شهید جین پوشِ یقه باز نمی‌تواند پرنده آزادی باشد؟!

طرح برخی اخبار درباره آنچه بر سر نشانه‌های یکی از قهرمانان جنگ هشت ساله در چند سال اخیر آمده و یکی از نوجوانان مظلوم قربانی صهیونیست‌ها جایگزین شده، این پرسش را پیش آورده که آیا قرار است طرح الگوهای مقاومت اسلامی و وطنیِ دیگر نقاط جهان از جمله فلسطین، به بهای کمرنگ شدن قهرمانان وطن که موزون‌ترین وضعیت را نسبت به قشر وسیعی از جوانان دارد، تمام شود؟

به گزارش «تابناک»، همه ملل قهرمانانی دارند که از آن‌ها مجسمه می‌سازند، هر سال برایشان مراسم‌ برگزار می‌کنند و در تلاشند تا این چهره‌ها را ‌نمادهای جهانی معرفی کنند و در مقاطعی از تاریخ معاصر، متأثر از فضای سیاسی و اجتماعی جهان، برخی از ایشان در میان دیگر ملل نیز به شدت مورد توجه جهان قرار گرفتند.

«ارنستو رافائل گوارا دلاسرنا» یا‌‌ همان «چه‌گوارا»ی پزشک و چریک آزادی‌خواه آرژانتینی، یکی از این چهره‌هاست که هنوز نقشش روی پیراهن بسیاری از جوانان سراسر جهان دیده می‌شود.

در این میان، ایران به واسطه آنکه چهارراه وقایع بزرگ جهانی بوده، با کثرت قهرمانان روبه‌روست و عدد قهرمانان ملی ایران آنچنان بالاست که می‌توان یک کتاب بسیار قطور به عنوان مواد درسی دانش آموزان در نظر گرفت. جنگ تحمیلی به خودیِ خود، نسل تازه‌ای از قهرمانان و نماد‌ها را به وجود آورد که برای نسل تازه قابل درک‌تر بود و در مناسبات فرهنگی، امکان الگوبرداری از آن‌ها بیشتر فراهم بود. شاید همین ‌باعث شد، چهره‌ای چون ابراهیم حاتمی‌کیا با اشاره‌ای ضمنی به فیلم «چ» که زندگی دکتر «چگوارا» را روایت می‌کند، «چ» را بر اساس برشی از زندگی شهید دکتر مصطفی «چمران» بسازد.

در چنان فضایی اما تلاش می‌شود، برخی از قهرمانان مقاومت در دیگر کشور‌ها، به ویژه قهرمانان مقاومت اسلامی در برابر صهیونیست‌های غاصب نیز در کشورمان معرفی شوند و جوانان با آرمانشان و مظلومیتشان بیشتر آشنا شوند. یکی از این چهره‌ها محمد الدُرِّه، نوجوان دوازده ساله فلسطینی که در‌ سی‌ام سپتامبر ۲۰۰۰ در منطقه «نتساریم» در نوار غزه و توسط صهیونیست‌ها با گلوله مستقیم کشته شد؛ امری که به واسطه پوشش توسط تصویربردار عرب شبکه دو فرانسه (France ۲) به رخدادی جهانی بدل شد و حتی صهیونیست‌ها درصدد برآمدند تا در انکار این امر برآیند.

حال این جوان به کتاب درسی آمده و اگر کتاب فارسی دوم راهنمایی را ‌ورق بزنید، چهره نقاشی شده‌اش را در صدرِ شعر «پرونده آزادی» محمود درویش می‌بینید و این اتفاقی مثبت است که کتاب‌های درسی به چهره‌های وطنی خلاصه نشود؛ اما این رویکرد یک شرط مهم دارد و آن‌ اینکه‌ این اشخاص جای قهرمانان وطنی را تنگ نکنند. آن گونه که خواهر شهید تندگویان در گفت‌و‌گویی که به تازگی داشته، تأکید کرده، افزوده شدن نام این جوان فلسطینی مصادف با حذف نام شهید تندگویان از کتاب درسی دوم راهنمایی بوده و به ظاهر، این جوان جایگزین وزیر نفت جوان ایران بود که پس از شکنجه‌های فراوانی توسط بعثی‌ها شهید شد. البته او تنها از کتب درسی حذف نشد، بلکه از پای تقویم رسمی مملکت نیز نامش را خط زدند و به حاشیه تقویم بردند که امری عجیب و غیرمنتظره بود.

فاطمه تندگویان در این باره به شرق گفته است: «جواد تنها وزیری است که در جبهه اسیر شده‌ و اسیری است که طولانی‌ترین مدت اسارت را داشته است. در بالا‌ترین شأن نظام بوده و بیشترین اطلاعات را داشته که می‌توانسته، یک خطر و تهدید فوق‌العاده برای نظام محسوب شود. به‌ عنوان یک قهرمان ملی، این الگو بعد از رنج و مرارت‌های بسیار و پیگیری‌های ما در دوجا درج شد که یک‌ روز اسارتش بود که در تقویم جمهوری اسلامی نوشته شد و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در زمان آقای خاتمی این موضوع را تصویب کرد که بعد حذف شد و دیگر آنکه آقای حداد عادل هم پیگیری کرد و شرح حال جواد را به ‌عنوان یک قهرمان ملی در کتاب فارسی دوم راهنمایی قرار داد. در زمان دولت آقای احمدی‌نژاد «محمد الدوره» به‌ عنوان یک جوان فلسطینی جای جواد را گرفت و نام جواد حذف شد‌».

