بعد از بن لادن نوبت كيست؟

«يك سال از حمله ابيت‌آباد مي گذرد: مغز متفكر القاعده همچنان آزاد است و كشته شدن بن لادن تنها دستگيري وي را دشوارتر كرده است.»

به گزارش ايسنا، نشريه نيوزويك در گزارشي آورده است: «يك سال پس از كشته شدن اسامه بن لادن، رهبر سابق القاعده، نيروهاي ويژه آمريكا در حال حاضر به دنبال دستگيري جانشين وي هستند. ايمن الظواهري، رهبر كنوني القاعده و جراح سابق ارتش مصر از سوي بسياري به عنوان طراح اصلي نقشه‌هاي حملات تروريستي عليه اهداف و مواضع آمريكايي و ديگر مواضع در نظر گرفته مي‌شود. در همين حال، همه نيروهايي كه به الظواهري وفادار هستند، در محافظت از رهبرشان كاملا مصمم عمل مي‌كنند. يكي از منابع آگاه طالبان اعلام كرد، شش ماه پيش، زماني كه تعدادي از عوامل ارشد القاعده و تعدادي ديگر از شبه‌نظاميان در يك ضيافت شام در وزيرستان شمالي گرد هم آمده بودند، سلامتي و حفظ جان الظواهري موضوع اصلي گفت‌وگو بود. ميزبان اين ضيافت شام كه از اعضاي يكي از خانواده‌هاي برجسته و فعال القاعده بود، براي مهمانان عرب خود گوسفند قرباني كرد. در اين ضيافت شام كه در آن پلو و كباب صرف شد، حاضران با توجه به پايان خونين بن لادن، درباره وضعيت امنيتي الظواهري ابراز نگراني كردند.

آنها گفتند كه دستياران و ميزبانان قبيله‌اي الظواهري موكدا به وي پيشنهاد مي‌كنند كه به جاي جديدي نقل مكان كند، از تجهيزات الكترونيكي استفاده نكند، خود را از طريق پيام‌هاي صوتي و تصوير كمتر در معرض عموم قرار دهد و در ملاقات‌هايش احتياط بيشتري به خرج دهد. اين منبع اعلام كرد: ما بر اين اميد هستيم كه او بتواند حداقل براي 10 سال آينده از گزند دستگيري به دست عوامل آمريكا در امان باقي بماند. يكي از عوامل القاعده در اين ضيافت شام كه جايي خارج از شهر ميرانشان برگزار شد، اين سوال را مطرح كرد كه آيا طالبان افغانستان در صورتي كه الظواهري تصميم به مخفي شدن در اين كشور بگيرد، توانايي ادامه فعاليت‌هايش را دارد.

عوامل طالبان و القاعده كه با الظواهري ملاقات كرد‌ه‌اند، مي‌گويند كه او در ميان حلقه‌هاي شبه‌نظاميان هم به عنوان مغز متفكر و هم به عنوان فردي عملگرا بسيار محترم شمرده مي‌شود. او به اندازه بن لادن كاريزماتيك نيست اما از برخي جهات از اهميت بيشتري برخوردار است. بن لادن "ظاهر" ترور بود حال آن كه الظواهري طراح آن است: او يك ايدئولوگ مهم و در عين حال يك فرمانده عملياتي است.

در حال حاضر الظواهري براي جلب نظر اذهان عمومي و رسانه‌ها تحت فشار است. بروس ريدل، يكي از مقام‌هاي سابق سازمان اطلاعات مركزي آمريكا (سيا) كه به ارائه مشاوره به دولت باراك اوباما، رئيس جمهوري آمريكا در زمينه سياست مبارزه با تروريسم مي‌پردازد، مي‌گويد: لازم است الظواهري فعاليت تروريستي از خود نشان دهد تا از اين طريق جايگاه خود را به عنوان جانشين بلند مدت بن لادن تحكيم بخشد. با اين همه، رهبر جديد القاعده بر سر يك دوراهي قرار گرفته است: او هرچه بيشتر در فعاليت‌هاي عملي و تبليغاتي تروريستي دست مي‌برد، خطر بيشتري وي را تهديد مي‌كند. مشخص است كه اگر الظواهري كشته شود، ديگر نمي‌تواند عمليات‌هاي تروريستي انجام دهد و القاعده نماد مقاومت خود را از دست مي‌دهد. اطلاعات آمريكا درباره الظواهري اندك است؛ آخرين باري كه عوامل آمريكا اطلاعاتي مفيد درباره محل اقامت وي در اختيار داشتند، ژانويه سال 2006 بود كه گفته شده بود الظواهري به يك ضيافت شام در يك ساختمان كاه‌گلي در منطقه‌اي مرزي ميان افغانستان و پاكستان دعوت شده است. يك هواپيماي بدون سرنشين اين ساختمان را هدف قرار داد كه در اثر آن 18 تن شامل چند شبه‌نظامي القاعده كشده شدند. با اين حال الظواهري در ميان كشته‌هاي اين حمله نبود.

