نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با ایران ارزیابی کردند
اما و اگرهای انتقال پایتخت
انتقال پایتخت موضوعی است که طی سال‌های اخیر با افزایش آسیب‌های مختلف تهران همچون آلودگی هوا، ترافیک، احتمال وقوع زلزله، افزایش جمعیت و... مورد توجه نمایندگان مجلس، رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفته است. طرح این موضوع دو وجه سلبی و ایجابی دارد که در وجه سلبی آن یعنی مشکلات عدیده پایتخت؛ همه اعم از موافقان و مخالفان انتقال پایتخت، اشتراک نظر دارند. اما در اینکه چه باید کرد داستان متفاوت می‌شود و اشتراک نظر جای خود را به اختلاف می‌دهد. در طول این سال‌ها راهکارهای مختلفی هم از سوی دولت یا مجلس اتخاذ شده که واقعیات موجود تهران نشان می‌دهد چندان مؤثر نبوده است. چه آنکه ترافیک و آلودگی هوا روز به روز بدتر و بدتر شده و جمعیت تهران هم همچنان در حال افزایش است. در ادامه این راهکارها نمایندگان مجلس در سوم دی‌ماه جاری کلیات طرح « انتقال پایتخت سیاسی و اداری» را تصویب کردند تا شاید مرهمی باشد بر زخم‌های پیکر این شهر آلوده. هدف اصلی طرح یاد شده «تشکیل شورای عالی انتقال پایتخت»، بررسی و جمع‌بندی مطالعات انجام شده درخصوص تراکم زدایی از شهر تهران، انتقال پایتخت سیاسی و اداری، تهیه برنامه‌های اجرایی لازم، بررسی و جانمایی مکان مناسب برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری و ساماندهی پایتخت جدید در افق‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است. در حقیقت برخلاف تصور عمومی از طرح یاد شده که از آن به عنوان طرح انتقال پایتخت یاد می‌شود، طرح مذکور برای بررسی راهکارهای مختلف برای انتقال پایتخت سیاسی و اداری با محوریت شورای عالی انتقال پایتخت است که ریاست آن بر عهده رئیس‌جمهوری خواهد بود. برای همین است که اصلاً نام استانی برای جایگزینی تهران در این طرح نیامده!
از این رو بود که به گفته محمدجواد کولیوند عضو کمیسیون شوراها عنوان این طرح اصلاح شد و طرح «ساماندهی پایتخت و انتقال پایتخت دیپلماتیک و اداری» نام گرفت. براساس توضیحات وی ابتدا موضوع ساماندهی پایتخت مطرح است و در مرحله آخر انتقال پایتخت سیاسی و اداری. با این وجود شواهد و قرائن موجود و اظهار نظرهای کارشناسان نشان از آن دارد که این طرح نیز به سرنوشت طرح‌ها و برنامه‌های گذشته بپیوندد. چرا که دولت مخالف صریح آن بود و رئیس مجلس هم غیرقابل تصویب بودن آن را به علت هزینه‌های سنگین و مغایرتش با قانون اساسی یادآوری کرد. در کنار بحث‌های مختلف موافقان و مخالفان، امری که بیش از هر چیز برای مسئولان دولتی، نمایندگان مجلس و کارشناسان واقع‌بین محل توجه است، بودجه زیادی است که باید صرف جابه‌جایی پایتخت کرد. کمال علیپور عضو کمیسیون عمران مجلس در همین باره گفته است که برای انتقال پایتخت 20 سال زمان و 30 هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است. از این رو انتقال پایتخت در شرایط فعلی امکان پذیر نیست.
طرحی که نه به نفع مردم است و نه به صلاح نظام
مخالفان انتقال پایتخت با وجود اذعان به مشکلات موجود تهران، معتقدند با انتقال پایتخت مشکلات تهران به محل جدید منتقل خواهد شد و تغییری در وضع کلانشهر تهران ایجاد نخواهد شد. تعدادی از نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با ایران راهکارها و پیشنهاداتی را برای ساماندهی وضع موجود تهران مطرح کرده‌اند. علیرضا محجوب نماینده مردم تهران در مجلس که به انتقال پایتخت رأی منفی داده به خبرنگار ایران می‌گوید: این طرح را نه به صلاح مردم تهران می‌دانم و نه به صلاح نظام. اینکه تهران به‌خصوص به لحاظ آب و هوا با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند درست است. طبیعی است که دشت‌ها بهترین مکان برای پایتخت هستند ولی امروز ما دشت‌های خالی که بخواهیم در آن پایتخت ایجاد کنیم نداریم. شهرهایی مانند مشهد و اصفهان هم که در دشت هستند، خودشان با مشکلات متعددی از جنس همین مشکلات تهران مواجه هستند.
