استانبول رودست خورد

دیپلماسی ایرانی نوشت: "بهار عربی" بدون شک به عنوان لحظه ای مهم در آزادی مردم عرب از ظلم و ستم به تاریخ خواهد پیوست. با این وجود این تحولات همچون بزرگ ترین تحولات سیاسی، تا به حال عواقب تاسف بار و عمدتا پیش بینی نشده  ای را به همراه داشته است.

اقتصاد مصر، تونس و یمن دچار آسیب های جدی  شده است؛ جنگ داخلی در سوریه موجب تلفات سنگین و فزاینده غیر نظامی شده است. در ساحل ‍‍[کمربندی ای در شمال افریقا] ، خشونت و هرج و مرج پس از سرنگونی معمر قذافی در لیبی و به ویژه در مالی که در آن شورشیان مورد حمایت گروه های اسلام گرا قسمت بزرگی از کشور را به دست گرفته اند. افزایش تنش های فرقه ای در سراسر منطقه باعث شده است همه اقلیتها احساس امنیت کمتری کنند؛ موضوع فلسطین به حاشیه توجه بین المللی رانده شده است، اسرائیل در حالی که به طور کامل از سوی ایالات متحده پشتیبانی می شود، بدون هیچ مزاحمتی به اشغال اراضی ادامه می دهد.

در عین حال ترکیه دیگر قربانی نتایج پیش بینی نشده بهار عربی است: سیاست بلند پروازانه خاورمیانه این کشور سقوط کرده است. دو سال پیش، ترکیه می توانست ادعا  کند موفق ترین کشور منطقه است. اقتصاد ترکیه پررونق بود. اردوغان، نخست وزیر کاریزماتیکی که از سال 2003 در قدرت است از محبوبیت داخلی و احترام بین المللی برخوردار بود. ترکیب ترکیه از دموکراسی و اسلام به عنوان یک مدل برای منطقه مورد ستایش قرار گرفت. احمد داود اوغلو، وزیر امور خارجه، استاد دانشگاهی که تبدیل به یک سیاستمدار شده بود، با ابداع یک نظم مسالمت آمیز منطقه ای، بر اساس اصل  "مشکل صفر با همسایگان" اعتبار پیدا کرده بود.

محور اصلی نظم جدید منطقه ای داود اوغلو شراکت تجاری و سیاسی ترکیه و سوریه بود، که خیلی زود به یک منطقه آزاد تجاری دربرگیرنده ترکیه، سوریه، لبنان و اردن گسترش یافت. روادید با این کشورهای لغو شد. در همین حال، شرکت های ساختمانی ترکیه در عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس ، و همچنین در لیبی قذافی فعال شدند.( قرارداد با لیبی برای ساخت جاده ها، پل ها، خطوط لوله، بنادر، فرودگاه ها و ... حدود 18میلیارد دلار تخمین زده می شود.)

با قدرت گرفتن از این موفقیت ها، ترکیه به دنبال حل برخی از سرسخت ترین درگیریهای منطقه ای رفت. به سختی تلاش کرد سوریه و رژیم اسرائیل را به پای میز مذاکره بکشاند. به همراه برزیل اقداماتی برای حل برنامه هسته ای ایران انجام داد که به نظر امیدوار کننده بود. در افغانستان نیروهای ترکیه تنها نیروهای خارجی بودند که مورد استقبال قرار می گرفتد؛ که به نظر می رسید نشانه ای برای نقش افرینی آنکارا در مذاکره با طالبان باشد. علاوه بر این، اردوغان نخست وزیر ترکیه امید داشت با یونان، رقیب قدیمی ترکیه به تفاهمی دست یابد. و در نهایت با ارمنستان (کشوری که هنوز هم از رفتار خشن با ارامنه توسط ترکان عثمانی عصبانی است.)

بالاتر از همه، به نظر می رسید نخست وزیر ترکیه آماده بود تا با اعطای امتیازاتی به کردهای شرق آناتولی یک بار و برای همیشه به مناشقات خونین با پ ک ک که جان هزاران نفر را به مخاطره  انداخته است، پایان دهد.

ناگهان همه چیز به هم ریخت!

توافقی که ترکیه و برزیل با ایران بر سر تأسیسات هسته ای آن داشتند توسط واشنگتن رد شد. پیشنهادهای ترکیه به ارمنستان به هیچ جایی نرسید: مرز بسته باقی ماند. ترکیه به شدت با اسرائیل دچار اختلاف شد، زمانی که کماندوهای اسرائیلی با حمله به مرمره، یک کشتی ترکیه در آب های بین المللی نه فعال که بسیاری از آنها ترک بودند و تلاش می کردند محاصره ظالمانه غزه توسط اسرائیل را بشکنند به قتل رساندند. اسرائیل از عذرخواهی به خاطر رفتار وحشیانه  اش خودداری کرد. امید ترکیه به روابط بهتر با یونان پس از فروپاشی اقتصادی یونان نقش بر آب شد. علاوه بر این، اسرائیل با افزایش کشمکش ها با ترکیه، به آغوش یونان و در کنارش قسمت یونانی زبان قبرس پناه برد. همچنین برای بهره برداری از گاز اکتشاف شده در مدیترانه شرقی به این کشور ملحق شد که خشم مردم ترک زبان شمال قبرس و  خود ترکیه را در پی داشت.