يك مقام اطلاعاتي آمريكا كه به خاطر حساسيت‌هاي اطلاعاتي خواست نامش فاش نشود، اعلام كرد: نشانه‌هايي وجود دارد مبني بر اين كه برخي از عناصر پاكستاني احتمالا از الظواهري محافظت مي‌كنند. اين مقام آمريكايي افزود: ما گزارش‌هايي در اختيار داريم كه نشان مي‌دهد او براي مقاطع زماني كوتاهي در كراچي حضور داشته است و فكر مي‌كنيم او نمي‌توانسته اين كار را بدون اطلاع تعدادي از افراد انجام دهد. با اين حال هم‌اكنون انجام يك حمله حتي در مناطق قبيله‌اي دوردست و نه مناطق شهري براي عوامل سيا و نيروهاي ويژه آمريكا به لحاظ سياسي جنجال‌برانگيز است. رهبران سياسي و نظامي پاكستان دچار نوعي حس حقارت و آشوب شده‌اند و اين حس ناشي از آن است كه واشنگتن آنها را درباره حمله به مقر بن لادن و برخي عمليات‌هاي ديگر در جريان قرار نداد. مقام‌هاي پاكستان آمريكا را از انجام حملات هواپيماهاي بدون سرنشين در قلمرو اين كشور بازداشته‌اند. در همين حال نيروهاي آمريكايي "فعلا" به خواسته‌هاي پاكستاني‌ها احترام مي‌گذارند تا آب‌ها به آسياب بازگردد اما اين مساله ديري نخواهد پاييد و در نهايت به گفته برخي مقام‌هاي آمريكايي، عمليات‌هاي تهاجمي هواپيماهاي بدون سرنشين با تاييد يا بدون تائيد پاكستان از نو آغاز خواهد شد. شبه‌نظامياني كه براي ضيافت شام در نزديكي شهر ميرانشاه گرد هم آمده بودند، در آن زمان هم به خاطر كشته شدن بن لادن عزادار بودند. آنها اين مساله را به خوبي به خاطر دارند كه بن لادن براي محافظت از خود اهميت بسزايي قايل بود. ابواحمد الكويتي، دستيار مورد اعتماد رهبر سابق القاعده راه‌هاي متعددي را براي نقل مكان بن لادن از يك مكان امن به مكان امن ديگر در پاكستان ارائه مي‌داد. او در برخي موارد بن لادن را در داخل يك جعبه بزرگ پر از پشم پنهان مي‌كرد و او را از طريق كاميون جابجا مي‌كرد. اين جعبه در ميان محموله‌هاي سيمان، كيسه‌هاي برنج و گندم و يا حتي در ميان گله‌اي از گوسفندها و بزها جابجا مي‌شد. شبه نظامياني كه در اين ضيافت شام گرد هم آمده بودند، اين پاكستاني پشتون را كه براي مدتي در كويت زندگي مي‌كرد، مسئول مرگ بن لادن دانستند.

يكي از عوامل و سران طالبان مي‌گويد: ارزيابي‌ها و بررسي‌هاي القاعده نشان داد كه بي‌توجهي الكويتي سرنخ‌هايي را در اختيار دشمنان ما قرار داد تا محل اقامت شيخ را كشف كنند. اين عضو طالبان مي‌افزايد: او (الكويتي) يك اجير نبود اما اشتباهات وي باعث شد شيخ جان خود را از دست دهد. از ديدگاه اعضاي طالبان اشتباهات الكويتي شامل استفاده از صرفا يك اتومبيل براي رفت‌و‌آمد به مقر بن لادن در ابيت‌آباد و استفاده از تلفن همراهي كه احتمال شنود آن وجود داشت، بود.

