پيامدها و دستاوردهاي اجلاس تهران

با وجود تبلیغات منفی و تلاش کشورهای غربی علیه جمهوری اسلامی ایران، شاهد برگزاری اجلاس سران عدم تعهد و برعهده گرفتن ریاست این جنبش توسط ایران هستيم. ایران میتواند با استفاده از فرصت پیشآمده، با ایفای نقش فعال در جنبش عدم تعهد، تلاشهای غرب برای انزوای جمهوري اسلامي ايران را به شکست منتهی کند. برگزاری اجلاس سران عدم تعهد در تهران (شهریور1390) بهانهای شد تا با محمدرضا فرقاني، مديركل امور بينالملل دفتر رئيسجمهور که همزمان سخنگوی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد است، گفتوگویی داشته باشیم. وي در سفارتخانههاي ایران در پاكستان، افغانستان و تاجيكستان فعاليت داشته و پیش از این، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان بوده است.

در خصوص آخرين وضعيت حضور مدعوين اجلاس سران عدم تعهد در تهران و سطوح مختلفي كه كشورها حضور پيدا ميكنند، توضيحاتي ارائه فرماييد.

ما از همه 137 كشور عضو جنبش عدم تعهد كه 120 كشور اعضاي اصلي و 17 كشور و سازمان بينالمللي كه عضويت دارند، براي شركت در نشست سران عدم تعهد شهريورماه 1391 در تهران دعوت به عمل آوردهايم. اين دعوتنامههاي طي ماه گذشته ارسال شده است. مطابق پاسخهايي كه تا به امروز (25 شهريور) دريافت كردهايم بيش از 90 كشور براي شركت در اجلاس اعلام آمادگي كردهاند. 42 نفر در سطح رئيسجمهور، نخستوزير و معاونان رئيسجمهور شركت ميكنند. تعدادي در سطح وزير امور خارجه و تعدادي با فرستاده ويژه مانند رئيس مجلس در اجلاس شركت خواهند كرد. بعضي از كشورها هم در سطح معاونان وزير امور خارجه و نمايندگان سياسي شركت خواهند كرد.

ما غير از كشورهاي جنبش، چه اعضاي اصلي و چه ناظر، از سران دو كشور روسيه و تركيه نيز دعوت به عمل آوردهايم. تعدادي از كشورهاي اروپايي نيز در سطوح پايينتر به عنوان مهمان دعوت شدهاند. همچنين از 11 سازمان منطقهاي و بينالمللي هم براي شركت در نشست تهران دعوت به عمل آمده است.

همچنين بان كيمون، دبيركل سازمان ملل براي شركت در نشست تهران اعلام آمادگي كرده است.

در چه فرآيندي مقرر شد رياست جنبش عدم تعهد در سال 2012 به ايران منتقل شود؟

براساس عرف و مقرراتي كه در سازمانهاي بينالمللي وجود دارد كه منحصر به جنبش عدم تعهد هم نيست، معمولا كشور ميزبان رياست را برعهده ميگيرد. روند ميزباني يك كشور هم به اين صورت است كه در اجلاس قبلي كشورهايي كه آمادگي دارند، ميزباني را برعهده بگيرند، موضوع ميزباني خود را مطرح ميكنند. پس از بررسيهاي لازم و طي روند اداري و قبول اعضاي سازمان، تصميمات لازم براي ميزباني بعدي گرفته ميشود و ميزباني به يك كشور واگذار ميشود.
در پانزدهمين اجلاس سران عدم تعهد در شرمالشيخ هم كه در سال 2009 برگزار شد، جمهوري اسلامي ايران ميزباني خود را براي اجلاس آينده مطرح كرد و با وجود رقبايي مثل قطر كه تلاش فراواني براي كسب ميزباني به عمل آورد، نهايتا ميزباني جمهوري اسلامي ايران با اكثريت آرا پذيرفته و ايران رسما به عنوان ميزبان نشست شانزدهم سران اعلام شد و ايران هم در اين اجلاس، رياست جنبش را برعهده ميگيرد. در حال حاضر رياست جنبش در دست مصريهاست و در نشست تهران، رياست را به ايران تحويل ميدهند.