خواهر این قهرمان جنگ تحمیلی که در زمان اسارت با معرفی خود و مسئولیتش، زمینه ساز نجات جان چندصد تنی شد که قرار بود یکجا اعدام شوند و البته در عوض شکنجه‌های فراوانی را تا پیش از شهادت به جان خرید، در عین حال یادآوری می‌کند: «ما پیگیری کردیم اما به جایی نرسید، ما به هیچ عنوان نمی‌خواهیم که عکس جواد روی دیوار‌ها نصب شود و نام جواد دایما ابزار تبلیغاتی شود. برای ما این مهم است که به ‌عنوان یک مشی فکری، مشی‌ای که قابل تسری به نسل جدید باشد، این الگو شناخته و ماندگار شود‌».

این رویداد هنگامی تکان‌دهنده‌تر می‌شود که در‌می‌یابیم این شهید به شدت با کلیشه‌هایی که تلاش می‌شود از شهدا‌ خلق شود و به همین دلیل رابطه برقرار کردن جوانان میان وضعیت خود و این دلاورمردان دشوار می‌شود، فاصله دارد و بخشی از نسل جوان به خوبی می‌توانند با او رابطه برقرار کنند. کافی است تنها تصاویر این شهید منتشر شود تا هم دست عده‌ای که قهرمانان را آن گونه که دوست دارند، ترسیم می‌کنند، بسته شود و هم جوانان مشتاق چنین اشخاصی شوند و عکس این قهرمانان را جایگزین چه‌گوارا کنند. متأسفانه این کلیشه‌ها درباره خلبانان و شهدای آمریکا رفته‌ای نظیر شهید تندگویان نیز صورت پذیرفته و از ایشان بتی ساخته شده که دیگر هیچ جوانی تصور نمی‌کند بتواند شبیه آن‌ها شود.

خواهر شهید تندگویان در این باره گفته است: «این کلیشه تفاوتی فاحش با واقعیتِ جواد دارد. نمی‌توانم بگویم تفاوت ۱۸۰ درجه‌ای دارد، اما تفاوتی فاحش دارد، جواد یک بچه فعال پرتحرک بذله‌گو، اجتماعی و روشنفکر خوش‌لباس، تصور کنید که عکسش در مجلس کنار شهید رجایی با شلوار جین است که من برایش از آمریکا آورده بودم؛ با یک بلوز چهارخانه که دکمه بالای یقه‌اش باز است و محاسن تراشیده و سبیل و عکسش موجود است با همین کیفیت در آن مجلس حضور یافته و پذیرفته شده است و رأی‌ اعتماد گرفته است. نیامده تغییر چهره دهد و ظاهر‌سازی کند. حتی قرار بود سریالی در موردش ساخته شود که وقتی متن سریال را خواندیم به ‌شدت معترض شدیم. مردم شخصیت دارند. ما نمی‌توانیم مردم را با خیالبافی پیش ببریم...».

او همچنین از توقف پخش سریال ساخته شده با هزینه کلان برای شهید تندگویان در قسمت سیزدهم متأثر از فشار اعضای خانواده این شهید خبر داده و یادآور می‌شود، بخشی از این سریال ثمره خیال‌بافی بوده و ربطی به زندگی وزیر جوانِ نفت ایران نداشته است و همه این حرفا یعنی آنچه خانواده مسئولان به درک عمیقی از آن رسیده‌اند، هنوز برخی مسئولان سیاست گذار در‌نیافته‌اند و تصور می‌کنند باید از شهدا‌ ‌چهره کهکشانی ساخت و اگر چنین امکانی فراهم نبود و با ممانعت نزدیکان مواجه شد، شهید ـ ولو آنکه از مهم‌ترین شهدا‌ باشد ـ از صحنه گیتی حذف ‌و شهیدی از دیگر کشور‌ها را جایگزینش کرد.

باید پذیرفت برای نسلی که شلوار جین، یکی از پوشش‌های قالبش است و دکمه بالای پیراهن و بلوزش را نمی‌بندد، تندگویان به مراتب بهتر می‌تواند نقش نماد و پرنده آزادی را ایفا کند تا شهیدی که هیچ اشتراک‌ ظاهری نیز با جوان کنونی ندارد و از دیاری دیگر برایش آورده‌ایم. بپذیریم، الگوی جوان امروزی باید شباهت‌هایی به جوان امروزی داشته باشد، و‌الا همچنان در سیاست گذاری فرهنگی شکست می‌خوریم و سال به سال بر پشت دست می‌کوبیم که چرا یک چهره شهید ایرانی ‌‌داوطلبانه ـ نه سازماندهی شده‌ ـ ‌روی پیراهن‌های گرانقیمت جوانان شمال تا جنوب این پایتخت دوازده میلیونی نقش نبسته است.

چشمانمان را باز کنیم و واقعیت‌ها را بپذیریم؛ فرهنگ سازی در این دوران، یعنی چاپ بنر ۱۲ متر تندگویان با‌‌ همان شلوار جین و نصب در میدان ولی عصر تهران و درج تنها یک جمله: «او برای دفاع از مردمش شهید شد‌».