به گفته محجوب، سمنان هم که به عنوان جایگزین احتمالی تهران مطرح می‌شود، به لحاظ استعداد پایتختی چندین بار فقیر‌تر از تهران است. به‌خصوص که با مشکل اساسی آب روبه رو است. این نماینده مجلس اضافه می‌کند: از قبل از انقلاب روی این موضوع مطالعه و کار شده ولی هیچ‌کدام به جایی نرسیده است. بنابراین تصویب کلیات را به معنای تصویب این موضوع نمی‌دانم. فکر نمی‌کنم در نهایت به نتیجه واحدی در این مورد برسیم. محجوب به تجربه انتقال پایتخت در کشور همسایه یعنی پاکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: آیا با انتقال پایتخت از کراچی به اسلام آباد، کراچی کوچک شد؟ می‌بینیم که مشکلات این کلانشهر همچنان به قوت خود باقی است. این تصور که با انتقال پایتخت، دغدغه‌های موجود رفع می‌شود، درست نیست.
برخی وزارتخانه‌ها منتقل شوند
حسین نجابت دیگر نماینده مردم تهران در مجلس است که نظر متفاوتی با محجوب دارد و معتقد است انتقال پایتخت، در کاهش و حل آسیب‌های فعلی تهران مؤثر است. نجابت با این حال کار کارشناسی و بررسی‌های دقیق در این باره را بسیار مهم می‌خواند و می‌گوید: اینکه هیأت رئیسه تصمیم گرفت طرح انتقال پایتخت دو شورا شود و آن را به کمیسیون شوراها بازگرداند، نیاز آن به بررسی‌های بیشتر را نشان می‌دهد. این نماینده مجلس در پاسخ به این سؤال که طرح چنین بحثی در مجلس به معنای بی‌تأثیر بودن طرح‌ها و برنامه‌های قبلی بوده است؟ می‌افزاید: این بر می‌گردد به اجرای قانون. وی می‌افزاید: اگر دولت بعضی وزارتخانه‌ها را با ارزیابی دقیق به شهرهای مناسب دیگر جابه‌جا کند، کار شایسته‌ای کرده است. مشکلاتی مانند ترافیک و آلودگی، اتلاف وقت و انرژی بیشتر بر دوش مردم سنگینی می‌کند و یکی از راهکارهای رفع آن، انتقال پایتخت است. نجابت با اشاره به اینکه گاهی ضوابط قانونی رعایت نمی‌شود، ادامه داد: مثلاً تصویب می‌کنیم اطراف تهران تامرز 20 کیلومتری صنایع نباشد، اما اجرا نمی‌کنیم. یا قانون مهاجرت می‌گذاریم و آن را سخت می‌کنیم ولی باز همین مقررات را رعایت نمی‌کنیم. با این وجود او تصریح می‌کند که صحبت قطعی درباره انتقال پایتخت، باید بعد از انجام کارها و طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی باشد. از این رو امکان دارد همین کلیاتی که در مجلس تصویب شده، به علت ضعف کار کارشناسی، منتفی شود.