قاعدتا در اجلاس تهران ميزبان آينده مشخص ميشود. آيا ارزيابيهايي در اين زمينه به عمل آمده است؟

خير، ميزباني و رياست آينده جنبش در اجلاس مشخص ميشود و هنوز نميتوان در اين زمينه اظهارنظر كرد.

ضمن توضيح در خصوص كاركرد تيروئيكاي نم بفرماييد در اجلاس تهران اين تروئيكا چه وظايفي را برعهده دارد؟

تروئيكا اصطلاحي است كه در برخي سازمانهاي بينالمللي تعريف شده است. به اين صورت كه رئيس قبلي و رئيس فعلي و رئيس آينده جنبش با هم همكاري نزديك داشته و براي عملي كردن مصوبات و راههاي بهبود كاركرد جنبش با هم همكاريهايي دارند و پيشبرد اهداف و سياستها توسط اين تروئيكا پيگيري ميشود. به همين جهت جمهوري اسلامي ايران از سه سال قبل عضو تروئيكا شد. در اين سه سال نيز رياست جنبش و تروئيكا را برعهده دارد و در سه سال بعدي نيز به عنوان رئيس قبلي در تروئيكا فعال خواهد بود.

مكانيسم بررسي موضوعها براي در دستور كار قرار گرفتن در اجلاسهاي عدم تعهد چيست و مهمترين دستور كار اجلاس تهران چيست؟

موضوعهاي اجلاس سران عدم تعهد عبارت از مسائل و موضوعاتي است كه كشورها عضو اين جنبش پيشنهاد ميكنند. معمولا در اجلاس وزراي خارجه عدم تعهد كه حدود چهار تا شش ماه قبل از اجلاس سران برگزار ميشود، موضوعها مطرح و پيشنهادها بررسي ميشود و براساس موضوعهاي پيشنهادي اعضا، دستور كارها تهيه ميشود و در اجلاس كارشناسان ارشد كه متشكل از معاونان و وزراي خارجه كشورهاي عضو است، مورد بررسي قرار ميگيرد وكشورها نقطهنظرات و ديدگاههاي خود را مطرح ميكنند. وقتي به تفاهم اكثريت يا اجماع رسيدند، با گنجاندن موضوع در بيانيه، در دستور كار قرار ميگيرد كه اجلاس كارشناسان در پنجم و ششم شهريور در تهران اين كارها  را انجام خواهد داد.

پيشنهادها به دبيرخانه محل اجلاس ارسال ميشود يا در همان جا در اجلاس تصميمگيري انجام ميشود؟ اصولا پيشنهادها چگونه تجميع ميشود؟

پيشنهادها در اجلاس كارشناسان كه چند ماه قبل در نشست وزراي خارجه در شرمالشيخ مصر برگزار شد، ارائه شد و رياست اجلاس كه مصر است. در وزارت امور خارجه خود، كارها را انجام و پيشنهادات را طبقهبندي و براي عملي شدن در اجلاس كارشناسان ارشد كه در تهران برگزار ميشود در اختيار ايران قرارداد تا نقطهنظرات و ديدگاهها مطرح شود و براي عملياتي شدن به رأي گذاشته شود.

اهم پيشنهادات ايران در نشست وزراي خارجه كه چند ماه قبل در شرمالشيخ برگزار شد، چه بوده است؟

مسائل و مباحث مديريت جهاني و لزوم توجه به بحرانهايي كه در مناطق مختلف ازجمله در منطقه خاورميانه وجود دارد و كشورهاي عضو جنبش با آن مواجه بوده و هستند و مسائل زيستمحيطي مورد تأكيد قرار گرفت. همچنين عدم دخالت كشورها در امور داخلي ديگر كشورها از كلياتي بود كه توسط ايران مطرح شد.

