سدهايی كه به روی محيط زيست می‌شكنند
گزارشی درباره شكستن 3 سد
لازم نيست به گذشته‌هاي دور بازگرديم، در همين چند روزي كه از آغاز سال جديد مي‌گذرد 3 سد در شهرهاي راين، شهر بابك و مهريز يزد شكسته شدند تا به جاي آباداني، تخريب و ويراني را روانه باغ‌ها و خانه هاي مسكوني منطقه كنند و بار ديگر ثابت كنند، موج سدسازي راه افتاده در كشور، مي‌تواند يك تهديد مهم عليه محيط زيست قلمداد شود.
حتما برايتان جالب است بدانيد كه سد راين حتي به مراسم افتتاح هم نرسيد و چهار روز پس از شکست اين سد ، «سد مدوارات» شهر بابك هم با ظرفیت پنج هزار متر مکعب سوراخ شد و سه میلیارد ریال خسارت به بار آورد تا خسارت وارده از سوي اين سد كرماني به 20 ميليارد ريالي افزايش پيدا كند. البته شانس با رايني‌ها يار بود كه سدشان در شامگاه سيزد به‌در تخريب شد و اگر فقط چند ساعت زودتر اين حادثه به‌وقوع مي‌پيوست، مي‌توانست آخرين روز تعطيلات نوروزي اهالي اين روستا را به يكي از تلخ ترين سيزده به‌درهاي تاريخ روستا تبديل كند.
گتوند، سدي كه آب شرب مردم را گرفت
سدگتوند اواخر سال گذشته با وجود كوه‌هاي نمكي و چاه هاي فعال نفت در ميان اعتراض دو ساله رسانه‌ها، كارشناسان وافكار عمومي افتتاح شد. سه روز پس از افتتاح، آب از پتوی رسی آن رد شد و نمک‌های ناحیه زیرین دیوار حائل، در آب حل شد و دیوار حائل 120 سانتي‌متر نشست کرد.
نشست را البته «كريم شيباني» مجري پروژه سد گتوند تكذيب كرد، درست مثل تكذيب وجود كوه‌هاي نمكي و چاه‌هاي فعال نفت در پشت سد. البته در نهايت مسئولان وزارت نيرو در زمان افتتاح آن، وجود اين كوه‌هاي نمكي را پذيرفتند و اعلام كردند كه با راهكاري هاي اجرا شده جلوي هرگونه حادثه‌اي را مي‌گيرند!
از سوي ديگر با وجود تكذيب نشست، «عطارزاده» معاون وزیر نیرو در آبفا، این مسئله را به طور تلويحي پذیرفت و در کنفرانس خبری در استان خوزستان گفت که با آبگیری سد گتوند، امکان هر اتفاقي وجود دارد و ما در آماده باش به سر می بریم و به مقامات آبفای خوزستان اعلام کرده‌ايم که در هنگام آبگيري سدگتوند- در صورت نياز- آب اهواز را از سد کرخه و آب روستاهای پایین اهواز را از آب حیات شوشتر تامین کنند. هرچند معاون وزير درباره اينكه احتمالا چه اتفاقاتي به‌وقوع مي پيوندد، توضيحي نمي‌دهد اما به نظر مي رسد كه اتفاق ها بايد چيزي غيرقابل پيش‌بيني باشد! چون تاكنون صدها هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع روستاییان در شهرستان‌های لالی و مسجد سلیمان و روستاهای «گارا» و آبماهیک به زیر آب رفته یا در معرض غرق شدن قرار گرفته‌اند.
