چکیدهامروزه کسب و کارهای خانگی به عنوان راهکاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان به شمار میروند. قابلیت انجام این نوع کسب و کار در «منزل»، سبب ایجاد مزایای بسیاری برای شاغلین آنها میشود، که از جمله میتوان به ایجاد توازن میان مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان، حذف هزینههای مربوط به خرید، رهن و اجاره کارگاه و ایاب و ذهاب، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده و ایجاد زمینههای کار خانوادگی، امکان انتقال تجارب از طریق آموزش غیررسمی به شیوه استاد ـ شاگردی بین اعضای خانواده و... اشاره نمود.
بنا بر قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، مشاغل و کسبوکار خانگی، آن دسته از فعالیتهایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسبوکار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل گرفته و منجر به تولید خدمت و یا محصولی قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی میشود.
در سالهای اخیر، دولت برای حمایت از مشاغل خانگی، اعتبارات بسیار خوبی را در نظر گرفته است. به همین دلیل، نگارنده را بر آن داشت تا با بهرهگیری از تجارب و مطالعات چندین ساله خود در حمایت از مشاغل خرد، این مقاله را برای استفاده کارجویان و کارشناسان به ویژه کارشناسان دستگاههای اجرایی از جمله کمیته امدادحضرت امام (ره)، بهزیستی، بنیاد شهید، سازامان تعاون و کار صندوق مهر امام رضا (ع) تهیه و ارائه کند.
کلید واژهها: مشاغل خانگی، طرح کسب و کار، مدیریت زمان، تعادل شغل و زندگیگامهای مورد نیاز برای راهاندازی کسب و کار خانگی گام نخست: برگزیدن نوع فعالیت کسب و کار خانگیبیگمان، عوامل متعددی در انتخاب نوع فعالیت کارجویان و کارآفرینان مؤثر است. برخی از کارجویان بنا بر علایق خود و برخی نیز ممکن است با توجه به رشته تحصیلی و یا عوامل دیگری نوع کسب و کار خود را برمیگزینند.
به طور خلاصه میتوان عوامل زیر را در انتخاب کسب و کار خانگی کارآمد دانست: ۱ ـ علاقه
۲ ـ مهارت و رشته تحصیلی
۳ ـ تجربه فردی
۴ ـ تجربه و سوابق خانوادگی
۵ ـ وجود امکانات اولیه
۶ ـ انگیزه کسب سود
هماکنون پرسش این است که کارجویان و داوطلبان فعالیت در بخش مشاغل، چگونه نوع فعالیت خود را با توجه به عوامل نامبرده برمیگزینند؟
به نظر نگارنده، بهتر است کارجویان با بهرهگیری از مشاوره افراد متخصص و خبرگان رشتههای مورد نظر نسبت به اقدامات زیر اقدام کنند:
۱ ـ با مراجعه به لیست مشاغل خانگی در و سایت (http: //www. mashaghelkhanegi. ir) ساماندهی مشاغل خانگی و تطبیق مهارت، تجربه و امکانات خود نسبت به انتخاب و نوع فعالیت اقدام نمایید.
۲ ـ با مراجعه به سایت ساماندهی مشاغل خانگی (http: //www. mashaghelkhanegi. ir/) پشتیبان مشاغل خانگی را شناسایی نموده و ضمن فراگیری مهارتهای مورد نیاز به صورت تحت پوشش یک پشتیبان فعالیت کند.
۳ ـ برای انجام مشاوره و انتخاب کسب و کار مناسب به دستگاههای اجرایی همانند سازمان تعاون کار و رفاه اجتماعی، سازمان فنی و حرفهای، سازمان صنایع دستی، بهزیستی و صندوق مهر اما رضا (ع) مراجعه و ضمن بهرهگیری از دیدگاههای کارشناسی دستگاههای نامبرده شغل مورد نظر خود را انتخاب نمایند.
گام دوم: تهیه طرح کسب و کار (برنامه ریزی کسب و کار) طرح کسب و کار سندی مکتوب است که جزییات کسب و کار پیشنهادی را مشخص میکند. این سند باید ضمن تشریح موقعیت کنونی، نیازها، انتظارات و نتایج پیش بینی شده را شرح دهد و همه جوانب آن را ارزیابی کند.