جمهوري اسلامي ايران چه نقشي در اين جنبش دارد؟

جمهوري اسلامي ايران از زماني كه در سال 1358 به عضويت جنبش عدم تعهد درآمد، همواره نقش مؤثر و فعالي را ايفا كرده و در اجلاسهاي جنبش در سطوح مختلف، حضور گستردهاي داشته و همواره پيشنهادات جالبتوجهاي ارائه داده كه مورد استقبال ديگر اعضا قرار گرفته است. ايران امروز بهعنوان يك قدرت در سطح منطقه مطرح است، ديدگاههاي جديدي را در عرصه بينالملل عرضه كرده و توجه خاصي به مسائل جهاني دارد، جزو كشورهاي توانمند اقتصادي دنياست و از نظر فرهنگي از كشورهاي تأثيرگذار در منطقه محسوب ميشود. از نظر سياسي هم در بسياري از تحولات منطقهاي و جهاني ايفاي نقش ميكند. به همين جهت تهران مورد توجه بسياري از اعضاي جنبش عدم تعهد قرار گرفته و بزرگترين دليل براي اثبات آن، پذيرش ميزباني جمهوري اسلامي است. طبيعتا جمهوري اسلامي ايران با توجه به ديدگاههاي نو و جديدي كه به مسائل جهاني دارد، ميتواند نقشي اساسي در جهتدهي به فعاليتهاي جنبش عدم تعهد و فعال كردن و تأثيرگذاري آن در مسائل منطقهاي و بينالمللي ايفا كند. اين موضوعي است كه مورد اتفاق و توجه بسياري از كارشناسان بينالمللي قرار گرفته است. اگر به اظهارنظرهاي كارشناسان بهويژه كارشناسان غربي دقت كنيد، ميبينيد كه همگي به اين موضوع اذعان داشتهاند.

ايران به عنوان رئيس جنبش عدم تعهد در سه سال آيند چگونه ميتواند از اين فرصت به نحو مطلوبي استفاده كند؟

جنبش عدم تعهد داراي امكانات و ظرفيتهاي بسيار بالايي است. 137 عضو دارد. اين جنبش بعد از سازمان ملل بزرگترين سازمان در جهان است و مركزي است براي رد كردن نظرات كشورهايي كه در دنيا تكروي ميكنند و با تفكر مديريت جهان توسط چند كشور مخالف است، از اول نيز اساس شكلگيري جنبش اين بوده است و اكنون نيز يكجانبهگرايي را در جهان محكوم ميكند. به عنوان مثال شما شاهد هستيد كه عدم تعهد از فعاليتهاي هستهاي ايران حمايت ميكند و در مقابل ادعاي كشورهاي غربي، جانب ايران را گرفته است. اين ظرفيتها جاي خوبي است كه ايران بتواند با شعار صلح پايدار در سايه مديريت مشترك جهاني در جهت همگرايي اعضا و تحقق اهداف و اصول اوليه اين جنبش كه بسيار مترقي و قابلتوجه است، براي جلبنظر كشورها تلاش كند. كمك به برقراري صلح در جهان و اينكه كشورها در امور داخلي يكديگر دخالت نكند و حل مسالمتآميز بحرانها از طرق صلحآميز از اهداف اوليه جنبش است و ايران اميدوار است كه با توجه به فرصت ميزباني در جهت مؤثر واقع شدن اين جنبش در تحولات جهاني گام بردارد.

برگزاري اجلاس سران عدم تعهد چه دستاوردهايي ميتواند براي كشور داشته باشد؟

نفس برگزاري اجلاس سران در تهران منافع زيادي براي ايران دربر دارد. اولين پيامد آن اين است كه برخلاف تبليغات كينهتوزانهاي كه براي انزواي جمهوري اسلامي صورت ميگيرد، نشان ميدهد كه ايران يك كشور منزوي نيست بلكه برعكس، يك كشول فعال در عرصه بينالمللي و جهاني است. خصوصا با توجه به تمايلي كه كشورهاي عضو براي شركت در اجلاس نشان دادند. خود اين موارد نشاندهنده عدم انزواي ايران در جهان است. دومين پيامد مهم براي كشور، بحث تحريمهاست كه برخلاف موازين بينالمللي عليه كشورمان صورت گرفته است. اگرچه تحريمها تأثيري در روند رو به پيشرفت كشور ما نداشته اما اين اجلاس محل مناسبي است كه اين موضوع مطرح شود و همه اعضا براي ناكارآمد كردن تحريمها به كشورمان كمك كنند بنابراين حمايت كشورهاي عدم تعهد از ايران در برابر تحريمهاي يكجانبه آمريكا و غرب، نكته مثبتي است كه به دست خواهد آمد. در بحث هستهاي هم با توجه به سوابق موجود و حمايتهايي كه تاكنون جنبش از ايران به عمل آورده است، اميد است كه اين بار نيز عدم تعهد به صورت يكپارچه و در عاليترين سطح از ايران و پيشرفتهاي هستهاياش حمايت كند و اين حمايت ميتواند نشاندهنده مغرضانه و كينهتوزانه بودن اعمال غرب عليه جمهوري اسلامي ايران باشد. از طرف ديگر، ايجاد زمينههاي فكري مناسب براي فعالتر شدن عدم تعهد در عرصه جهاني با ديد مخالفت با استكبار و يكجانبهگرايي كه از اصول و اهداف جمهوري اسلامي ايران نيز هست، از نكات مثبت برگزاري اجلاس در ايران است.