شبه‌‌نظاميان در ضيافت شام خواهان آن شدند كه اشتباهات دوران بن لادن براي الظواهري تكرار نشود. آنها به تلفات شديدي اشاره كردند كه از حمله هواپيماهاي بدون سرنشين به مقر القاعده نشات مي‌گرفت. همه آنها اين مساله را شنيده بودند كه بن لادن به طور روز افزون دچار افسردگي شده بود. يك منبع طالبان مي‌گويد: آخرين روزهاي عمر شيخ بسيار دردناك بود و او به طور مداوم خبرهاي بدي درباره كشته شدن اعضا و رهبران باقي‌مانده القاعده مي‌شنيد. آخرين سال زندگي شيخ هرگز سال خوبي براي وي نبود.

الظواهري در حال حاضر به طور مداوم با روند انجام عمليات‌هاي تروريستي در ارتباط است. به عنوان مثال، وي در سال 2005 در بمب‌گذاري لندن و در سال 2007 در ترور بي‌نظير بوتو نخست وزير سابق پاكستان دست داشت. به نظر مي‌رسد او نقش بسزايي را در يك بمب‌گذاري در خوست افغانستان در سال 2008 توسط يك عامل اردني ايفا كرد. باورها بر اين است كه عوامل سازمان اطلاعات مركزي آمريكا كه در اين بمب‌گذاري جان خود را از دست دادند اطلاعاتي كليدي درباره مكان اقامت الظواهري در اختيار داشتند. ريدل مي‌گويد، آن حمله باعث شد جايگاه الظواهري به عنوان يك مغز متفكر تروريست به ثبات بيشتري برسد.

الظواهري بي‌شك از اين مساله آگاهي دارد كه فشارها بر هسته فرماندهي القاعده و گروه‌هايي كه با اين گروه شبه‌نظامي در سراسر جهان همكاري مي‌كنند، افزايش يافته است. در حال حاضر گروه‌هاي وابسته به القاعده در كشورهايي نظير يمن، سومالي، آفريقاي شمالي و ساير كشورها فعال هستند. با اين حال، الظواهري همانند بن لادن در حال حاضر نمادي مهم از پيروزي يا شكست گروه شبه‌نظاميان القاعده در جهان به شمار مي‌آيد. در صورتي كه آمريكا حمايت مستقيم يا غيرمستقيم پاكستان را در اختيار داشته باشد، انجام عملياتي مثمر ثمر عليه الظواهري و حلقه دستياران نزديك وي بسيار آسان‌تر خواهد بود. هرچند چندين تن از چهره‌هاي برجسته القاعده در شهرهاي مختلف پاكستان كشته و يا دستگير شده‌اند، اما الظواهري در حال حاضر احتمالا در مناطق قبيله‌اي مجاور با مرزهاي افغانستان به سر مي‌برد. پرواز هواپيماهاي بدون سرنشين در آسمان منطقه بي‌ترديد به دستيابي به اطلاعاتي مفيد درباره محل اقامت الظواهري كمك خواهد كرد اما بايد در نظر داشت كه منطقه داراي وسعت بسياري است و در اين زمينه به نظر مي‌رسد استفاده از نيروهاي اطلاعاتي انساني از ضرورت برخوردار است. پاكستاني‌ها مشخصا مي‌توانند در اين زمينه كمك بسياري به آمريكا بكنند اما همكاري ميان واشنگتن و اسلام‌آباد مستلزم وجود اطمينان و اعتماد ميان طرفين است.

ژنرال محمود علي دوراني، سفير سابق پاكستان در واشنگتن كه اكنون دوران بازنشستگي خود را پشت سر مي‌گذارد، مي‌گويد: در حال حاضر روابط آمريكا و پاكستان به پايين‌ترين حد ممكن در سال‌هاي گذشته رسيده است. او هر دو طرف را به خاطر آسيب ديدن روابط اسلام آبادـواشنگتن مورد عتاب قرار مي‌دهد. دوراني مي‌گويد: ما در متقاعد كردن آمريكا مبني بر اين كه با آنها هستيم و مي‌خواهيم شبه‌نظاميان را در منطقه از ميان ببريم، شكست خورده‌ايم. با اين حال پاكستان بر اين باور است كه واشنگتن به تماميت ارضي اين كشور احترام نمي‌گذارد و موضعش نسبت به پاكستان همانند يك كشور مستعمره است. عدم اطمينان در روابط دوجانبه پس از كشته شدن بن لادن به دست نيروهاي ويژه آمريكا آن هم بدون اطلاع مقام‌هاي دولت اسلام آباد تشديد يافت. باراك اوباما بر اين باور بود كه ممكن است در صورتي كه پاكستاني‌ها از نقشه نيروهاي ويژه آمريكا اطلاع داشته باشند، عمليات اين نيروها با شكست مواجه شود و با توجه به اين نگراني، دستور داد دولت اسلام‌آباد در جريان عمليات نيروهاي ويژه آمريكا در شهر ابيت‌آباد قرار نگيرد. حقيقت امر اين است كه انتظار مي‌رفت آمريكا مداركي ارائه كند مبني بر اين كه سازمان‌هاي اطلاعاتي پاكستان همكاري‌هايي را با القاعده دارند.