تمرکز ادارات دولتی در یک نقطه از تهران
حسین گروسی نماینده استان تهران هم با تاکید بر ضرورت انجام تحقیقات کافی در این خصوص انتقال پایتخت را غیرممکن می‌داند و البته راهکارهایی را برای رفع دغدغه‌های طراحان و موافقان طرح مذکور ارائه می‌کند. او توضیح می‌دهد که منظور از انتقال پایتخت، انتقال پایتخت اداری و سیاسی است اما نمی‌توانیم در هیچ جایی زیر ساخت‌های اداری را با هزینه‌های هنگفتی که نیاز دارد، ایجاد کنیم. نماینده مردم شهریار در مجلس پیشنهاد می‌دهد: می‌توانیم در اطراف تهران زمین‌هایی را شناسایی کنیم و سازمان‌ها و اداره‌های دولتی را به آنجا منتقل کنیم. البته با فراهم آوردن امکانات آسان حمل و نقل عمومی. منطقه 22 تهران با توجه به آب و هوای مناسبی که دارد، بهترین جا برای این منظور بود. به گفته این نماینده مجلس کل پایتخت را نمی‌توانیم به استان دیگری ببریم ولی پایتخت اداری را می‌توانیم به اطراف تهران ببریم کما اینکه خیلی از کشورهای دیگر هم این کار را کرده‌اند و مثلاً شهرهای دانشگاهی ایجاد کرده‌اند یا سازمان‌های دولتی را در یک جا متمرکز کرده‌اند. البته این کار مستلزم اقدام‌های جانبی دیگری همچون اجرایی کردن کامل «دولت الکترونیک» است که مردم مجبور نباشند برای کارهای روزمره به مراکز دولتی مراجعه کنند. چنین راهکاری را در کلانشهرهای دیگر هم می‌توان پیاده کرد چون آن‌ها هم با بخش زیادی از مشکلات تهران دست به گریبان هستند.
انتقال پایتخت توافق رهبری و سه قوه را می‌خواهد
محمد رضا تابش عضو کمیسیون برنامه و بودجه اما طرح انتقال پایتخت را شتابزده می‌داند و با آن مخالفت می‌کند. تابش هر چند به گفته خودش با موافقان طرح در اینکه «تهران کشش این جمعیت زیاد را ندارد» هم عقیده است، اما اجرایی شدن آن را به دلایل مختلف غیرممکن می‌داند. نماینده مردم اردکان در مجلس می‌گوید: انتقال پایتخت یک تصمیم‌گیری کلان است که از رهبری معظم انقلاب تا سه قوه باید نسبت به آن وفاق داشته باشند. او با بیان اینکه این اقدام وقت و هزینه بالایی می‌برد تاکید می‌کند: اینکه هراز چند گاهی بیاییم و بحث انتقال پایتخت را مطرح کنیم، می‌تواند تبعات سوء اجتماعی، اقتصادی و گاهی روانی و امنیتی داشته باشد. به گفته تابش استان‌های بسیاری خواهان مرکزیت سیاسی هستند و انتشار شایعات در این باره فعل و انفعالات زیادی را در آن استان‌ها به‌وجود می‌آورد که مشکل‌ساز است. او به این هم اشاره می‌کند که پهنه‌ای به گستردگی تهران که بتواند قابلیت استقرار پایتخت و نهادهای سیاسی و اقتصادی را داشته باشد، نداریم. این کار یک روز و یک سال نیست که 50 نفر طرحی را امضا کنند و ما پایتخت را منتقل کنیم به جایی دیگر.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد با وجود تصویب کلیات طرح انتقال پایتخت سیاسی - اداری از تهران، ابهامات و سؤالات زیادی پیرامون چگونگی اجرایی شدن آن وجود دارد. بخصوص که سنگ‌های بزرگی همچون کمبود منابع مالی در شرایط فعلی و عدم وجود تحقیقات جامع، کار را دشوار‌تر می‌کند.
از این رو بود که به گفته محمدجواد کولیوند عضو کمیسیون شوراها عنوان این طرح اصلاح شد و طرح «ساماندهی پایتخت و انتقال پایتخت دیپلماتیک و اداری» نام گرفت. براساس توضیحات وی ابتدا موضوع ساماندهی پایتخت مطرح است و در مرحله آخر انتقال پایتخت سیاسی و اداری. با این وجود شواهد و قرائن موجود و اظهار نظرهای کارشناسان نشان از آن دارد که این طرح نیز به سرنوشت طرح‌ها و برنامه‌های گذشته بپیوندد. چرا که دولت مخالف صریح آن بود و رئیس مجلس هم غیرقابل تصویب بودن آن را به علت هزینه‌های سنگین و مغایرتش با قانون اساسی یادآوری کرد. در کنار بحث‌های مختلف موافقان و مخالفان، امری که بیش از هر چیز برای مسئولان دولتی، نمایندگان مجلس و کارشناسان واقع‌بین محل توجه است، بودجه زیادی است که باید صرف جابه‌جایی پایتخت کرد. کمال علیپور عضو کمیسیون عمران مجلس در همین باره گفته است که برای انتقال پایتخت 20 سال زمان و 30 هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است. از این رو انتقال پایتخت در شرایط فعلی امکان پذیر نیست.