در سخنانتان به عضويت ايران در عدم تعهد از سال 1358 اشاره داشتيد. از آن سال تا به امروز ايران چه بهرههاي سياسي از عضويت در عدم تعهد برده است؟

براساس قواعد موجود در جهان، همه كشورها در سازمانهاي بينالمللي يا منطقهاي عضو هستند. آيا ميتوان گفت كه ايران از عضويت در سازمان ملل چه نفعي برده است و ايران نبايد عضو سازمان ملل باشد. اهداف ايران با اصول عدم تعهد، يكسان بود. بنابراين ما به اين جنبش پيوستيم. جايگاه را مناسب ديديم و جهتگيريهاي عدم تعهد را قبول داشتيم. نفي سلطه نفي استعمار و نفي يكجانبهگرايي از اهداف ما و اصول عدم تعهد بود.

حمايت از كشورهاي عضو در مقابله با ابرقدرتها نيز از اهداف ما و عدم تعهد بود. همين كه توانستهايم به عنوان عضوي مؤثر در جنبش مطرح باشيم و از طريق جنبش و تريبون آن سياستهاي خود را هم اعلام و هم اعمال كنيم، از مزيتهاي عضويت در جنبش بود. تقويت اصول اساسي اين جنبش در جهت مخالفت و مبارزه با استعمار و ابرقدرتها، يكي از دستاوردهاي ما بود اما بزرگترين استفادهاي كه ما از جنبش داشتهايم و بسيار هم ملموس است، در مسأله هستهاي است كه هم ايران توانست از حمايت اين جنبش هم در سازمان ملل و هم در آژانس بينالمللي انرژي اتمي بهرهمند شود.

بر اين اساس ما ميتوانيم شاهد تغيير رويه غرب با ايران به خصوص در پرونده هستهاي و بحث تحريمها بعد از به دست گرفتن رياست عدم تعهد توسط كشورمان باشيم؟

نميتوان ارزيابي دقيقي را از اين قضيه داشت اما با توجه به روند تصميمگيري جهاني كه مرسوم است وقتي كشوري مانند ايران رياست عدم تعهد را به دست ميگيرد، آنها اين مسأله را مورد توجه قرار ميدهند و در نظر دارند كه هرگونه موضعگيري عليه ايران، موضعگيري عليه رياست عدم تعهد است و يك سازمان ميتواند به حمايت از رئيس آن سازمان بپردازد، قطعا در نحوه تصميمگيري غرب عليه ايران تغييراتي ديده خواهد شد.

جنبش عدم تعهد در يك فضاي نفي شرق و غرب شكل گرفت. با نظم نوين شكل گرفته به خصوص بعد از فروپاشي شوروي و بلوك شرق و تحولات منطقه آيا ميتوان كاركردهاي جديدي را براي عدم تعهد در نظر گرفت؟