طرح هم برای صاحب آن و هم برای حمایت کنندگان مالی آن، به دلایل زیر است:
۱ ـ مهم این است که درباره هدف خود از کسب و کار و منابعی که برای آن نیاز دارد، به دقت فکر کند. این موضوع در برآورد میزان سرمایه مورد نیاز به وی کمک خواهد کرد.
۲ ـ بعید به نظر میرسد که همه کارجویان و کارآفرینان، برای راه اندازی آن سرمایه کافی داشته باشد. حمایت کنندگان مالی ـ بانکها یا سرمایهگذاران ریسکی ـ باید متقاعد شوند که سرمایهگذاری در کسب و کار جدید، منطقی و درست است.
۳ ـ فرض بر این است که اگر کسب و کار ایده خوبی نداشته باشد، هم برای صاحب آن و هم برای حمایت کنندگان مالی آن، باید این موضوع را در مرحله برنامهریزی و پیش از هدر رفتن مقدار بسیاری از زمان و هزینه، شناسایی کنند.
اجزای طرح یک کسب و کار: ۱ ـ اهداف کلی
۲ ـ مشخصات مجری طرح و همکاران
۳ ـ تعریف و توصیف کسب و کار
۴ ـ تحلیل استراتژی بازار
۵ ـ تحلیل مالی
۶ ـ خلاصه
هدف طرحوجود یک طرح کسب و کار رسمی، صرفنظر از اندازه کسب و کار آن، به همان اندازه که برای راه اندازی مهم است، برای یک کسب و کار برقرار (محرز) نیز مهم است.
این طرح چهار عمل اصلی را به صورت زیر انجام میدهد: ۱ ـ به مدیر یا کارآفرین کمک میکند که جوانب و پیشرفت پروژه یا کسب و کارش را مشخص، متمرکز و بررسی کنند.
۲ ـ یک چهارچوب منطقی و حساب شده ایجاد میکند تا در آن یک حرفه بتواند توسعه یابد و تدابیر مربوط به آن حرفه را در چند سال آینده دنبال میکند.
۳ ـ به عنوان مأخذ و مبنایی برای مذاکره با اشخاص ثالث مانند سهامداران، دفاتر نمایندگی، بانکها، سرمایهگذاران و... به کار میرود.
۴ ـ معیاری را برای سنجش وضعیت واقعی کسب و کار در برابر آنچه باید باشد، ارائه میدهد.
همان گونه که دو شغل مثل هم و نیز طرحهای کسب و کار مانند هم نیز وجود ندارد و از آنجا که برخی موضوعات در طرح به یک طیفی از کسب و کارها مرتبط هستند، بنابراین این امر مهم است که مفاد و مندرجات طرحها با امور فردی متناسب باشد. با این حال، بیشتر طرحها از یک ساختار آزموده شده و نظر عمومی بر روی (در مورد) آمادهسازی طرحی که به طور وسیعی قابل اجراست، پیروی میکنند.
در اینجا باید گفت، طرح کسب و کار باید نگرشی واقعبین از پیشبینیها و مقاصد بلند مدت داشته باشد. این دید و نگرش چهارچوبی را به وجود میآورد که طرح باید در آن فعالیت کند و سرانجام، یا موفق میشود یا شکست میخورد. برای مدیران و یا کارآفرینانی که به دنبال حمایت خارجی هستند، آماده کردن یک طرح جامع، موقعیت را در افزایش بودجهها یا تجهیز پشتیان ضمانت نخواهد کرد. نبود یک طرح منطقی، بیگمان، شکست را حتمی خواهد کرد؛ بنابراین، لازم است کارجویان و داوطلبان کسب و کار خانگی نسبت به تهیه طرح کسب و کار اقدام کنند تا با اطمینان از سودآور بودن طرح انتخابی، بتوانند نظر حامیان مالی و بانکها جلب نمایند.
گام سوم: تأمین مالی طرحآغاز هر فعالیت اقتصادی در همه بخشهای اقتصادی، فارغ از بزرگی و کوچکی فعالیت، مستلزم سرمایهگذاری است. هر سرمایهگذاری نخست نیازمند تأمین مالی از بدو سرمایهگذاری تا مرحله تثبیت است.
