تصاوير تكان‌دهنده از مرگ درياچه اروميه

در حالي كه درياچه اروميه به عنوان بيستمين درياچه بزرگ جهان با مساحتي حدود 483 هزار هكتار يكي از مهمترين و با ارزش‌ترين اكوسيستم‌هاي آبي و بزرگترين درياچه داخلي ايران به شمار مي‌آيد، جديدترين آمارها نشان مي‌دهد 250 هزار هكتار از اين درياچه كه از سال 1354 در فهرست كنوانسيون حفاظت از تالابها (رامسر) ثبت شده است، به شوره‌زار تبديل شده، سطح تراز آبي آن نيز به پايين‌ترين حد ممكن طي چند دهه قبل رسيده و شوري آن نيز با گذشتن از حد فوق اشباع به 340 گرم بر ليتر رسيده است كه همين امر موجب شده «آرتميا» به عنوان مهمترين موجود اين درياچه در آستانه نابودي كامل قرار گيرد. تمامي اين مسايل حاكي از مرگ تدريجي و البته دردناك اين درياچه بزرگ ايران و بروز يك فاجعه زيست‌محيطي در اين منطقه است اين در حاليست كه به گفته كارشناسان پيش‌بيني مي‌شود سطح آب درياچه اروميه تا 2 ماه آينده از حداقل تراز سال گذشته نيز پايين‌تر بيايد!

به گزارش خبرنگار «تابناک اجتماعی»، درياچه اروميه و جزاير متعدد آن به لحاظ ويژگي‌هاي منحصر به فرد اكولوژيكي از سال 1346 به عنوان منطقه حفاظت شده و از سال 1349 به عنوان پارك ملي مورد حفاظت قرار گرفته است. اين درياچه از سال 1354 به عنوان ذخيره‌گاه بيوسفر در برنامه انسان و كره مسكون سازمان يونسكو معرفي و در آن ثبت شده است و در سال 1354 درياچه اروميه و تعدادي از درياچه‌هاي آب شيرين جنوبي آن به علت دارا بودن معيارهاي جهاني كنوانسيون حفاظت از تالابها (رامسر 1971) در ليست تالاب‌هاي كنوانسيون قرار گرفته است و هم اكنون به دليل مشكلات زيست محيطي در ليست فهرست تالاب‌هاي در معرض تغييرات شديد اكولوژيكي اين كنوانسيون جهاني قرار دارد.

به گفته كارشناسان بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آب زيرزميني و سطحي كه عمدتا با هدف گسترش فعاليت‌هاي كشاورزي صورت مي‌گيرد، كاهش نزولات آسماني و ورودي صفر آب از رودخانه‌هاي حوضه آبخيز در كنار احداث سازه‌هاي سدي و احداث ميانگذر اروميه موجب شده كه وضعيت اين درياچه بحراني شود.


شوري درياچه اروميه به حد فوق اشباع رسيد
به گزارش ایسنا، وزارت جهاد كشاورزي به جاي آن كه عرصه‌هاي كشت آبي موجود را به آبياري تحت فشار يا قطره‌اي تبديل كند، عرصه‌هاي جديدي در پاي كوه‌ها با سيستم‌ تحت فشار ايجاد كرده است!

مهندس حسن عباس‌نژاد، مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي كه مديريت پارك ملي درياچه اروميه را نيز بر عهده دارد با اشاره به اين كه هم اكنون سطح آب درياچه «اروميه» 45/1271 متر از سطح درياهاي آزاد است كه نسبت به خرداد ماه حدود 55 سانتيمتر تبخير داشتيم به ايسنا گفت: شوري درياچه به حد فوق اشباع رسيده و هم‌اكنون 340 گرم بر ليتر شده است. از سوي ديگر 250 هزار هكتار از اراضي درياچه به شورزار تبديل شده است.