مدت كوتاهي پس از آن كه نيروهاي آمريكا به مخفي‌گاه بن لادن حمله و آنجا را در هم كوبيدند، دادستان‌هاي فدرال به دنبال يافتن مداركي بودند كه نشان دهد دولت پاكستان يا هر فرد پاكستاني ديگري به بن لادن كمك كرده است. بر پايه اظهارات دو تن از مقام‌هاي قضايي آمريكا، اين اتهام مي‌توانست در روابط دو كشور تغيير ايجاد كند. نيروهاي ويژه آمريكا در عمليات خود چندين جعبه حاوي رايانه، حافظه، DVD و اسناد متعدد به دست آوردند. اين عمليات بزرگترين رخته اطلاعاتي در اسناد عمليات‌هاي القاعده از زمان 11 سپتامبر به شمار مي‌آيد. طبق اعلام يكي از منابع اطلاعاتي آمريكا، 4 / 3 ترابايت اطلاعات شامل زندگي‌نامه بن لادن، نقشه‌هاي عملياتي، شماره‌هاي تلفن و ساير اطلاعات تماس با اعضا و هم‌پيمانان القاعده در اين اسناد وجود داشت. با اين حال هيچ سندي دال بر ارتباط القاعده با دولت پاكستان در لا به لاي اين اسناد يافت نشد و اتهام‌هاي مطرح شده از سوي برخي مقام‌هاي دولت آمريكا با شكست مواجه شد. اين تنها كشته شدن بن لادن به دست نيروهاي ويژه آمريكا نبود كه روابط واشنگتن-اسلام‌آباد را به سمت و سوي تيرگي سوق داد. در ژانويه 2011، ريموند ديويس، يكي از اعضاي سازمان اطلاعات مركزي آمريكا با شليك گلوله به سمت دو پاكستاني آنها را در يكي از خيابان‌هاي شهر لاهور كشت. پس از آن در ماه نوامبر يك هواپيماي آمريكايي 24 سرباز پاكستاني را طي يك حمله هوايي در منطقه مرزي ميان افغانستان و پاكستان به كام مرگ كشاند.

بررسي‌هاي آمريكا نشان داد كه كشته شدن اين سربازان ماحصل اشتباهاتي از سوي دو طرف بوده است. ارتش پاكستان اين نتيجه‌گيري گزارش آمريكا را با ناخرسندي رد و اعلام كرد: اين حمله از سوي آمريكا به طور عمدي و در حالي صورت گرفته كه هيچ اقدام تحريك‌آميزي از سوي سربازان پاكستاني انجام نشده بود. اسلام‌آباد در واكنش به اين اقدام آمريكا اعلام كرد كه سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) از آن به بعد حق انتقال منابع و تجهيزات خود را از طريق پاكستان به افغانستان ندارد. اسلام آباد همچنين تعدادي كاركنان آمريكايي را از پاكستان اخراج و اعلام كرد كه آمريكا بايد يك پايگاه هوايي پاكستان را كه از آن براي انجام حملات استفاده مي‌كرد، تخليه كند. بسياري از پاكستاني‌ها عمليات‌‌هاي هواپيماهاي بدون سرنشين آمريكا را به عنوان تعرض به تماميت ارضي كشورشان قلمداد مي‌كنند و نسبت به تلفات غيرنظامي حاصل از اين حملات بسيار خشمگين هستند. نه تنها مردم عادي پاكستان بلكه عوامل اطلاعاتي و مبارزه با تروريسم اين كشور نيز آمريكا را به چشم يك دشمن مي‌بينند.

يك افسر مبارزه با تروريسم پاكستاني كه خواست نامش فاش نشود، گفت: حتي در حال حاضر ما اطلاعاتي در دست داريم كه نشان مي‌دهد ديدگاهي منفي نسبت به هر پاكستاني و آمريكايي كه به سفارت واشنگتن در اسلام‌آباد رفت‌وآمد دارد، وجود دارد.