اشاره درستي داشتيد، عدم تعهد براي نفي سلطه دو ابرقدرت تشكيل شد، نه نفي وجود آنها و كشورهايي كه تعهدي به اين دو بلوك نداشتند، به جنبش پيوستند اما پس از فروپاشي بلوك شرق در سال 1990 دو ديدگاه در جنبش به وجود آمد؛ يك ديدگاه ميگفت فلسفه جنبش از بين رفته است و دو ابرقدرت وجود ندارند كه ما عدم تعهد باشيم بنابراين در برههاي شاهد سستي جنبش بوديم و بايد بازتعريف جديدي شكل ميگرفت اما ديدگاه دوم ميگفت اگرچه يك قطب از بين رفته اما قطب دوم موجود است و جنبش بايد همچنان با قدرت بيشتر با ابرقدرت موجود مقابله كند و عدم تعهد خود را به اين ابرقدرت نشان دهد و تلاش كند از وضعيت جديد جهاني تعريف جديدي ارائه دهد كه خوشبختانه اين ديدگاه دوم توانست خود را نشان دهد و به حيات خود ادامه دهد و جنبش مجددا توانمند شد و قدرت يافت. اگر دقت كنيد در اجلاس سراني كه بعدا برگزار شد، شاهد نطقهاي خوب و تصميمگيريهاي عالي بوديم. بهخصوص ايران با حرارت و قدرت بيشتري نقطهنظرات خود را ايراد كرد كه اين ديدگاه مورد استقبال اعضا قرار گرفت. ازجمله سخنراني احمدينژاد در اجلاس چهاردهم در هاوانا كه خيلي قاطعانه ايراد شد.

چرا آقاي رئيس  جمهور در اجلاس پانزدهم سران شركت نكرد؟

به علت برگزاري اجلاس در شرمالشيخ مصر و برعهده داشتن رياست اجلاس توسط حسني مبارك، وي در اين اجلاس شركت نكرد.

در خصوص نحوه برگزاري اجلاس و مباحثي كه در مورد مكان برگزاري اجلاس صورت گرفت، توضيحاتي ارائه فرماييد.

اجلاس تهران به عنوان يك تحول عمده سياسي براي كشور ما خيلي مهم است. اساسا برگزاري چنين اجلاسهايي در هر كشوري براي آن كشور خيلي مهم است و نقطهعطف محسوب ميشود. براي ايران هم اين اجلاس يك نقطهعطف سياسي است. فرصت مناسبي است تا بسياري از هيأتهاي كشورها با ايران و اوضاع اقتصادي و سياسي آن آشنا شوند كه اين فرصت به سادگي به دست نميآيد. به همين جهت ما هم تلاش داريم حداكثر استفاده را از اين فرصت براي معرفي هر چه بيشتر توانمنديها و رشد اقتصادي، سياسي و فرهنگي خودمان به ديگر كشورها داشته باشيم.

ويژگي ديگر در برگزاري اين اجلاس تلاش شده با توجه به وضعيت اجتماعي و اقتصادي كشور كمترين هزينه را در اين زمينه داشته باشيم. به جرأت ميتوان ادعا كرد كه اين اجلاس از كمهزينهترين اجلاسهاي سران عدم تعهد است. ما به جز بازسازي سالن كنفرانس اسلامي هزينه عمدهاي نداشتيم. تمامي هزينهها، هزينههاي جاري است و به جرأت ميتوان گفت ارزانترين اجلاس در روزهاي آينده برگزار ميشود. ويژگي ديگر در برگزاري اجلاس، اين است كه ما در كنار برگزاري اين اجلاس، سعي كردهايم برنامههاي متنوع فرهنگي براي سران داشته باشيم. بازديد از مجموعههاي فرهنگي و برگزاري نمايشگاههاي فرهنگي و جاذبههاي گردشگري و نمايشگاه جاذبههاي صنعتي را خواهيم داشت و در مجموع تلاش خواهيم كرد تا چهره خوبي از جمهوري اسلامي ايران و مردم خوبمان ارائه دهيم.

 آيا برنامه اقتصادي يا عقد قراردادهاي خاصي در حاشيه اجلاس پيشبيني شده است؟

فعلا برنامه اقتصادي خاصي فعلا وجود ندارد. هرچند اين احتمال وجود دارد كه در صورت درخواست سران كشورهاي
ديگر ما بتوانيم در كنار برنامههاي چندجانبه، برنامههاي دوجانبهاي داشته باشيم.


منبع: همشهری دیپلماتیک