نگاه شما: صنایع دستی در شاهرود
بخش «نگاه شما» برای ارائه و معرفی «نگاه» مخاطبان «تابناک» به همه موضوعات است. هر مخاطب «تابناک» می‌تواند با مد نظر قرار دادن شرایط همکاری با این بخش، «نگاه» خود را ارسال کند تا در معرض دید و داوری دیگر مخاطبان قرار گیرد.
علیرضا اسلام پناه در مطلب ارسالی برای «نگاه شما» نوشت:
20خرداد روز جهانی صنایع دستی گرامی باد؛
صنایع دستی، حریر خوش نقش فرهنگ شهرستان شاهرود
شهرستان شاهرود را قاره کوچک و یا سرزمین پنج اقلیم می نامند. با وسعتی برابر با 41 هزار کیلومتر مربع از دامنه های جنوبی البرز شرقی تا دشت کویر ادامه دارد. از ویژگی های این شهرستان می توان به وجود دشت، کویر، ریگزار، مناطق استپی، تپه های ماهور، کوهستان، جنگل و رودخانه در کوچکترین محدوده اشاره کرد.
با کاهش ارتفاع از سمت شمال تا جنوب شهرستان، اقلیم و زیست بوم شهرستان تغییر می کند و این تغییر موجب تنوّع مسکن، فرهنگ، آداب و رسوم و دیگر شاخصه های مردم شناسی آن می شود. این تنوع اقلیمی، تنوع پوشاک و صنایع دستی را نیز به همراه دارد. در شهرستان شاهرود بالغ بر 60 رشته صنایع دستی در گروه های سفال و سرامیک، بافته های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، نساجی سنتی، صنایع دستی چوبی، صنایع دستی چرمی، صنایع دستی فلزی، بافته ها و زیر اندازها، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، نمد مالی، گلیچ، گلیم بافی، جاجیم، چوقا، منبت چوب، سازهای سنتی، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب (از فنون قدیمی شهر شاهرود می باشد) دوخت ها و رودوزی های سنتی فعال می باشد.
صنعت سرامیک سازی شهرستان شاهرود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از دیگرصنایع دستی آن می توان به دست بافته های سنتی شهر کلاته خیج، جاجیم پر نقش و نگار شهر مجن، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن دوزی زنان منطقۀ کویری خوارتوران اشاره کرد.
سفال و سرامیک
سفالگران این شهرستان با استفاده از خاک های غنی منطقه و نیز با خلاقیت خود به ساخت انواع آثار سفالی مبادرت می ورزند. در کنار هنر سفال برخی هنرمندان شهر شاهرود در صنعت سرامیک سازی فعالیت می کنند. در کارگاه های این رشته با استفاده از روش های دوغابی و ریخته گری كار تهیه ظروف و دیگر آثار صورت می پذیرد. شاهرود را می توان یکی از قطب های اصلی سفال و سرامیک ایران دانست. برخورداری از هنرمندان و صنعتگران بنامی که نشان درجه یک هنر از ریاست جمهوری را کسب نموده و یا با خلق آثار بدیع و تولید سفال های آوایی، مشبک، دوجداره و شیشه ای برگرفته از طرح های اصیل ایرانی به هنرنمایی می پردازند و در سطوح ملی و بین المللی به نیکی می درخشند. سبک ترین آجرهای سفالی، بزرگترین و نازک ترین خشت های سفالی جهان از آثار هنرمندان بزرگ شاهرودیست.
گلیم
یکی دیگر از صنایع دستی شهرستان شاهرود بافت گلیم است. این هنر غالباً در نقاط حاشیه کویر متداول است. زنان عشایر ایل چوداری روستای هدف گردشگری رضا آباد خوارتوران از جمله زبردست ترین بافتدگان گلیم در این شهرستان به شمار می روند.
در سال های اخیر با برپایی دوره های آموزشی به همت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بافت گلیم در دیگر نقاط شهرستان شاهرود رایج شده است. در نوع سنتی گلیم را بر روی دارهای زمینی می بافند. نقوش گلیم به صورت ذهنی و الهام گرفته از طبیعت پیرامون بافندگان بوده و غالباً نقوش حیوانات، پرندگان، سیاه چادر و اشکال هندسی بر روی آن مشاهده می شود. بر روی این نوع دار بافت انواع توبره، سفره آردی، پلاس، خورجین و غیره نیز صورت می گیرد.