وي با اشاره به اين كه ورودي آب درياچه اروميه هم اكنون صفر است، افزود: در خصوص مديريت زيست بومي درياچه اروميه در سطح ملي تصميمات خوبي گرفته شده و ستاد اجرايي آن در سطح ملي تشكيل شده و حق آبه درياچه اروميه 1/3 ميليارد مترمكعب در سال تعيين شده است كه سه استان آذربايجان غربي، شرقي و كردستان موظف به تامين اين حق‌آبه شده‌اند. از سوي ديگر موضوع انتقال بين حوضه‌اي نيز در حال پيگيري است كه در اين خصوص گزينه‌هاي مختلفي مطرح شده است.

مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي با اشاره به اين كه باروري ابرها نيز از ديگر تصميمات اتخاذ شده در اين زمينه است، افزود: در عين حال مطلع شديم كه رييس‌جمهوري دستور انتقال 2 ميليارد مترمكعب آب را به اين حوضه صادر كرده است كه با توجه به حق‌آبه تعيين شده در اين خصوص پيش‌بيني مي‌كنيم وضعيت درياچه اروميه بهبود يابد.

وي با اشاره به اين كه مجموعه اقدامات انجام شده مثبت بوده است، گفت: اگر شرايط جوي به حالت عادي باز گردد قطعا وضعيت درياچه اروميه بهتر از سال‌هاي 81 و 82 خواهد شد.

مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي مهمترين مشكل درياچه اروميه كاهش نزولات آسماني، استفاده بي رويه از آب‌هاي زيرزميني و ورودي صفر آب از رودخانه‌هاي حوضه آبخيز درياچه اروميه عنوان كرد و به ايسنا گفت: كاهش نزولات آسماني موجب افزايش فشار بر آب‌هاي زيرزميني شده و همين امر موجب شده با تخليه آب‌هاي زيرزميني، آب شور جايگزين آن شود.

وي با اشاره به اين كه هم اكنون 21 رودخانه با 39 مسيل وارد درياچه اروميه مي‌شوند گفت: در حال حاضر بر روي تمامي اين رودخانه‌هاي منتهي به اين درياچه يا سد احداث شده و يا در دست احداث است.

مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي تاكيد كرد: يكي از مشكلات عمده بهره‌برداري از سدهاي احداث شده بر روي درياچه اروميه است كه پيش‌بيني مي‌شود 4 ميليارد متر مكعب آب از اين سدها براي كشاورزي و ساير مصارف طي سال‌هاي آينده بهره‌برداري شود كه اين امر فشار مضاعفي را بر درياچه اروميه وارد مي‌كند.
وي در خصوص تاثير ميانگذر درياچه اروميه بر خشك شدن آن گفت: به اعتقاد بنده احداث اين ميانگذر هيچ گونه تاثيري بر خشك شدن درياچه اروميه نداشته و تنها چرخه آب را بر هم زده و اين امر موجب شده است رسوبات در بخش جنوبي درياچه اروميه انباشته شود.

مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي به افت شديد جمعيت آرتميا در درياچه اروميه اشاره كرد و گفت: بررسي‌هاي صورت گرفته نشان مي‌دهد ميزان آرتميا در درياچه اروميه به شدت كاهش يافته و تقريبا به صفر رسيده است، اما سيست آن تا 50 سال باقي مي‌ماند كه اميد داريم با آبدار شدن مجدد درياچه اروميه شاهد حضور آرتميا به عنوان مهمترين موجود اين درياچه باشيم.

وي در خصوص جزاير درياچه اروميه گفت: از ساليان قبل آب انبارهايي در اين جزاير براي حيوانات آن احداث شده است و هر چند دبي چشمه‌ها در اين جزاير بسيار كاهش يافته است، اما مشكل كم آبي در آن‌ها نداريم.
مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي افزود: در عين حال در صورت اتصال جزاير به خشكي و احتمال خروج قوچ و ميش با توجه به مهاجرپذير بودن اين گونه، تهميدات لازم در اين خصوص انديشيده شده، اما در عين حال نيازمند تقويت تجهيزات فيزيكي براي حفاظت هستيم.