همچنين 60 ميليارد تن نمك كابوس بزرگي براي كشاورزان منطقه ساخته تا در نهايت هم اهالی روستاهای ظلم‌آباد، دهلران، دشت بزرگ و کوه زر از توابع عقیلی، به‌خاطر شور شدن چاه آب آشامیدنی منطقه خود، علیه سد گتوند اقامه دعوی كنند. رئیس شورای روستای دهلران از توابع عقیلی، مي‌گويد:« آب این چاه تا ماه‌های آغازین سال 90 بسیار شیرین و زلال بود اما الان غیر قابل شرب شده است. تا این لحظه کسی پاسخگو نیست و ما مجبور شده‌ایم علیه شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران شکایت کنیم تا مسئولین استان و کشوری به داد ما برسند. »
به‌رغم سكوت مسئولان وزارت نيرو، آب شرب اين روستا‌ها آنقدر شور شد كه تاكنون 15 خانوار روستايي از اين منطقه مهاجرت كردند. منجزي هم مي‌گويد:« ما در شکایتی که علیه آب و نیرو تقدیم دادگاه کردیم، ادعای پول نقد نداریم، بلکه می‌خواهیم چاه آب آشامیدنی ما را به وضع سابق درآورند تا آب زلال و شیرین آن دوباره برقرار شود و ما مجبور به مهاجرت از روستای آبا و اجدادی خود نشویم.»
اما «محمدجواد محمدي زاده» رئيس سازمان حفاظت از محيط زيست آب پاكي را روي دست اهالي اين چهار روستا مي‌ريزد و احتمال مي‌دهد كه آب شرب در اين منطقه به خاطر افتتاح سد ديگر قابل استفاده نباشد. به گفته او، به احتمال قوي آب اين منطقه در آينده تنها براي كشاورزي قابل استفاده است. اما پرویز کردوانی، عضو هيات علمي‌دانشگاه تهران آخرين روزنه اميد را هم مي‌بندد و مي‌گويد:«به احتمال قوي آب اين منطقه به دليل شوري بسيار زياد در آينده نزديك براي كشاورزي هم قابل استفاده نيست.»
همه اين اتفاق‌ها پيامد ساخت سدی است که تاکنون حدود دو هزار میلیارد تومان برایش هزینه شده و تا تکمیل نهایی اش این رقم باید به دو هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یابد. به گفته كارشناسان، این رقم بیش از ۲۲ برابر بودجه سالانه بزرگ ترین نهاد متولی منابع طبیعی ایران، یعنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است! اما هنوز هم كسي نمي‌داند كه آن اتفاقاتي كه ممكن است بيفتد و وزارت نيرو براي مقابله با آنها آماده شده، چيست؟!
بتن سد كارون 35 برابر برج ميلاد است!
بي توجهي به پيامدهاي غيرقابل جبران سدسازي دركشور سابقه طولاني دارد و مسئولان به راحتي از كنار آن گذشته اند. به طور مثال زماني كه دو سيلاب تمام تاسيسات سد4 كارون را برد، استاندار چهارمحال و بختياري در نهايت با تمجيد از سدسازي در كشور و بدون اشاره به تخريب بلندترين سدساخته در كشور از استفاده از دو ميليون و 200 هزارمتر مكعب بتن در اين سد سخن به ميان آورد.
محمد درويش، كارشناس منابع طبيعي مي‌گويد:« کاش استاندار این را هم اضافه می‌کرد که یکی از دلایل این رکورد شکنی بتني! وقوع سيل و تخريب کل تاسیسات بوده است؛ رخدادی که 200 میلیارد تومان ( حدود 40 برابر بودجه سالانه بزرگترین نهاد متولی تحقیقات منابع طبیعی در کشور!) خسارت برجای نهاده است.»
او در ادامه مي‌گويد:« بد نيست بدانیم حجم کل بتن‌ریزی در بلندترین سازه کشور، یعنی برج میلاد، فقط 63 هزار متر مکعب بوده! یعنی در سد کارون چهار، 35 برابر بیشتر از برج میلاد از بتن استفاده شده است!»
همچنين به تازگي از سمت خانه ملت هم حرف‌هايي در انتقاد از سدسازي شنيده مي‌شود.«عیسی جعفری»، نماينده مجلس در اظهارنظری کم‌سابقه، سدسازی را زير سوال برده است. هرچند جعفري برخلاف وعده‌اي كه داده بود با خبرنگار ما گفت‌وگو نكرد، اما سدسازي را به عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده بوم سازگان طبیعی کشور، زیر سوال برده‌است.