یکی از بزرگترین چالشهای کارآفرینان و شروع کنندگان کسب و کارهای خرد (خوداشتغالی و خانگی) برای راه اندازی کسب و کارشان، کمبود منابع مالی برای تأمین نیازهای سرمایهای است.
شاید فرآیند به دست آوردن وجوه مورد نیاز، ماهها به طول انجامد و کارآفرینان را از حرفه خود منصرف کند.
از سوی دیگر، بدون تأمین مالی کافی کسب و کارهای نوپا هرگز به موفقیت نخواهند رسید. کمبود سرمایهگذاری، عاملی مؤثر در شکست بسیاری از کسب و کارهاست. با این حال به دلیل نرخ بالای مرگ و میر کسب و کارهای کوچک جدید، مؤسسات مالی تمایل چندانی به قرض دادن وجوه یا سرمایهگذاری در آنها ندارد. نبود سرمایه کافی، کسب و کار نوپا را با رها ساختن بر بنیان مالی ضعیف، مستعد شکست خواهد کرد.
کارآفرینان و متقاضیان مشاغل خرد و خانگی برای تأمین سرمایه جهت راه اندازی کسب و کار، معمولاً از دو منبع زیر استفاده میکنند: ۱ ـ وجوه درونی: در سالهای اولیه راه اندازی هر فعالیت نوپا، باید کارآفرینان، خوداشتغالان از طریق وجوه درونی (پسانداز، فروش داراییها، حسابهای دریافتی و...) تأمین کنند. ۲ ـ وجوه بیرونی: شامل وام، فروش سهام و... .اما به طور کلی برای تهیه سرمایه ابتدایی جهت راه اندازی یک کسب و کار به غیر از استفاده از منابع داخلی و یا وام، منابع دیگری هستند که عبارتند از:
۱ ـ سرمایه نزدیکان، دوستان و اقوام.
۲ ـ فرشتگان نجات کسب و کار.
۳ ـ تهیه کنندگان و مشتریان.
۴ ـ مؤسسات وام دهنده.
۵ ـ سرمایهگذاران مخاطره پذیر.
۶ ـ بانکهای تجاری.
۷ ـ مؤسسات مالی تخصصی.
۸ ـ عرضه سهام.
۹ ـ کمکهای دولتی.
در سالیان اخیر با توجه به تصویب قانون حمایت و ساماندهی مشاغل خانگی، دولت سیاستهای حمایتی خوبی را برای ایجاد و حمایت از مشاغل خانگی در پیش گرفته است،
به گونهای که در سال ۱۳۹۰ شورایعالی اشتغال، رقمی نزدیک به بیست هزار میلیارد ریال از منابع قرض الحسنه بانکها را در اختیار وزارت تعاون کار و امور اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، صندوق مهرامام رضا (ع)، سازمان بهزیستی و بنیاد شهید قرار داده تا برای حمایت از مشاغل خانگی به صورت وام قرضالحسنه به متقاضیان مربوطه پرداخت شود.
(برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر به سایت سازمانهای نامبرده مراجعه کنید).
گام چهارم: تطبیق منزل با شغل انتخابیاگر پاسخ شما به پرسشهای زیر مثبت است، احتمالاً خانه شما برای فعالیت انتخابی مناسب است.
ـ کسب و کار من مزاحم همسایهها نمیشود؟
ـ من بیش از اندازه سر و صدا و زباله تولید نمیکنم؟
ـ من به اندازه کافی فضا دارم، به طوری که از سر و صدا و عواملی که موجب حواسپرتی میشوند در امان هستم؟
ـ من تحولات و سفارشات آخر و یا دیروقت ندارم؟
ـ نیاز به استخدام افرادی خارج از افراد ساکن در خانه ندارم؟
ـ کسب و کارم به بیشتر از نیمی از مساحت خانه نیاز ندارد؟
ـ کسب و کارم بیشتر از اندازه مصرف خانگی به گاز، آب و برق نیاز نداشته و از جذابیت نمای منطقه نمیکاهد؟
گام پنجم: برپایی یک فضای کاری جداگانه: بهترین حالت این است که یک اتاق و با یک ساختمان جدا برای کسب و کارتان انتخاب کنید.