در جبهه اقتصادی، سقوط رژیم قذافی پایانی بر چندین قرارداد بزرگ ترک ها با لیبی بود، در عین حال توسعه تجارت ترکیه با عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس پس از هرج و مرج های سوریه که منجر به اختلال در جاده های این کشور شد ضربه سختی خورد. سوریه، موجب اختلاف در روابط دوستانه ایران و ترکیه شد. در عین حال روابط ترکیه با عراق هم به دلیل روابط نزدیک ترکیه با دولت منطقه خودمختار کردستان در شمال عراق به سردی گرائید.

به جای "هیچ مشکلی با همسایگان" ترکیه در حال حاضر با مشکلات وخیمی تقریبا در همه جبهه  ها برخورد کرده است. به ناچار، ستاره احمد داود اوغلو افول کرده است. دیگر استاد استراتژیست به عنوان سیاستمداری که برای زنده ماندن تلاش می کند دیده می شود.

نقطه عطف واقعی تصمیم تند و شدید ترکیه حمایت از شورشیان سوریه علیه رژیم بشار اسد بود. در یک شوک شراکت ترکیه با سوریه فرو ریخت، و تمام سیاست عربی ترکیه تخریب شد. به جای تلاش برای حل و فصل درگیری های سوریه را با میانجیگری –که بهترین گزینه بود- ترکیه جبهه گیری کرد. ترکیه در استانبول برای مخالفین غیرنظامی سوریه خانه تهیه کرد و برای ارتش آزاد سوریه و دیگر گروه های مبارز کمپ ایجاد کرد. تحت حمایت ترکیه، شورشیان سوریه در حال حاضر کنترل حدود 70 کیلومتر نوار باریک در امتداد مرز سوریه و ترکیه را در اختیار دارند.

ترکیه و سوریه عملا در جنگ هستند. در اقدامی تلافی جویانه برای نقش ترکیه در هدایت بودجه و سلاح به شورشیان سوریه به نظر می رسد سوریه با تشویق پ ک ک و نیروهای وابسته خود در ترکیه (PYD) به دنبال آتش افروزی در آنجاست. PYD  پنج شهر بزرگ کردنشین در شمال سوریه که نیروهای دولت سوریه  تعمدا از آن خارج شدند را اشغال کردند. اگر کردهای سوریه چیزی مانند خودمختاری که کردهای عراق در حال حاضر دارند به دست آورند، پس از آن کردهای ترکیه  دولت را برای در خواست های حقوق و آزادی های سیاسی تحت فشار قرار می دهند. در شرق ترکیه، به نظر می رسد شورش 28 ساله پ ک ک با کمپین مرگبار علیه اهداف نظامی مانند حمله روز یکشنبه گذشته که منجر به کشته شدن ده ها سرباز ترکیه شد در حال بازگشت به حیات است. مبارزه برای سرپوش گذاشتن بر ستیزه جویی کرد ها می تواند بار دیگر تبدیل به سخت ترین مشکل داخلی ترکیه شود.

درد سر واقعی برای ترکیه، هجوم گسترده پناهندگان سوریه است. برای جلوگیری از این سیل مهاجرت، ترکیه در حال حاضر مرز خود با سوریه را بسته است. تعداد پناهندگان سوری در ترکیه به بیش از 80 هزار نفر رسیده که در 9 اردوگاه اسکان داده شده اند. پنج اردوگاه دیگر در دست ساخت هستند، که می توانند 30 هزار نفر دیگر از پناهندگان را اسکان دهد. ترکیه می گوید به واقع بدون کمک کشورهای دیگر و سازمان های بین المللی نمی تواند پذیرای بیش از 100 هزار نفر باشد. هزینه میزبانی پناهندگان برای ترکیه در حال حاضر حدود 135 میلیون یورو تخمین زده شده و بدون شک هزینه یک معامله بزرگ است.

آیا ترکیه باید در سیاست های خود در قبال سوریه تجدید نظر کند؟ به جای پیوستن به جنگ واشنگتن (و اسرائیل) علیه تهران و دمشق، ممکن است آنکارا به برگشت گام به گام به موضع خنثی توصیه شده است. اخضر ابراهیمی، فرستاده صلح جدید سازمان ملل متحد ، به کمک ترکیه برای انجام وظیفه دشوار خود به منظور واسطه حل صلح آمیز مناقشه سوریه نیازمند است. این فرصتی برای ترکیه خواهد بود تا سیاست خاورمیانه خود را به شکوه سابق برگرداند. ترکیه به تجدید روابط خود را با همه همسایگانش و در وهله اول سوریه نیاز فوری دارد.