جاجیم
جاجیم یکی از زیباترین و پر نقش ترين دست بافته های سنتی شهرستان شاهرود است. بافت جاجیم غالباً در نقاط کوهستانی از جمله شهر مُجن متداول است. زنان هنرمند این نقاط پس از ریسیدن پشم گوسفند و رنگرزی آن با استفاده از کارگاه سنتی بافندگی به بافت جاجیم نقش دار مبادرت می ورزند. اهالی شهر مجن جاجیم پر نقش و ظریف بافت را در اصطلاح محلی گلیچ می نامند.
دستبافته های سنتی
دستبافته های سنتی مانند پارچه پشمی و نخی، حوله، دستمال، شمد، چادر شب و پاپیچ از دیگر تولیدات صنایع دستی در شهرستان شاهرود می باشد که در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است. بیشترین تعداد کارگاه های فعال بافندگی در شهر کلاته خیج دایر بوده و بر همین اساس این شهر را می توان شهر تانه بافی نیز نامید.
در نقاط دیگری همچون مجن، طرود، جيلان و قلعه بالا نیز تولیدات بافته های سنتی توسط زنان و دختران متداول است. بخش عمده ای از تولیدات این کارگاه ها، به استان های همجوار صادر می گردد. در نقاط سردسیر شهرستان، زنان با استفاده از پشم ریسیده شده و نخ كار بافت نوعی پارچه پشمی تحت عنوان چُقا را انجام مي دهند. این پارچه در تهیه اجزای لباس مردان کاربرد دارد.
منبّت
یکی از صنایع رایج در این شهرستان منبت کاری است. ایجاد نقش های برجسته و فرو رفته با استفاده از انواع مُغارهای آهنی به جهت خلق آیات قرآنی و اشکال زیبا بر روی چوب صورت می گیرد. منبت کاران مشهور روستاهای دهملا و راهنجان با هنر خود کار تزئین اجزاء مبلمان و انواع دکور و بوفه را انجام می دهند. تولیدات این نقاط به سایر شهرهای ایران و کشور های مختلف جهان صادر می گردد. در شهر شاهرود و برخی روستاهای منطقه استادان منبت کار به خلق تابلو های نفیس اشتغال دارند.
نمد
یکی دیگر از صنایع دستی رایج در شهرستان شاهرود هنر نمد مالی است. نمد از در هم تنیدن الیاف حلاجی شده پشم گوسفند با استفاده از محلول آب و صابون و در اثر مالیدن طولانی مدت به عمل می آید. از این ساخته برای زیر انداز خانه و تن پوش چوپانان استفاده می شود. بیشترین کارگاه های نمد مالی در روستای ابرسج فعال بوده و تولیدات این روستا غالباً به دیگر نقاط کشور ارسال می گردد. زنان و مردان از پشم های رنگ شده برای نقش اندازی و زیبایی هر چه بیشتر نمد استفاده می نمایند.
سوزن دوزی
منطقۀ خوارتوران بیارجمند در جنوب شرقی شهرستان که شامل روستاهایی چون اسب کشان، قلعه بالا، گیور، دزیان، رضاآباد و نیز شهر مجن در شمال غربی شهرستان از جمله مناطقی هستند که دارای این هنر زیبا وچشم نوازند. مردمان هنرمند این مناطق با خلق نقوشی برگرفته از طبیعت به تزیین اجزاء پوشاک محلی خود مبادرت می ورزند. اگرچه در دهه های اخیر سوزن دوزی رو به افول و فراموشی نهاده اما هنوز هم می توان نقوش زیبای آن را بر روی پارچه های سر تاقی، مچبند ها و پاپیچ های سنتی و البسه محلی این دیار مشاهده نمود.
لاک تراشی (هنر تراشیدن اشیاء و پیکره های چوبی) در روستای ابر، دوخت البسۀ محلی و زیورآلات در شهرهای شاهرود، مُجن، کلاته خیج و روستاهای سطوه و بیدستان، جاروبافی در روستای طرود، پلاس بافي در مناطق خوارتوران و بسطام، قلمزنی روی مس، مینیاتور، معرق و مشبک چوب و مس، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، آهنگری و مسگری، گره چینی چوب و خراطی در شاهرود از دیگر صنایع دستی فاخر این شهرستان به شمار می رود.