وي در خصوص اقدامات وزارت جهاد كشاورزي براي افزايش راندمان آب كشاورزي در منطقه گفت: متاسفانه در اين خصوص اقدامات موثري صورت نگرفته به شكلي كه 70 درصد آب كشاورزي در اين منطقه هدر مي‌رود كه در اين راستا بايد وزارت جهاد كشاورزي نسبت به اصلاح سيستم‌ آبياري اقدام كند.
مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي تاكيد كرد: وزارت جهاد كشاورزي به جاي آن كه عرصه‌هاي كشت آبي موجود را به آبياري تحت فشار يا قطره‌اي تبديل كند، عرصه‌هاي جديدي در پاي كوه‌ها با سيستم‌ تحت فشار ايجاد كرده است كه اين امر فشار مضاعفي بر حوضه وارد مي‌كند.

وي در خصوص بروز توفان «نمك» در منطقه نيز گفت: خوشبختانه در اين خصوص هنوز مشكلي بوجود نيامده است.

اگر ذرات بلورين نمك به آلودگي ذرات معلق استان اضافه شود با مشكلات جدي مواجه خواهيم شد

مهندس بيوك رئيسي، مديركل محيط زيست آذربايجان شرقي نيز با اشاره به اين كه ارتفاع آب درياچه اروميه نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 40 سانتيمتر كاهش داشته است، افزود: دولت تمهيدات مناسب و مصوبات خوبي در دوره سوم سفر رييس جمهوري به استان‌هاي آذربايجان غربي و شرقي داشته و كارهاي تخصصي و مطالعات ميداني لازم صورت گرفته، علل و عوامل و راهكارهاي مديريتي پيش‌بيني شده و مورد تصويب قرار گرفته است و تمامي مسوولان معتقدند كه خطر جدي است.

وي افزود: در حوضه شرقي درياچه اروميه 150 هزار هكتار از اراضي تبديل به شوره‌زار شده است.

مديركل محيط زيست آذربايجان شرقي با اشاره به اين كه متاسفانه مهمترين پارامتر آلودگي هوا در استان آذربايجان شرقي ذرات معلق است، گفت: اگر اين به اين ذرات معلق، ذرات بلورين نمك نيز اضافه شود، حتما با آسيب‌هاي جدي در منطقه مواجه خواهيم شد.

وي تاكيد كرد: زمان مطالعه و تشكيل جلسات در خصوص درياچه اروميه به اتمام رسيده است و هر كاري كه بايد انجام مي شده تمام شده و هم اكنون زمان اقدام عملي ، تامين منابع مالي و مشاركت مردمي براي نجات درياچه اروميه است.

مديركل محيط زيست آذربايجان شرقي با اشاره به اين كه وزارت جهاد كشاورزي بايد نسبت به تغيير الگوي كشت اقدام كند، افزود: متاسفانه 67 درصد از كاهش آب حوزه آبخيز درياچه اروميه مربوط به تغييرات اقليمي، 25 درصد راندمان پايين آب كشاورزي و مابقي ساير اقدامات و ايجاد سازه‌هاي آبي در منطقه است.
وي با اشاره به اين كه احداث ميانگذر درياچه اروميه و ساير پروژه‌هاي عمراني، مخاطرات زيست محيطي جدي به درياچه اروميه و آسيب‌هاي جدي به آن وارد كرده است، گفت: سهم استان آذربايجان شرقي در تامين منابع آبي مشخص شده است و مديريت ارشد استان هم پيگير موضوع است، اما برخي طرح‌ها در اين زمينه نيازمند تامين منابع مالي است.