همچنين «علی اکبر اولیا» نماینده مردم یزد مي‌گويد:«ساخت سدهای بدون مطالعه و عدم تکمیل شبکه‌های آبرسانی بسیاری از سدها، آنها را تبدیل به حوض‌های بزرگ پرآبی کرده که فقط اکوسیستم کشور را به خطر انداخته است.»
«علي سلاجقه» رئيس بركنار شده سازمان جنگل‌ها، منابع طبيعي و آبخيزداري كشور هم آمارهاي وحشتناكي مي‌دهد. البته همين آماردهي‌ها مدتي پيش باعث بيكاري او شد! با اين حال، به گفته او فرسايش خاك، هرسال يك سد به بزرگي «سد اميركبير» را به بايگاني مي‌فرستد. يعني چرخه مرگ طبيعت كه از سد سازي شروع مي‌شود در نهايت به سدهاي چندين هزار ميلياردي هم مي‌رسد.
او در روزهاي آخري كه هنوز به «ميني‌سي‌تي» رفت وآمد مي‌كرد از مسئولان وزارت نیرو خواست تا به جای اصرار بر ساخت سدهای بزرگ و ادامه سیاست‌های کنونی سدسازی، در اندیشه استحصال آب از مناطق کارستی (آهکی) زاگرس برآیند که می‌تواند حدود چهار برابر کل آبی را در اختیار نهد که هم اکنون توسط تمام ۵۹۰ سد ساخته شده در کشور فراهم می‌شود. پيامدهايي كه او را نگران كرده بود، درباره سدهايي بود كه ساخته مي‌شوند وشكستي و نشت ندارند.
اما امروز بايد به همه هزينه‌هايي كه تاكنون سدها به كشور تحميل كرده‌اند، هزينه‌هاي جديدي را هم اضافه كرد. هزينه‌هاي جديد را سدهايي مي‌تراشند كه بدون رعايت نكات فني و ايمني ساخته مي‌شوند و عمر آنها حتي به افتتاح هم نمي‌رسد!
منبع: تهران امروز
حتما برايتان جالب است بدانيد كه سد راين حتي به مراسم افتتاح هم نرسيد و چهار روز پس از شکست اين سد ، «سد مدوارات» شهر بابك هم با ظرفیت پنج هزار متر مکعب سوراخ شد و سه میلیارد ریال خسارت به بار آورد تا خسارت وارده از سوي اين سد كرماني به 20 ميليارد ريالي افزايش پيدا كند. البته شانس با رايني‌ها يار بود كه سدشان در شامگاه سيزد به‌در تخريب شد و اگر فقط چند ساعت زودتر اين حادثه به‌وقوع مي‌پيوست، مي‌توانست آخرين روز تعطيلات نوروزي اهالي اين روستا را به يكي از تلخ ترين سيزده به‌درهاي تاريخ روستا تبديل كند.
گتوند، سدي كه آب شرب مردم را گرفت
سدگتوند اواخر سال گذشته با وجود كوه‌هاي نمكي و چاه هاي فعال نفت در ميان اعتراض دو ساله رسانه‌ها، كارشناسان وافكار عمومي افتتاح شد. سه روز پس از افتتاح، آب از پتوی رسی آن رد شد و نمک‌های ناحیه زیرین دیوار حائل، در آب حل شد و دیوار حائل 120 سانتي‌متر نشست کرد.
نشست را البته «كريم شيباني» مجري پروژه سد گتوند تكذيب كرد، درست مثل تكذيب وجود كوه‌هاي نمكي و چاه‌هاي فعال نفت در پشت سد. البته در نهايت مسئولان وزارت نيرو در زمان افتتاح آن، وجود اين كوه‌هاي نمكي را پذيرفتند و اعلام كردند كه با راهكاري هاي اجرا شده جلوي هرگونه حادثه‌اي را مي‌گيرند!