توانمندی و فرصت های پیش رو
در حال حاضر تنها فروشگاه و نمایشگاه صنایع دستی این شهرستان در محل میدان امام رضا (ع) قرار دارد و با توجه به تنوع و حجم بالای کمی و کیفی محصولات صنایع دستی شهرستان و حضور پرشمار گردشگران و نیز عبور سالانه 15 میلیون مسافر و زوار آقا علی بن موسی الرضا (ع)، ایجاد مجموعه فروشگاهی – نمایشگاهی در شهرستان ضروری و مؤثر به نظر می رسد.
طرح مطالعاتی بازارچه دائمی صنایع دستی در شاهرود انجام پذیرفته و نیازمند تخصیص اعتبارات لازم جهت اجرا می باشد. تعداد افراد دارای مجوز صنعتگری بالغ بر 2000 نفر بوده و بیش از 500 نفر از صنعتگران صنایع دستی شهرستان بیمه تأمین اجتماعی شده اند.
شهرستان شاهرود دارای 10 شرکت تعاونی صنایع دستی ثبت شده بوده و برگزیدگان مهر اصالت یونسکو (سطح بین المللی) از شهرستان شاهرود بالغ بر 10 مورد می باشند که این امر نشان از مهارت صنعتگران و کیفیت محصولات آنان دارد.
سرمایه گذاری در بخش صنایع دستی با کمترین هزینه بیشترین اشتغالزایی را ایجاد می نماید به گونه ای که برای کارآفرینی در بخش صنایع دستی تنها به 5 تا 15 میلیون تومان نیاز است در صورتی که برای سرمایه گذاری در بخش صنعت حداقل به 50 میلیون تومان اعتبار نیاز می باشد. از این رو صنایع دستی با آموزش کوتاه مدت، و با توجه به حضور گردشگران در عرصۀ تولید و ارزش افزوده مناسب آن، می‌تواند اقتصاد مقاومتی را جامۀ عمل پوشانده و نقش فعال در درآمد و اقتصاد خانوار روستاها و شهرهای شهرستان شـاهرود ایفا نماید.
امید است با اتکال به خداوند در سالی که "اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریت جهادی" نامیده شده به صنایع دستی به مقوله ای درهم آمیخته از فرهنگ و اقتصاد نگریسته و با برنامه ریزی و حمایت از صنعتگران شایسته و زحمتکش این مرز و بوم، گامی بلند در راستای تحقق و رونق یکی از مصداق های بارز شعار امسال برداشت.
20خرداد روز جهانی صنایع دستی گرامی باد؛
صنایع دستی، حریر خوش نقش فرهنگ شهرستان شاهرود
شهرستان شاهرود را قاره کوچک و یا سرزمین پنج اقلیم می نامند. با وسعتی برابر با 41 هزار کیلومتر مربع از دامنه های جنوبی البرز شرقی تا دشت کویر ادامه دارد. از ویژگی های این شهرستان می توان به وجود دشت، کویر، ریگزار، مناطق استپی، تپه های ماهور، کوهستان، جنگل و رودخانه در کوچکترین محدوده اشاره کرد.
با کاهش ارتفاع از سمت شمال تا جنوب شهرستان، اقلیم و زیست بوم شهرستان تغییر می کند و این تغییر موجب تنوّع مسکن، فرهنگ، آداب و رسوم و دیگر شاخصه های مردم شناسی آن می شود. این تنوع اقلیمی، تنوع پوشاک و صنایع دستی را نیز به همراه دارد. در شهرستان شاهرود بالغ بر 60 رشته صنایع دستی در گروه های سفال و سرامیک، بافته های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، نساجی سنتی، صنایع دستی چوبی، صنایع دستی چرمی، صنایع دستی فلزی، بافته ها و زیر اندازها، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، نمد مالی، گلیچ، گلیم بافی، جاجیم، چوقا، منبت چوب، سازهای سنتی، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب (از فنون قدیمی شهر شاهرود می باشد) دوخت ها و رودوزی های سنتی فعال می باشد.
صنعت سرامیک سازی شهرستان شاهرود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از دیگرصنایع دستی آن می توان به دست بافته های سنتی شهر کلاته خیج، جاجیم پر نقش و نگار شهر مجن، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن دوزی زنان منطقۀ کویری خوارتوران اشاره کرد.