وضعيت درياچه اروميه بحراني است
مهندس خير الله مرادي، مديركل محيط زيست كردستان نيز با اشاره به اين كه وضعيت درياچه اروميه بحراني است و هم اكنون اين درياچه روزهاي سختي را سپري كرده و با مشكلات زيادي دست و پنجه نرم مي‌كند به ايسنا گفت: مهمترين بحث آب ورودي درياچه اروميه است كه متاسفانه تمامي راه‌هاي آن بسته شده است.

وي با اشاره به ايجاد سازه‌هاي سدي بر روي درياچه اروميه افزود: در حالي كه تنها 10 درصد ورود حوضه آبخيز اروميه به استان كردستان صورت مي‌گيرد، اما 30 درصد حق آبه اروميه را ما مي دهيم؛ ‌اين در حاليست كه تحويل حق‌آبه درياچه تا مرز استان صورت مي‌گيرد، اما هيچ آبي به درياچه اروميه نمي‌رسد!

مديركل محيط زيست كردستان مهمترين مشكل در اين زمينه را عدم نظارت بر برداشت غيرمجاز از حق‌آبه درياچه اروميه عنوان كرد و گفت: زماني كه استان كردستان حق‌آبه خود را پرداخت مي‌كند، اين سوال مطرح است كه چه عاملي باعث مي‌شود كه هيچ آبي وارد درياچه اروميه نشود؟

وي با اشاره به اين كه در خصوص افزايش راندمان آب كشاورزي عملا هيچ اتفاقي نيافتاده است، گفت: در اين زمينه نه تنها اقدامي صورت نگرفته، بلكه توسعه نيز انجام شده است، به شكلي كه هم‌اكنون كاشت درختان مثمر در اراضي شيب‌دار صورت گرفته كه اين امر در شرايط كم آبي به هيچ عنوان توجيهي ندارد.

مديركل محيط زيست كردستان با اشاره به اين كه بايد تغيير در نوع و الگوي كشت در منطقه صورت گيرد، تصريح كرد: در عين حال دولت بايد خريد محصولات جديد را تضمين كند تا كشاورز نسبت به تغيير نوع كشت خود اقدام كند.

وي با اشاره به اين كه بيشترين سدسازي در حوضه درياچه اروميه در دو استان آذربايجان شرقي و غربي صورت گرفته است، خاطرنشان كرد: اين در حاليست كه تنها يك سد در استان كردستان بر روي حوضه آبخيز احداث شده كه آب آن نيز براي مصارف دو استان آذربايجان شرقي و غربي فرستاده مي‌شود.

مديركل محيط زيست كردستان با تاكيد بر اين كه بايد آب سدها رهاسازي شود و مسير آب تا درياچه اروميه مورد حفاظت قرار گيرد تا بهره‌برداري غيرقانوني از آب صورت نگيرد، گفت: عليرغم نگاه ويژه به درياچه اروميه، اما در عمل مي‌بينيم اتفاق خاصي رخ نمي دهد.

وي با اشاره به اين كه مسوولان عالي دولت وضعيت درياچه اروميه بحراني مي دانند، گفت: اگر مي‌خواهيم درياچه اروميه را نجات دهيم، بايد جهاد كشاورزي، توسعه باغات را محدود كند.

مديركل محيط زيست كردستان با اشاره به اين كه وضعيت درياچه اروميه رو به بحراني‌تر شدن است، گفت: مركز تغييرات اقليمي در شمال غرب واقع شده است كه اين امر موجب تاثيرات شديد بر روي درياچه اروميه شده است.

وي در عين حال در خصوص انتقال آب از حوضه‌هاي ديگر به درياچه اروميه گفت: بايد در اين خصوص علاوه بر ارزيابي اثرات زيست محيطي، ارزيابي استراتژيك نيز صورت گيرد.

مديركل محيط زيست كردستان در عين حال تاكيد كرد: «معضلات زيست‌محيطي» به كندي شكل مي‌گيرد، اما رفع آن‌ها بسيار زمان‌بر و هزينه‌بر است.

