ثبت در یونسکو بهتر است یا معرفی آثار ملی به مردم؟

این فهرست، در حقيقت يكي از ابزارهايي است كه در معاهده «ميراث جهاني يونسكو» به سال 1972 پيش بيني شده است؛ به این ترتیب که پس از بررسی خرابی‌های ناشی از جنگ جهانی دوم معاهده‌ای برای حفاظت از آثار فرهنگي و طبيعي در جهان شکل گرفت تا بدین ترتیب، آثاری که منحصر به فرد بوده و دارای مؤلفه‌های جهان‌شمول هستند، نگهداری شده و به جهانیان معرفی شود.

در این معاهده فرهنگی که به امضای 189 کشور عضو یونسکو رسیده، ارزش‌گذاری به گونه‌ای است که برای شناسایی یک میراث جهانی، ده معیار تعریف شده و البته دارا بودن یک معیار هم برای اثبات شایستگی ثبت آن بسنده می‌کند؛ برای نمونه، آن اثر بايد نشان دهنده نبوغ و خلاقيت انساني باشد، يا اينكه شاهدي باشد بر تبادل ارزش‌هاي انساني در يك دوره تاريخي يا گواهي باشد از پيشرفت در زمينه معماري، فناوري، طراحي شهري و ... .

همچنين پديده‌‌هاي زيبا و نادر طبيعي نيز مي‌توانند مشمول چنين معيارهايي شوند و مطرح شدن موضوعی چون ثبت جهانی «دماوند» هم اینجاست که معنادار می‌شود؛ هر چند تأیید هر باره بر ثبت جهانی این کوه اسطوره‌ای کشورمان، همواره با تکذیب‌هایی روبه‌رو می‌شود و ظاهرا هنوز هیچ یک از طرفین نیازی به نشان دادن مدارک مدعای خود در ارتباط با ثبت شدن یا نشدن کوه نادیدنیِ این روزها احساس نکرده‌اند!

چگونه آثار به فهرست جهانی یونسکو راه می‌یابند؟

مجموعه معیارهای یونسکو برای ثبت جهانی یک اثر، مفهومی به دست می‌دهد كه از آن با نام «ارزش‌هاي برجسته جهاني» ياد مي‌كنند. بدین ترتیب، برای اثبات برجسته بودن یک میراث در مقیاس جهانی، کافی است تا کشور عضو یونسکو، پرونده‌ای را كه شامل مشخصات و ویژگی‌‌های آن اثر، حريم و محدوده آن، وضعيت حفاظت از اثر و برخی نقاط برجسته دیگر است، تهيه كرده و به كميته ميراث جهاني يونسكو بفرستد تا اين كميته که از 21 كشور عضو معاهده تشکیل شده، سالي يك بار نشست‌های خود را در يكي از شهرهاي جهان برگزار کرده و به بررسی درخواست‌های رسیده بپردازد.

کشورمان نیز با پیروی از این روند، ثبت آثار ملی خود در فهرست ميراث جهاني يونسكو را از سال 1358 خورشيدي آغاز كرد؛ اما پس از آن به دلايل گوناگونی از جمله وقوع جنگ در روند تهيه و فرستادن پرونده از کشورمان براي يك مدت طولاني توقف ایجاد شد تا از سال 1382 و با فرستادن پرونده تخت سليمان، اين وقفه شکسته شده و ثبت آثار ملی کشورمان ادامه بیابد.

بدین ترتیب، کارنامه قابل قبولی برای کشورمان در زمینه معرفی آثار تاریخی شکل می‌گیرد که  در آن، به جز سال 1386 كه پرونده‌ای از ايران ثبت نشد، از سال 82 تاكنون ايران توانسته است هر سال يك يا گاهي دو پرونده را ثبت كند؛ با این توضیح که آثار به ثبت رسیده، همگی فرهنگی هستند و تاكنون هيچ اثري در زمينه ميراث طبيعي (حتی دماوند) از ايران ثبت نشده است.
 

اکنون کافی است به برخی پرونده‌های فرستاده کشورمان به یونسکو، نیم‌نگاهی بیندازیم تا بیشتر دستمان بیاید که ثبت جهانی یک اثر بدون اقدامات جانبی بیشتر به شوخی با افکار عمومی شباهت دارد!

قلعه دختر؛ نخستین دژ ساسانی که با تسمه برپاست!

قلعه دختر نخستین دژ نظامی دوره ساسانی است که در استان فارس واقع شده و در کنار شهر تاریخی گور و کاخ اردشیر بابکان، سه میراث ملی کشورمان در این استان هستند که ظاهرا قرار است، پرونده‌شان برای فرستادن به یونسکو آماده شود؛ اما وقتی بدانیم که بنای دژ در برخی بخش‌ها با کابل و تسمه پیوسته مانده و هر آن ممکن است تلاش معماران باستان به چشم بر هم زدنی فنا شود، حق خواهید داد که بازسازی بنا بر هرگونه ثبتی اولویت دارد!

اکنون کافی است، این وضعیت تلخ را به حریم نداشته در شهر تاریخی گور و سپس کاخ زیبای اردشیر بابکان ـ که ظاهرا در گذشته پاپکان بوده‌ ـ بیفزایید تا معجونی به شدت ایرانی به دست آمده و شیرینی ثبت دیگر آثار تاریخی کشورمان نیز به تلخی بگراید.

توس؛ لقب فردوسی یا نماد بی مهری به تاریخ؟

شهر تاریخی توس به سبب برآمدن شاعر نامدار ایرانی از آن دیار، بسیار شناخته شده تر از قلعه دختر و امثال است، ولی اینکه آیا این شهرت توانسته سبب محافظت از یک میراث ملی شود یا خیر، پرسشی است که در ذهن بیشتر گردشگران توس یک پاسخ بیشتر ندارد؛ کافی است سری به تاریخچه تصاویر منتشره از روستای «پاژ»، زادگاه حکیم توس در سایت‌ها بزنید تا دستتان بیاید که چرا توس ثبت جهانی نشده است.

جایی که منظره زیبای آرامگاه فردوسی نیز از دکل‌ها در امان نمانده و البته مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس و متولیان آن بر این باورند که لوله‌های گاز موجود در منطقه تاریخی توس خطر به شمار نمی‌رود!

یزد؛ بزرگترین «شهر موزه‌» در جهان!


اینجاست که بد نیست از خودمان بپرسیم، چقدر برای آشنایی با میراث ملی‌مان تلاش کرده ایم و چقدر در معرفی زیبایی‌های آنها به دیگران نقش داشته‌ایم؟ آیا معرفی برجستگی‌های یک میراث گرانبها نمی‌تواند در نگهداری و حفاظت از آن نقش داشته باشد؟ آیا بستری برای معرفی آنها فراهم کرده ایم؟

شاید بد نباشد که نهادی فراگیر چون صدا و سیما یا سازمان متولی حفاظت از میراث ملی و حتی وزارتخانه‌ای که کار آموزش را عهده‌دار است یک نظرسنجی ترتیب داده و نتایج به دست آمده را برای ثبت یک اثر در ذهن مردم به کار بگیرند.

با این توضیح که شاخصه‌های منحصر به فرد «گنبد قابوس» که به تازگی به ثبت جهانی رسیده، می تواند گزینه خوبی برای نظرسنجی درباره شناخت یک میراث ملی ایرانیان باشد!