طرحی که نه به نفع مردم است و نه به صلاح نظام
مخالفان انتقال پایتخت با وجود اذعان به مشکلات موجود تهران، معتقدند با انتقال پایتخت مشکلات تهران به محل جدید منتقل خواهد شد و تغییری در وضع کلانشهر تهران ایجاد نخواهد شد. تعدادی از نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با ایران راهکارها و پیشنهاداتی را برای ساماندهی وضع موجود تهران مطرح کرده‌اند. علیرضا محجوب نماینده مردم تهران در مجلس که به انتقال پایتخت رأی منفی داده به خبرنگار ایران می‌گوید: این طرح را نه به صلاح مردم تهران می‌دانم و نه به صلاح نظام. اینکه تهران به‌خصوص به لحاظ آب و هوا با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند درست است. طبیعی است که دشت‌ها بهترین مکان برای پایتخت هستند ولی امروز ما دشت‌های خالی که بخواهیم در آن پایتخت ایجاد کنیم نداریم. شهرهایی مانند مشهد و اصفهان هم که در دشت هستند، خودشان با مشکلات متعددی از جنس همین مشکلات تهران مواجه هستند.
به گفته محجوب، سمنان هم که به عنوان جایگزین احتمالی تهران مطرح می‌شود، به لحاظ استعداد پایتختی چندین بار فقیر‌تر از تهران است. به‌خصوص که با مشکل اساسی آب روبه رو است. این نماینده مجلس اضافه می‌کند: از قبل از انقلاب روی این موضوع مطالعه و کار شده ولی هیچ‌کدام به جایی نرسیده است. بنابراین تصویب کلیات را به معنای تصویب این موضوع نمی‌دانم. فکر نمی‌کنم در نهایت به نتیجه واحدی در این مورد برسیم. محجوب به تجربه انتقال پایتخت در کشور همسایه یعنی پاکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: آیا با انتقال پایتخت از کراچی به اسلام آباد، کراچی کوچک شد؟ می‌بینیم که مشکلات این کلانشهر همچنان به قوت خود باقی است. این تصور که با انتقال پایتخت، دغدغه‌های موجود رفع می‌شود، درست نیست.
برخی وزارتخانه‌ها منتقل شوند
حسین نجابت دیگر نماینده مردم تهران در مجلس است که نظر متفاوتی با محجوب دارد و معتقد است انتقال پایتخت، در کاهش و حل آسیب‌های فعلی تهران مؤثر است. نجابت با این حال کار کارشناسی و بررسی‌های دقیق در این باره را بسیار مهم می‌خواند و می‌گوید: اینکه هیأت رئیسه تصمیم گرفت طرح انتقال پایتخت دو شورا شود و آن را به کمیسیون شوراها بازگرداند، نیاز آن به بررسی‌های بیشتر را نشان می‌دهد. این نماینده مجلس در پاسخ به این سؤال که طرح چنین بحثی در مجلس به معنای بی‌تأثیر بودن طرح‌ها و برنامه‌های قبلی بوده است؟ می‌افزاید: این بر می‌گردد به اجرای قانون. وی می‌افزاید: اگر دولت بعضی وزارتخانه‌ها را با ارزیابی دقیق به شهرهای مناسب دیگر جابه‌جا کند، کار شایسته‌ای کرده است. مشکلاتی مانند ترافیک و آلودگی، اتلاف وقت و انرژی بیشتر بر دوش مردم سنگینی می‌کند و یکی از راهکارهای رفع آن، انتقال پایتخت است. نجابت با اشاره به اینکه گاهی ضوابط قانونی رعایت نمی‌شود، ادامه داد: مثلاً تصویب می‌کنیم اطراف تهران تامرز 20 کیلومتری صنایع نباشد، اما اجرا نمی‌کنیم. یا قانون مهاجرت می‌گذاریم و آن را سخت می‌کنیم ولی باز همین مقررات را رعایت نمی‌کنیم. با این وجود او تصریح می‌کند که صحبت قطعی درباره انتقال پایتخت، باید بعد از انجام کارها و طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی باشد. از این رو امکان دارد همین کلیاتی که در مجلس تصویب شده، به علت ضعف کار کارشناسی، منتفی شود.