از سوي ديگر با وجود تكذيب نشست، «عطارزاده» معاون وزیر نیرو در آبفا، این مسئله را به طور تلويحي پذیرفت و در کنفرانس خبری در استان خوزستان گفت که با آبگیری سد گتوند، امکان هر اتفاقي وجود دارد و ما در آماده باش به سر می بریم و به مقامات آبفای خوزستان اعلام کرده‌ايم که در هنگام آبگيري سدگتوند- در صورت نياز- آب اهواز را از سد کرخه و آب روستاهای پایین اهواز را از آب حیات شوشتر تامین کنند. هرچند معاون وزير درباره اينكه احتمالا چه اتفاقاتي به‌وقوع مي پيوندد، توضيحي نمي‌دهد اما به نظر مي رسد كه اتفاق ها بايد چيزي غيرقابل پيش‌بيني باشد! چون تاكنون صدها هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع روستاییان در شهرستان‌های لالی و مسجد سلیمان و روستاهای «گارا» و آبماهیک به زیر آب رفته یا در معرض غرق شدن قرار گرفته‌اند.
همچنين 60 ميليارد تن نمك كابوس بزرگي براي كشاورزان منطقه ساخته تا در نهايت هم اهالی روستاهای ظلم‌آباد، دهلران، دشت بزرگ و کوه زر از توابع عقیلی، به‌خاطر شور شدن چاه آب آشامیدنی منطقه خود، علیه سد گتوند اقامه دعوی كنند. رئیس شورای روستای دهلران از توابع عقیلی، مي‌گويد:« آب این چاه تا ماه‌های آغازین سال 90 بسیار شیرین و زلال بود اما الان غیر قابل شرب شده است. تا این لحظه کسی پاسخگو نیست و ما مجبور شده‌ایم علیه شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران شکایت کنیم تا مسئولین استان و کشوری به داد ما برسند. »
به‌رغم سكوت مسئولان وزارت نيرو، آب شرب اين روستا‌ها آنقدر شور شد كه تاكنون 15 خانوار روستايي از اين منطقه مهاجرت كردند. منجزي هم مي‌گويد:« ما در شکایتی که علیه آب و نیرو تقدیم دادگاه کردیم، ادعای پول نقد نداریم، بلکه می‌خواهیم چاه آب آشامیدنی ما را به وضع سابق درآورند تا آب زلال و شیرین آن دوباره برقرار شود و ما مجبور به مهاجرت از روستای آبا و اجدادی خود نشویم.»
اما «محمدجواد محمدي زاده» رئيس سازمان حفاظت از محيط زيست آب پاكي را روي دست اهالي اين چهار روستا مي‌ريزد و احتمال مي‌دهد كه آب شرب در اين منطقه به خاطر افتتاح سد ديگر قابل استفاده نباشد. به گفته او، به احتمال قوي آب اين منطقه در آينده تنها براي كشاورزي قابل استفاده است. اما پرویز کردوانی، عضو هيات علمي‌دانشگاه تهران آخرين روزنه اميد را هم مي‌بندد و مي‌گويد:«به احتمال قوي آب اين منطقه به دليل شوري بسيار زياد در آينده نزديك براي كشاورزي هم قابل استفاده نيست.»
همه اين اتفاق‌ها پيامد ساخت سدی است که تاکنون حدود دو هزار میلیارد تومان برایش هزینه شده و تا تکمیل نهایی اش این رقم باید به دو هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یابد. به گفته كارشناسان، این رقم بیش از ۲۲ برابر بودجه سالانه بزرگ ترین نهاد متولی منابع طبیعی ایران، یعنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است! اما هنوز هم كسي نمي‌داند كه آن اتفاقاتي كه ممكن است بيفتد و وزارت نيرو براي مقابله با آنها آماده شده، چيست؟!