گاراژها و پارکینگها و انباریها میتوانند فضای کار مناسبی باشند. چنانچه مشتریان شما نیاز به یک ورودی جداگانه دارند، بایستی با پارتیشن بندی تغییرات لازم را انجام دهید.
گام ششم: ایجاد تعادل شغل و زندگی خانوادگی یک کسبوکار خانگی، زندگی خانوادگی را تحت تأثیر قرار میدهد. خانواده شما باید با این قضیه که جایی که قبلاً فضای زندگی آنها بوده و اکنون به محل کسبوکار شما تبدیل شده کنار بیایند.
برای جلوگیری از مشکلات، فضای کار و ساعت کار را جدا کنید.
ساعت کاری خود را برنامه ریزی کنید تا شما و دیگران بدانند که چه موقع مشغول کار هستید.
برای حفظ تمرکز خود، کار خود را از کارهای روزانه منزل جدا کنید.
یک فضای کار جدا با ابزار و لوازم تحریر مخصوص به خود به شما کمک میکند تا سریعتر از حالت خانه به حالت کار درآیید.
یک خط تلفن مجزا به شما کمک میکند تا مکالمات، زمان و هزینههای مکالمات خانگی و کاری را به صورت جدا کنترل کنید.
گام هفتم: مدیریت زمانوقتی شما زمان را مدیریت میکنید، احساس میکنید که کارها در کنترل شماست.
مهارتهای مدیریت زمان بازدهی شما را زیاد و از اضافه کاری و بیهوده کاری جلوگیری میکند.
برخی از تکنیکهای مدیریت زمان عبارتند از:
ـ هدفهای کوتاه انتخاب کنید، بگویید برای هفته یا ماه بعد. هدفهای بزرگ را به هدفهای کوچکتر قابل دستیابی تقسیم کنید.
ـ کاری که شروع کردید به اتمام برسانید. وقتی که کاری را به پایان میرسانید یک احساس رضایت به شما دست میدهد و انرژی مثبت روانی را بالا میبرد.
ـ همه پس از تعلیق یا تعطیلی برای تمرکز نیاز به زمان دارند، به ویژه وقتی که در حال انجام کاری باشد که نیاز به تمرکز بالا دارد. هر چه تعلیق طولانیتر باشد به زمان بیشتری برای تمرکز دوباره احتیاج خواهد بود.
ـ در هر زمان یک کار انجام دهید. انجام چند کار با هم که به تمرکز زیاد احتیاج دارند موجب خستگی و کار ناشیانه میشود.
ـ تفاوت میان کارهایی که حتماً باید انجام دهید (اولویت آ) کارهایی که باید انجام دهید (اولویت ب) کارهایی که خوب است انجام شوند (اولویت پ) را درک کنید. سپس اولویتها را رعایت کنید و آنها را به صورت آ۱ آ۲ ب۱ ب۲ و غیره رتبه بندی کنید. بعضی از مردم اولین ساعت روز خود را فقط برای کارهای مهم میگذرانند.
ـ بعد از پایان هر روز کاری، برای روز بعد برنامه ریزی کنید.
گام هشتم: توجه به امنیت و سلامت شغلیمنظور از امنیت و سلامت شغلی، شناسایی و مدیریت خطرهای احتمالی محل کار و جلوگیری از بیماری، آسیب و مرگ و میر است.
یک کسب و کار خانگی دارای یک محل کار است. به همین سبب شما موظف به بیمه کردن خود و همکارتان هستید و قانون حمایت ساماندهی مشاغل خانگی مصوب سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی و تخفیفات در نظر گرفته شده شما را در این امر یاری مینماید.
لذا به سلامتی خود و خانوادهتان اهمیت دهید، زیرا کسب و کار شما بدون شما قادر به ادامه نخواهد بود.
رعایت بهداشت کار، رعایت زمان استاندارد کار، ایمن سازی تجهیزات و ابزار آلات، رعایت تناسب بین ابزار کار انتخابی و فیزیک بدنی (ارگونومی) میتواند در کاهش فطرت و سلامتی یک شاغل خانگی مؤثر باشد.