چندي پيش مذاكرات ميان پاكستان و آمريكا با هدف از سرگيري روابط اسلام آبادـواشنگتن برگزار شد. مساله حملات هواپيماهاي بدون سرنشين آمريكا به مناطق مرزي پاكستان يكي از اصلي‌ترين چالش‌هايي بود كه در اين مذاكرات مطرح شد. به نظر مي‌رسد حتي در دولت آمريكا نيز دوگانگي‌هايي درباره موضع واشنگتن در قبال اين حملات وجود دارد. برخي مايل‌اند اين حملات ادامه يابد و پاكستان با محدوديت‌هاي بيشتري مواجه شود تا از اين طريق منطقه كاملا تحت كنترل باشد. با اين حال گروه ديگري بر اين باور هستند كه اين حملات بايد متوقف شود و سرويس اطلاعاتي پاكستان بايد در جريان هرگونه حمله موشكي پيش از آغاز آن قرار گيرد. مقام‌هاي آمريكايي به طور مداوم وارد مذاكراتي با همتايان پاكستاني خود شده‌اند و در اين مذاكرات همواره مدعي وجود نوعي تفرقه و يا حتي خيانت در سرويس اطلاعاتي پاكستان بوده‌اند اما اين مذاكرات در نهايت تغيير اندكي در وضعيت ايجاد كرده است. مقام‌هاي آمريكا در يكي از اين مذاكرات تصاويري از سربازان پاكستاني نشان دادند كه پرچم‌هاي خود را براي گروهي از شبه‌نظاميان حقاني و طالبان تكان مي‌دادند. چند هفته پس از حمله به مخفي‌گاه بن لادن ارتش آمريكا دو بار اطلاعاتي در اختيار سرويس‌هاي اطلاعاتي پاكستان قرار داد كه نشان مي‌داد كارخانه‌هاي ساخت بمب در خاك پاكستان مشغول به كار هستند. در هر دو بار شبه‌نظاميان پيش از آن كه اين كارخانه‌ها مورد هدف قرار گيرند، موفق شده‌ بودند از مكان‌ مورد هدف بگريزند. يك مقام آمريكايي مي‌گويد: حقيقت امر اين است كه پاكستان در حال حاضر به عنوان بستري امن براي تروريست‌ها محسوب مي‌شود و اين مساله در حالي است كه عده بسياري از پاكستاني‌ها قرباني حملات خشونت‌طلبانه‌اي از سوي اعضاي تروريست القاعده شده‌اند. آمريكا هنوز به دنبال دستگيري الظواهري است و قصد دارد اين فرمانده القاعده را زير نظر داشته باشد و علت اين امر چيزي جلوگيري از تكرار عمليات‌هاي شبه‌نظامي عليه مواضع‌ واشنگتن نيست.

در حال حاضر ظاهرا بهترين گزينه براي رهبر القاعده پنهان شدن در خاك پاكستان است. ريدل بر اين باور است كه الظواهري در حال حاضر هنوز هم در پاكستان به سر مي‌برد. او مي‌گويد: من فكر مي‌كنم سازمان اطلاعات مركزي آمريكا بايد به دنبال واقعيتي باشد كه به اندازه واقعيت حضور بن لادن در ابيت‌آباد وحشتناك است. وي مي‌افزايد: يك خانه امن در منطقه شهري در نزديكي يك پايگاه نظامي: اين چيزي است كه در ميان اكثر فرماندهان و عوامل ارشد القاعد كه كشته و يا دستگير شده‌اند، مشترك است.

مشكلي كه در حال حاضر پيش روي الظواهري قرار دارد، اين است كه سيا نشان داده توانايي رمزگشايي از عمليات‌ها و اقدام‌هاي مخفيانه القاعده را دارد. ريدل مي‌گويد: بن لادن عملا داراي امنيت عملياتي بسيار خوبي بود اما الظواهري بايد در اين رويكرد امنيتي تغييراتي ايجاد كند. باور من بر اين است كه آمريكا الظواهري را دستگير خواهد كرد و اين مساله 10 سال به طول نخواهد انجاميد. با اين همه، باري ديگر بايد اين مساله را مورد تاكيد قرار دهيم كه در صورتي كه چنين اتفاقي رخ دهد پاكستان پس از وقوع آن در جريان قرار خواهد گرفت.» انتهاي پيام