سفال و سرامیک
سفالگران این شهرستان با استفاده از خاک های غنی منطقه و نیز با خلاقیت خود به ساخت انواع آثار سفالی مبادرت می ورزند. در کنار هنر سفال برخی هنرمندان شهر شاهرود در صنعت سرامیک سازی فعالیت می کنند. در کارگاه های این رشته با استفاده از روش های دوغابی و ریخته گری كار تهیه ظروف و دیگر آثار صورت می پذیرد. شاهرود را می توان یکی از قطب های اصلی سفال و سرامیک ایران دانست. برخورداری از هنرمندان و صنعتگران بنامی که نشان درجه یک هنر از ریاست جمهوری را کسب نموده و یا با خلق آثار بدیع و تولید سفال های آوایی، مشبک، دوجداره و شیشه ای برگرفته از طرح های اصیل ایرانی به هنرنمایی می پردازند و در سطوح ملی و بین المللی به نیکی می درخشند. سبک ترین آجرهای سفالی، بزرگترین و نازک ترین خشت های سفالی جهان از آثار هنرمندان بزرگ شاهرودیست.
گلیم
یکی دیگر از صنایع دستی شهرستان شاهرود بافت گلیم است. این هنر غالباً در نقاط حاشیه کویر متداول است. زنان عشایر ایل چوداری روستای هدف گردشگری رضا آباد خوارتوران از جمله زبردست ترین بافتدگان گلیم در این شهرستان به شمار می روند.
در سال های اخیر با برپایی دوره های آموزشی به همت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بافت گلیم در دیگر نقاط شهرستان شاهرود رایج شده است. در نوع سنتی گلیم را بر روی دارهای زمینی می بافند. نقوش گلیم به صورت ذهنی و الهام گرفته از طبیعت پیرامون بافندگان بوده و غالباً نقوش حیوانات، پرندگان، سیاه چادر و اشکال هندسی بر روی آن مشاهده می شود. بر روی این نوع دار بافت انواع توبره، سفره آردی، پلاس، خورجین و غیره نیز صورت می گیرد.
جاجیم
جاجیم یکی از زیباترین و پر نقش ترين دست بافته های سنتی شهرستان شاهرود است. بافت جاجیم غالباً در نقاط کوهستانی از جمله شهر مُجن متداول است. زنان هنرمند این نقاط پس از ریسیدن پشم گوسفند و رنگرزی آن با استفاده از کارگاه سنتی بافندگی به بافت جاجیم نقش دار مبادرت می ورزند. اهالی شهر مجن جاجیم پر نقش و ظریف بافت را در اصطلاح محلی گلیچ می نامند.
دستبافته های سنتی
دستبافته های سنتی مانند پارچه پشمی و نخی، حوله، دستمال، شمد، چادر شب و پاپیچ از دیگر تولیدات صنایع دستی در شهرستان شاهرود می باشد که در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است. بیشترین تعداد کارگاه های فعال بافندگی در شهر کلاته خیج دایر بوده و بر همین اساس این شهر را می توان شهر تانه بافی نیز نامید.
در نقاط دیگری همچون مجن، طرود، جيلان و قلعه بالا نیز تولیدات بافته های سنتی توسط زنان و دختران متداول است. بخش عمده ای از تولیدات این کارگاه ها، به استان های همجوار صادر می گردد. در نقاط سردسیر شهرستان، زنان با استفاده از پشم ریسیده شده و نخ كار بافت نوعی پارچه پشمی تحت عنوان چُقا را انجام مي دهند. این پارچه در تهیه اجزای لباس مردان کاربرد دارد.
منبّت
یکی از صنایع رایج در این شهرستان منبت کاری است. ایجاد نقش های برجسته و فرو رفته با استفاده از انواع مُغارهای آهنی به جهت خلق آیات قرآنی و اشکال زیبا بر روی چوب صورت می گیرد. منبت کاران مشهور روستاهای دهملا و راهنجان با هنر خود کار تزئین اجزاء مبلمان و انواع دکور و بوفه را انجام می دهند. تولیدات این نقاط به سایر شهرهای ایران و کشور های مختلف جهان صادر می گردد. در شهر شاهرود و برخی روستاهای منطقه استادان منبت کار به خلق تابلو های نفیس اشتغال دارند.