برای جبران ضررهای احتمالی انجام بیمههای زیر پیشنهاد میشود: ـ بیمه آتش سوزی و حوادث محل زندگی (صنعتی) ـ بیمه آتش سوزی انبارها (در صورت وجود) ـ بیمه تأمین اجتماعی و بازنشستگی ـ بیمه درمانی ـ بهتر است در این زمینه از مشاوره یک متخصص بیمه استفاده نمایند. گام نهم: ساختار کسب و کار خود را انتخاب کنیدبنا بر قانون حمایت و ساماندهی مشاغل خانگی کشور و دستورالعملهای مربوطه چهار نوع مشاغل خانگی به شرح ذیل وجود دارد.
۱. مشاغل خانگی مستقل۲. مشاغل خانگی تحت پوشش۳. مشاغل خانگی تعاونی و تهیه و توزیع مشاغل خانگی۴. خوشهشمامیتوانید براساس علایق وامکانات خود یکی از ساختارهای فوق برای فعالیت انتخاب کنید.
گام دهم: انتخاب و ثبت یک برند یا نام تجاریدر دنیای کسب و کار به طور معمول، برندها به عنوان ابزاری در راستای دستیابی به اهداف بازاریابی، نظیر توسعه سهم بازار یا افزایش تکرار خرید مصرف کنندگان قلمداد میشوند؛
بنابراین، به مدیریت برند بیش از هر چیز به عنوان یک فرایند نظاممند بازاریابی نگریسته میشود. برای نمونه، برند میتواند با افزایش تمرکز و آگاهی مصرف کننده نسبت به یک محصول، موجب رشد سهم بازار شود و با ایجاد احساس تعلق و نزدیکی در مصرف کنندگان، زمینه ساز تکرار خرید آنها شود. اگرچه برند میتواند تمامی این نقشها را ایفا کند، استراتژی برند فراتر و گستردهتر از بحث بازاریابی است. گاه خلق برند برتر، تعهد و استقامت زیادی را میطلبد و اغلب، تصمیم گیریهای دشواری را ایجاب میکند.
اگر استراتژی بازاریابی کاملاً منطبق با استراتژی کلی کسب و کار نباشد، احتمال شکست آن بسیار بالاست. ممکن است در پس یک برند، فعالیتهای بازاریابی مناسبی انجام شده باشد اما تا زمانی که تلاشها و فعالیتهای شرکت در جهت پشتیبانی و حمایت از آن یکپارچه نشده باشند، ناگزیر با شکست روبهرو خواهند شد؛ بنابراین، دارندگان کسب و کار خانگی برای حفظ و گسترش بازار نیازمند یک برند میباشند که این امر را با ائتلاف و یا جذب شدن در شبکه و یا یک پشتیبان قومی به انجام رسانند.
گام یازدهم: ثبت رویدادهای مالی کسب و کار خانگی
بسیاری از دانشمندان بر این باورند که چشم اسفندیار کارآفرینان، حسابداری و مسائل مالی است.
شما نیز برای شناسایی سود واقعی نیازمند ثبت هزینهها و درآمدهای کسب و کار خود هستید.
برای تحقق این امر مخارج خانه و کسب و کار را جدا کنید و یک حساب بانکی جداگانه برای کسب و کار افتتاح کنید.
شما میتوانید به صورت دستی و یا توسط یک نرم افزار و با استفاده از یک حسابدار پاره وقت عملیات مالی خود را شامل موارد ذیل انجام دهید.
ـ درآمد، فروش، هزینهها و خرید ـ قیمت تمام شده ـ ثبت و ضبط موجودی کالا ـ صورت مغایرت بانکی ـ صورتحساب سود و زیان ـ تراز نامهگام دوازدهم: بازاریابی، تبلیغات شبکهبازاریابی در همه کسب و کارها وجود دارد بازاریابی یعنی برنامهریزی و اجرای عقیده، قیمتگذاری، ترویج و پخش کالاها و خدمات برای رضایت مشتریهای شما.