بتن سد كارون 35 برابر برج ميلاد است!
بي توجهي به پيامدهاي غيرقابل جبران سدسازي دركشور سابقه طولاني دارد و مسئولان به راحتي از كنار آن گذشته اند. به طور مثال زماني كه دو سيلاب تمام تاسيسات سد4 كارون را برد، استاندار چهارمحال و بختياري در نهايت با تمجيد از سدسازي در كشور و بدون اشاره به تخريب بلندترين سدساخته در كشور از استفاده از دو ميليون و 200 هزارمتر مكعب بتن در اين سد سخن به ميان آورد.
محمد درويش، كارشناس منابع طبيعي مي‌گويد:« کاش استاندار این را هم اضافه می‌کرد که یکی از دلایل این رکورد شکنی بتني! وقوع سيل و تخريب کل تاسیسات بوده است؛ رخدادی که 200 میلیارد تومان ( حدود 40 برابر بودجه سالانه بزرگترین نهاد متولی تحقیقات منابع طبیعی در کشور!) خسارت برجای نهاده است.»
او در ادامه مي‌گويد:« بد نيست بدانیم حجم کل بتن‌ریزی در بلندترین سازه کشور، یعنی برج میلاد، فقط 63 هزار متر مکعب بوده! یعنی در سد کارون چهار، 35 برابر بیشتر از برج میلاد از بتن استفاده شده است!»
همچنين به تازگي از سمت خانه ملت هم حرف‌هايي در انتقاد از سدسازي شنيده مي‌شود.«عیسی جعفری»، نماينده مجلس در اظهارنظری کم‌سابقه، سدسازی را زير سوال برده است. هرچند جعفري برخلاف وعده‌اي كه داده بود با خبرنگار ما گفت‌وگو نكرد، اما سدسازي را به عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده بوم سازگان طبیعی کشور، زیر سوال برده‌است.
همچنين «علی اکبر اولیا» نماینده مردم یزد مي‌گويد:«ساخت سدهای بدون مطالعه و عدم تکمیل شبکه‌های آبرسانی بسیاری از سدها، آنها را تبدیل به حوض‌های بزرگ پرآبی کرده که فقط اکوسیستم کشور را به خطر انداخته است.»
«علي سلاجقه» رئيس بركنار شده سازمان جنگل‌ها، منابع طبيعي و آبخيزداري كشور هم آمارهاي وحشتناكي مي‌دهد. البته همين آماردهي‌ها مدتي پيش باعث بيكاري او شد! با اين حال، به گفته او فرسايش خاك، هرسال يك سد به بزرگي «سد اميركبير» را به بايگاني مي‌فرستد. يعني چرخه مرگ طبيعت كه از سد سازي شروع مي‌شود در نهايت به سدهاي چندين هزار ميلياردي هم مي‌رسد.
او در روزهاي آخري كه هنوز به «ميني‌سي‌تي» رفت وآمد مي‌كرد از مسئولان وزارت نیرو خواست تا به جای اصرار بر ساخت سدهای بزرگ و ادامه سیاست‌های کنونی سدسازی، در اندیشه استحصال آب از مناطق کارستی (آهکی) زاگرس برآیند که می‌تواند حدود چهار برابر کل آبی را در اختیار نهد که هم اکنون توسط تمام ۵۹۰ سد ساخته شده در کشور فراهم می‌شود. پيامدهايي كه او را نگران كرده بود، درباره سدهايي بود كه ساخته مي‌شوند وشكستي و نشت ندارند.
اما امروز بايد به همه هزينه‌هايي كه تاكنون سدها به كشور تحميل كرده‌اند، هزينه‌هاي جديدي را هم اضافه كرد. هزينه‌هاي جديد را سدهايي مي‌تراشند كه بدون رعايت نكات فني و ايمني ساخته مي‌شوند و عمر آنها حتي به افتتاح هم نمي‌رسد!
منبع: تهران امروز