هماهنگ كننده دبيرخانه شوراي منطقه‌اي درياچه اروميه:


كاهش آب درياچه اروميه حدود 20 ميليارد متر مكعب است
مهندس حجت جباري، هماهنگ كننده دبيرخانه شوراي منطقه‌اي درياچه اروميه نيز با اشاره به اين كه اين درياچه 102 جزيره دارد، به ايسنا گفت: مهمترين جزاير اين درياچه «كبودان» با سه هزار و 200 هكتار به دليل وجود قوچ و ميش، «اشك» با دو هزار و 500 هكتار به دليل وجود گوزن زرد و پس از آن «اسپير» و «آرزو» به دليل پوشش مناسب گياهي و جزاير 9 گانه به دليل محل زادآوري پرندگان به خصوص پليكان سفيد از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

وي با اشاره به اين كه سند مديريت يكپارچه درياچه اروميه امضا و در هيات دولت تصويب شده است، گفت: اين طرح با مشكلات اجرايي مواجه است كه اميدواريم با تشكيل ستاد ملي درياچه اروميه در تهران و شوراي منطقه‌اي اين درياچه، برنامه مديريت يكپارچه درياچه اروميه اجرا شود.

هماهنگ كننده دبيرخانه شوراي منطقه‌اي درياچه اروميه با تاكيد بر اين كه آبياري سنتي در حوضه آبخيز درياچه اروميه بايد به آبياري مدرن تبديل شود، افزود: درياچه اروميه 13 تا 14 سال طول كشيده كه به وضعيت كنوني رسيده است و احياي آن حتي در شرايط ترسالي و وضعيت نرمال حداقل 5 سال زمان نياز دارد.
وي با اشاره به اين كه در حالت عادي درياچه اروميه 32 ميليارد متر مكعب آب داشته است، گفت: هم‌اكنون كاهش سطح تراز آب درياچه اروميه از متوسط دراز مدت سطح تراز در حدود 4 متر كه با احتساب حدود 5 هزار كيلومتر مربع مساحت درياچه اروميه حجم كاهش آب در حدود 20 ميليارد متر مكعب برآورد مي‌شود.

به گفته هماهنگ كننده دبيرخانه شوراي منطقه‌اي درياچه اروميه در عين حال سطح آب درياچه اروميه هم‌اكنون از حداكثر سطح تراز آن 7 متر كاهش يافته است.

وي با اشاره به اين كه امسال درياچه اروميه وضعيت بسيار وخيمي را خواهد داشت، گفت: پيش‌بيني مي‌شود تا دو ماه آينده سطح آب درياچه اروميه از حداقل تراز آبي سال گذشته نيز پايين‌تر بياييد.

هماهنگ كننده دبيرخانه شوراي منطقه‌اي درياچه اروميه با اشاره به اين كه 92 درصد آب مصرفي در حوضه آبخيز درياچه اروميه صرف مصارف كشاورزي مي‌شود، تصريح كرد: اين در حاليست كه راندمان آب كشاورزي در منطقه تنها 30 درصد است كه با افزايش اين راندمان مي‌توان حداقل 50 درصد آب صرفه‌جويي شده را وارد درياچه كرد.

وي با اشاره به اين كه 72 پروژه براي نجات درياچه اروميه در نظر گرفته شده است، خاطرنشان كرد: اين پروژه‌ها بايد در ستاد ملي درياچه اروميه تصويب شود.

بدين ترتيب بايد منتظر ماند و ديد كه آيا اروميه در تصميمات كاغذي مسوولان نفس‌هاي آخر خود را مي‌كشد يا اين كه اقدام عملي براي نجات اين درياچه رو به مرگ صورت مي‌گيرد؟
گفتني است حوضه آبريز درياچه اروميه با وسعتي معادل 51 هزار و 876 كيلومتر مربع در محدوده تقسيمات كشوري سه استان قرار دارد به شكلي كه 51 درصد از حوضه در استان آذربايجان غربي، 39 در آذربايجان شرقي و 10 درصد در استان كردستان واقع است.