بازاریابی پیش از در دسترس بودن کالا و خدمات آغاز میشود و معمولا تا خدمات پس از فروش و پس از آن ادامه دارد. یک استراتژی ساده بازایابی میتواند به صورت زیر نوشته شود: بگردید و ببینید آنها به چه چیز نیاز یا آرزوی آن را دارند سپس آن را بوجود آورده و بهترین راه برای ترویج، پاکش و ارائه و فروش آن را بیابید.
اگر بازاریابی شما مؤثر نیست یک رویکرد جدید بیابید. اگر عملی است رویکردهای گوناگونی را همزمان امتحان کنید تا ببینند کدام بهتر نتیجه میدهند.
تبلیغات منظر عمومی شما است تبلیغات ترویج عمومی کالاها یا خدمات میباشد.
تبلیغات گران است و بعضی وقتها نتیجه نمیدهد؛ بنابراین، برای یک کسب و کار خانگی با سرمایه محدود باید با دقت تحقیق کرده و دید که چه تبلیغاتی واقعاً موثر است و سپس آن را خریداری کرد. برای نمونه، بسیاری از کسب و کارهای خانگی یک وب سایت را بهترین تبلیغات مییابند اما بعد از صرف یک هزینه بالا برای اینکه وب سایتشان در وب قابل یافت باشد.
چرا شبکه؟ شبکه یعنی ملاقات با مردمی که برای شما و شما برای آنها کمک هستید یا بطور ساده سهم شدن در منابع. وقتی که شروع میکنید برای شکار فرصتها با شبکههای کسب و کار محلی و گروههای صنعتی برای ملاقات مردم با همفکر زمان در نظر بگیرید.
این قاضی به شما کمک میکند که روندهای صنعتی درک کنید، کسب و کار خود را ترویج کنید، اعتماد به نفس به دست آورید و مهارتهای خود را گسترش و رشد دهید.
شما ممکن است قصد ایجاد مشاکت استراتژیک با کسب و کارهای دیگر داشته باشید.
اگر شما شریک مناسب انتخاب کنید، هدفهای واضح و عملی مشخص کنید، یک شرکت استراتژیک به شما در مقابل رقیبانتان یک امتیاز میدهد. برای نمونه، اگر شما در خرید سهم با یک کسب و کار دیگر شریک شوید میتوانید قیمت بهتری بگیرید. (اما اگر مایل به رابطه طولانی هستید از جانه زنی زیاد با متصدی ملزومات خودداری کنید) همچنین از تنظیم سند شراکت واضح با شریک خود اطمینان حاصل کنید.
منابع و مأخذ۱ ـ سایت ساماندهی مشاغل خانگی (http: //www. mashaghelkhanegi. ir/)
۲ ـ کسب وکار موفق، مایکل جی ومارکوت آرت ـ مترجمان: میثاق تصوری و رضا زعفریان، دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران
۳ ـ کارآفرینی در کسب و کار خانگی، پاوول وساراادوارد، ترجمه احمد پورداریانی، مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران
۴ ـ شغل مناسب شما، پاول تایگر ـ بارباراتایگر، مترجم مهدی قراچه داغی، انتشارات نقش نگار
۵ ـ مشاغل نو، تهران، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی
۶ ـ قانون ساماندهی مشاغل خانگی
۷ ـ American Home Business Association (AHBA) is a national association offering essential and innovative benefits and services dedicated to supporting the needs of home business، small business and entrepreneurs. http: //www. homebusinessworks. com/FLAX/default. asp؟ PageID=۱۰۰۱
۸ ـ Home ـ Based Business Association of N. E. W.، Inc. is a non ـ profit organization based in Green Bay، Wisconsin. They offer educational seminars، meetings twice a month، social events twice a year and HBBA hosts the largest and fastest growing home ـ based businessexpo/conference in Wisconsin. http: //www. hbba ـ wi. org/
۹ ـ Small Office Home Office (SOHO) advocacy and buying group for small and home ـ based businesses. http: //www. soho. org/
۱۰ ـ Aardvarks Home Workers Association (AHWA) has teamed with the best work at home resources in the industry to create the world» s top online source for home ـ based work for the average person. http: //www. telecommute ـ now. org/telecommute ـ reviews/ahwa. htm