تمرکز ادارات دولتی در یک نقطه از تهران
حسین گروسی نماینده استان تهران هم با تاکید بر ضرورت انجام تحقیقات کافی در این خصوص انتقال پایتخت را غیرممکن می‌داند و البته راهکارهایی را برای رفع دغدغه‌های طراحان و موافقان طرح مذکور ارائه می‌کند. او توضیح می‌دهد که منظور از انتقال پایتخت، انتقال پایتخت اداری و سیاسی است اما نمی‌توانیم در هیچ جایی زیر ساخت‌های اداری را با هزینه‌های هنگفتی که نیاز دارد، ایجاد کنیم. نماینده مردم شهریار در مجلس پیشنهاد می‌دهد: می‌توانیم در اطراف تهران زمین‌هایی را شناسایی کنیم و سازمان‌ها و اداره‌های دولتی را به آنجا منتقل کنیم. البته با فراهم آوردن امکانات آسان حمل و نقل عمومی. منطقه 22 تهران با توجه به آب و هوای مناسبی که دارد، بهترین جا برای این منظور بود. به گفته این نماینده مجلس کل پایتخت را نمی‌توانیم به استان دیگری ببریم ولی پایتخت اداری را می‌توانیم به اطراف تهران ببریم کما اینکه خیلی از کشورهای دیگر هم این کار را کرده‌اند و مثلاً شهرهای دانشگاهی ایجاد کرده‌اند یا سازمان‌های دولتی را در یک جا متمرکز کرده‌اند. البته این کار مستلزم اقدام‌های جانبی دیگری همچون اجرایی کردن کامل «دولت الکترونیک» است که مردم مجبور نباشند برای کارهای روزمره به مراکز دولتی مراجعه کنند. چنین راهکاری را در کلانشهرهای دیگر هم می‌توان پیاده کرد چون آن‌ها هم با بخش زیادی از مشکلات تهران دست به گریبان هستند.
انتقال پایتخت توافق رهبری و سه قوه را می‌خواهد
محمد رضا تابش عضو کمیسیون برنامه و بودجه اما طرح انتقال پایتخت را شتابزده می‌داند و با آن مخالفت می‌کند. تابش هر چند به گفته خودش با موافقان طرح در اینکه «تهران کشش این جمعیت زیاد را ندارد» هم عقیده است، اما اجرایی شدن آن را به دلایل مختلف غیرممکن می‌داند. نماینده مردم اردکان در مجلس می‌گوید: انتقال پایتخت یک تصمیم‌گیری کلان است که از رهبری معظم انقلاب تا سه قوه باید نسبت به آن وفاق داشته باشند. او با بیان اینکه این اقدام وقت و هزینه بالایی می‌برد تاکید می‌کند: اینکه هراز چند گاهی بیاییم و بحث انتقال پایتخت را مطرح کنیم، می‌تواند تبعات سوء اجتماعی، اقتصادی و گاهی روانی و امنیتی داشته باشد. به گفته تابش استان‌های بسیاری خواهان مرکزیت سیاسی هستند و انتشار شایعات در این باره فعل و انفعالات زیادی را در آن استان‌ها به‌وجود می‌آورد که مشکل‌ساز است. او به این هم اشاره می‌کند که پهنه‌ای به گستردگی تهران که بتواند قابلیت استقرار پایتخت و نهادهای سیاسی و اقتصادی را داشته باشد، نداریم. این کار یک روز و یک سال نیست که 50 نفر طرحی را امضا کنند و ما پایتخت را منتقل کنیم به جایی دیگر.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد با وجود تصویب کلیات طرح انتقال پایتخت سیاسی - اداری از تهران، ابهامات و سؤالات زیادی پیرامون چگونگی اجرایی شدن آن وجود دارد. بخصوص که سنگ‌های بزرگی همچون کمبود منابع مالی در شرایط فعلی و عدم وجود تحقیقات جامع، کار را دشوار‌تر می‌کند.
