافتاده نه تنها استان خراسان رضوي بلکه استان هاي ديگر کشور جست وجو کرد و يک سرنخ ديگرش را در گران شدن هزينه هاي زندگي در هسته هاي مرکزي و قديمي شهر که به ناچار ساکنان شهر را به حاشيه ها رانده است.

به نوشته خراسان، به ادعاي برخي از مسئولان اکنون جمعيتي بيش از يک ميليون نفر يعني حدود يک سوم جمعيت شهر مشهد در حاشيه اين کلان شهر سکونت دارند.ديروز سفر چند ساعته به مناطق حاشيه اي شهر مشهد را از شهرک شهيد رجايي يا همان قلعه ساختمان شروع کردم و سپس به انتهاي گلشهر، پنج تن، التيمور، و انتهاي بولوار دوم طبرسي رفتم. اين سفر را در مسير شمال شرق مشهد ادامه دادم تا به رسالت شمالي ، جاده سيمان، بولوار بهمن و محدوده بولوار توس و نوده و محلات تازه پيوسته به مشهد رسيدم. اين جا حاشيه ها پررنگ تر از متن است، جايي که آسيب هاي اجتماعي با ما حرف نمي زند بلکه فرياد مي کشد.

کافي است دقايقي پاي درد دل مردم شهرک شهيد باهنر بنشينيم. آن ها از استاندار، نمايندگان مردم در مجلس شوراي اسلامي، اعضاي شوراي اسلامي شهر و شهردار انتظار دارند براي تغييرو بهبود وضعيت مردم در اين مناطق چاره انديشي کنند، آن ها انتظار دارند متوليان آستين همت بالا زنند تا به جاي رويش قارچ گونه کمپ هاي ترک اعتياد غير مجاز در گلشهر و ... حداقل چند مرکز سرگرمي ، تفريحي و فرهنگي ايجاد شود.

آسيب هاي اجتماعي

اين جا کجاست حاشيه يا متن شهر؟ کافي است دقايقي در ابتداي بولوار پنج تن بايستيد تا آسيب هايي را که هرگز دلم نمي خواهد نامشان را ببرم، ببينيد.

تاييد اين ادعا به تحقيق و پژوهش کاربردي و ميداني و ... نياز ندارد، چند دقيقه در هر کدام از اين مناطق که حضور داشته باشيد متوجه آسيب ها مي شويد وحتما با مردم صبور و کم توقع اين مناطق ابراز همدردي خواهيد کرد. به گفته «عبدا...» و «غلام» معتادان و سارقان امان مردم اين مناطق را بريده اند و آبروي اين انسان هاي شريف را در اين مناطق بر باد داده اند. در هر کدام از مناطق حاشيه شهر که بودم بدون استثنا پاتوق هاي معتادان شلوغ تر از بسياري از مناطق شهري بود، در «نوده» در کوچه هاي منتهي به بيابان ها رفت و آمد معتادان به حدي است که هر فردي که براي اولين بار به اين منطقه برود، متحير از حضور اين همه معتاد مي شود.

سيماي نامناسب شهري

اين جا نظارت هاي اجتماعي به مراتب کمتر از ديگر نقاط شهري است؛ تراکم ساختماني پايين و تراکم جمعيت بالاست، بزهکاري رواج دارد و استعمال مواد مخدرامري عادي است و برخي افراد در اين مناطق از محل خريد و فروش مواد مخدر و خانه هاي اجاره اي چند ساعته، کسب درآمد مي کنند و دزدان و سارقان به آساني لابه لاي جمعيت بالاي حاشيه پنهان مي شوند.بافت مسکوني درهم و بي ضابطه، فرسودگي بناها، نماي نامطلوب ابنيه و سيماي شهر که بي ضابطه و به دور از نظارت شکل گرفته اند و البته رابطه اي تنگاتنگ با آسيب هاي اجتماعي دارند. مي خواستم بنويسم «اسماعيل» و «قاسم» که شيشه و کريستال مي کشيدند، چگونه به راحتي در دام اعتياد و رفيق ناباب در محله شان افتاده اند يا هر کدام از اهالي که با آن ها هم صحبت مي شدم ازچه مي گفتند. اما وقتي حرف هاي افراد در مناطق مختلف را کنار هم قرار دادم متوجه شدم حرف همه آن ها يکي است آن ها از کمبود ها رنج مي برند، کمبود هايي که براثر بي برنامگي و بي توجهي ها پديد آمده است... .اگر بخواهم حاشيه نشيني را در يک کلام خلاصه کنم، بايد بگويم حاشيه نشيني به دليل عدم پاسخگويي به نياز اقشار کم درآمد و محروم از جمله اشتغال، مسکن و ديگر امکانات رفاهي و اجتماعي اوليه شکل گرفته است.

تهديدي براي شهر

کارشناسان و صاحب نظران هم با ابراز نگراني از گسترش پديده حاشيه نشيني و به تبع آن افزايش ناهنجاري هاي اجتماعي و مشکلات امنيتي بر اين باورند که نداشتن برنامه و مديريت اصولي در موضوع حاشيه نشيني تهديدي براي سلامت اجتماعي شهر مشهد است و با شدت گرفتن اين پديده و تبعات منفي آن شاهد هجوم پيامدهاي آن به نقاط مرکزي و متن شهر نيز خواهيم بود. ارمغان بي توجهي و مديريت نکردن اين موضوع گسترش حاشيه هاي شهر با تغيير کاربري اراضي کشاورزي، آلونک سازي و تداوم بحران هاي اجتماعي و ... خواهد بود که دير يا زود دامنگير ديگر نقاط شهر نيز خواهد شد.

آيا انتهايي هست؟

گويا پديده  حاشيه نشيني در اين کلان شهر را خط پاياني نيست، سه دهه است که مسئولان از شکل گيري ۶۵ هسته جمعيتي و سکونتگاه غيررسمي در حاشيه شهر مشهد سخن مي گويند و تا به امروز صدها طرح و برنامه ارائه داده اند ولي هر روز بر دامنه حاشيه نشيني و مشکلات اين مناطق افزوده مي شود. خواسته هاي حداقلي ساکنان اين مناطق را هم پاسخگويي نيست و آن چه وجود دارد تهديدي جدي براي کلان شهر مشهد به عنوان پايتخت معنوي ايران اسلامي است.