نمد
یکی دیگر از صنایع دستی رایج در شهرستان شاهرود هنر نمد مالی است. نمد از در هم تنیدن الیاف حلاجی شده پشم گوسفند با استفاده از محلول آب و صابون و در اثر مالیدن طولانی مدت به عمل می آید. از این ساخته برای زیر انداز خانه و تن پوش چوپانان استفاده می شود. بیشترین کارگاه های نمد مالی در روستای ابرسج فعال بوده و تولیدات این روستا غالباً به دیگر نقاط کشور ارسال می گردد. زنان و مردان از پشم های رنگ شده برای نقش اندازی و زیبایی هر چه بیشتر نمد استفاده می نمایند.
سوزن دوزی
منطقۀ خوارتوران بیارجمند در جنوب شرقی شهرستان که شامل روستاهایی چون اسب کشان، قلعه بالا، گیور، دزیان، رضاآباد و نیز شهر مجن در شمال غربی شهرستان از جمله مناطقی هستند که دارای این هنر زیبا وچشم نوازند. مردمان هنرمند این مناطق با خلق نقوشی برگرفته از طبیعت به تزیین اجزاء پوشاک محلی خود مبادرت می ورزند. اگرچه در دهه های اخیر سوزن دوزی رو به افول و فراموشی نهاده اما هنوز هم می توان نقوش زیبای آن را بر روی پارچه های سر تاقی، مچبند ها و پاپیچ های سنتی و البسه محلی این دیار مشاهده نمود.
لاک تراشی (هنر تراشیدن اشیاء و پیکره های چوبی) در روستای ابر، دوخت البسۀ محلی و زیورآلات در شهرهای شاهرود، مُجن، کلاته خیج و روستاهای سطوه و بیدستان، جاروبافی در روستای طرود، پلاس بافي در مناطق خوارتوران و بسطام، قلمزنی روی مس، مینیاتور، معرق و مشبک چوب و مس، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، آهنگری و مسگری، گره چینی چوب و خراطی در شاهرود از دیگر صنایع دستی فاخر این شهرستان به شمار می رود.
توانمندی و فرصت های پیش رو
در حال حاضر تنها فروشگاه و نمایشگاه صنایع دستی این شهرستان در محل میدان امام رضا (ع) قرار دارد و با توجه به تنوع و حجم بالای کمی و کیفی محصولات صنایع دستی شهرستان و حضور پرشمار گردشگران و نیز عبور سالانه 15 میلیون مسافر و زوار آقا علی بن موسی الرضا (ع)، ایجاد مجموعه فروشگاهی – نمایشگاهی در شهرستان ضروری و مؤثر به نظر می رسد.
طرح مطالعاتی بازارچه دائمی صنایع دستی در شاهرود انجام پذیرفته و نیازمند تخصیص اعتبارات لازم جهت اجرا می باشد. تعداد افراد دارای مجوز صنعتگری بالغ بر 2000 نفر بوده و بیش از 500 نفر از صنعتگران صنایع دستی شهرستان بیمه تأمین اجتماعی شده اند.
شهرستان شاهرود دارای 10 شرکت تعاونی صنایع دستی ثبت شده بوده و برگزیدگان مهر اصالت یونسکو (سطح بین المللی) از شهرستان شاهرود بالغ بر 10 مورد می باشند که این امر نشان از مهارت صنعتگران و کیفیت محصولات آنان دارد.
سرمایه گذاری در بخش صنایع دستی با کمترین هزینه بیشترین اشتغالزایی را ایجاد می نماید به گونه ای که برای کارآفرینی در بخش صنایع دستی تنها به 5 تا 15 میلیون تومان نیاز است در صورتی که برای سرمایه گذاری در بخش صنعت حداقل به 50 میلیون تومان اعتبار نیاز می باشد. از این رو صنایع دستی با آموزش کوتاه مدت، و با توجه به حضور گردشگران در عرصۀ تولید و ارزش افزوده مناسب آن، می‌تواند اقتصاد مقاومتی را جامۀ عمل پوشانده و نقش فعال در درآمد و اقتصاد خانوار روستاها و شهرهای شهرستان شـاهرود ایفا نماید.
امید است با اتکال به خداوند در سالی که "اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریت جهادی" نامیده شده به صنایع دستی به مقوله ای درهم آمیخته از فرهنگ و اقتصاد نگریسته و با برنامه ریزی و حمایت از صنعتگران شایسته و زحمتکش این مرز و بوم، گامی بلند در راستای تحقق و رونق یکی از مصداق های بارز شعار امسال برداشت.
