گرایش به دکتر شریعتی در میان جوانان ترکیه

دکتر علی شریعتی مزینایی را بدون شک باید یکی از شخصیت های مهم و جریان ساز حوزه روشنفکری دینی و متفکران مسلمان بدانیم که دامنه تاثیرگذاری اش تنها به مرزهای ایران محدود نمانده و به مدد روحیات انقلابی و ابزار زبان آتشین، شعاع اندیشه هایش خود را به دشت های فکر همراهانش در اقصی نقاط جهان رسانیده است.

به گزارش پایگاه تحلیلی - خبری ایران بالکان (ایربا) قطعا یکی از حوزه های نفوذ اندیشه های شریعتی را باید همسایه غربی ایران، ترکیه بدانیم؛ امروز علی شریعتی برای اغلب یا شاید تمام متفکران مسلمان این کشور نامی شناخته شده است؛ اندیشه های شریعتی در این کشور هواداران سختی دارد و آثارش همچنان پرفروش و در صدر آثار فکری - اسلامی. شریعتی قلم را توتم خود معرفی کرد و امروز مرزهای فکری ترسیم شده از سوی او توتم فکری برخی اندیشمندان و جامعه شناسان مسلمان ترکیه را تشکیل داده است.

افکار و نظرات شریعتی در ترکیه امروز به کتابخانه ها و گعده های فکری محدود نمانده و جای خود را در فضای مجازی کشور ترکیه نیز باز کرده است؛ بسیاری در ترکیه بر این باورند که اندیشه های شریعتی دقیقا زبان حال امروز جوامع اسلامی است و لذا سخنان و اندیشه های او را ارج می نهند و از او با احترام یاد می کنند.

شاید بسیاری از هموطنان ما ندانند که برخی کاربران شبکه اجتماعی فیس بوک در ترکیه نام خود را به واسطه علاقه وافر به اندیشه های دکتر علی شریعتی، این روشنفکر مسلمان ایرانی در مجموعه فیس بوک کشور ترکیه «علی شریعتی» گذارده و به ترویج دیدگاه های او، بررسی نظریاتش و گفتگو درباره عقایدش می پردازند.

این کاربران امروز صدها و شاید هزاران مخاطب و دوست از سراسر جهان ترک دارند که یا پیرو شریعتی اند، یا منتقد او و یا شنونده نظریاتش؛ به هر حال شریعتی در ترکیه امروز بیش از هر زمانی زنده است.

آنچه در پی می آید گفتگوی خواندنی سایت ترکی "دنیا بیزیم" با یکی از «شریعتی های فیس بوک ترکیه» درباره جایگاه دکتر علی شریعتی در این کشور است:

اگر در فیس بوک با کسی به نام علی شریعتی مواجه شوید چه می کنید؟ ما چهار نفر را به این نام یافتیم و با یکی از آن ها گفتگو کردیم. از او پرسیدیم عکس العمل دیگران در استفاده شما از این نام چگونه بوده است؟

 نام واقعی شما؟

جانان عثمان آران.

مشغول چه کاری هستید؟

گرافیک، دوبلاژ، فعال حقوق بشر.

چند سال دارید؟

40.

چه مدتی است که در فیس بوک از نام شریعتی و جامعه شناسی استفاده می کنید؟

تقریبا 3 سال.

بازتاب این موضوع چگونه بوده است؟ آیا با برخوردهای جالب توجهی هم مواجه شده اید؟

عموما کسانی که نام مرا در لیست دوستان شان اضافه می کنند، به این مطلب غبطه می خورند. اگر سوال کنید چگونه متوجه این موضوع شده ام پاسخم این خواهد بود که علاقمندان به دکتر شریعتی که کتابی یا مطلبی از او خوانده باشند تمام زوایای مطالب مرا با دقت مورد توجه قرار می دهند. من اگر در این باره چیزی ننویسم با انتقادهای تند مخاطبان روبرو می شوم.

برای نمونه پیام می فرستند که "نام علی شریعتی را برگزیده ای اما درباره اش چرا تا این حد کم می نویسی؟"به همین ترتیب عده ای مخالف این هستند که رویدادهای اجتماعی اخیر ایران را با دیدگاه های دکتر شریعتی مرتبط بدانم. عموما بر این گمانند که اگر دکتر شریعتی امروز زنده بود یکی از متفکران جناح مخالف دولت می بود (که همسر او یعنی خانم پوران شریعت رضوی هم بر این عقیده است.) من وقتی در این خصوص نظراتم را می نویسم معمولا با انتقاد دوستان مواجه می شوم.

عده ای هم از دکتر شریعتی چیزی نمی دانند و با دیدن نام "علی شریعتی" که در زبان ما شریعت علی (ع) هم معنا می دهد برایم می نویسند "نادان! تعبیر شریعت علی، تعبیر نادرست و غلطی است. به جای آن باید بگویی محمد شریعتی یعنی شریعت و دین محمد(ص). این ها کسانی هستند که نمی دانند شریعتی نام خانوادگی است. در مقابل چنین مطالبی می خندم. البته همه انتقادها باعث خشنودی من می شود. زیرا زمینه مناسبی برای بحث و گفتگو فراهم می کند.

مطلب جالب دیگری که در نظرها می بینم این است که عده ای تحت نام اهل سنت، شریعتی را منحرف اعلام می کنند و بالعکس عده ای که خود را شیعه معرفی می کنند نیز می گویند او در اندیشه هایش انحراف داشته است. چنین کسانی معلوم است که زحمت نکشیده و حتی یک کتاب از شریعتی را نخوانده اند. از این دست افراد می پرسم: شما با خواندن کدام کتاب او به چنین نتیجه ای رسیده اید؟ و آن ها پاسخی ندارند که بدهند. این خیلی تاسف آور است. شریعتی خود می گوید گرفتار برخوردهای خشونت بار معرفت شناسانه است.

متاسفانه بسیاری از گروه ها و احزاب و دسته جات در جهان، از کانال معینی به طرفدارانشان اطلاعات می دهند و به این ترتیب آن ها را از افکار و عقاید دیگر دور نگاه می دارند. آن ها با این کار ملکه عقل انسان ها را تعطیل می کنند. چنین کسانی قوه تحلیل و ارزیابی خود را از دست می دهند. تا آن جا که می دانم آمریکا و اسرائیل با زندانیان شان چنین رفتارهایی دارند. با القای اخبار و اطلاعات یک جانبه موجب تغییر عقاید آنان می شوند. این در اصل روشی در شکنجه است.

به نظر من همان قدر که شکنجه بدنی جرم است، برخوردهای خشونت بار معرفت شناسانه هم جرم است. هرکس باعث عاطل ماندن ملکه عقل انسان ها شود، صرف نظر از این که چه کسی است قطعا ظالم است. من فکر می کنم فعالان عرصه حقوق بشر باید به این موضوعات هم بپردازند. به گمان من همان قدر که قتل نفس وحشتناک است برخوردهایی از قبیل آن چه ذکر کردم نیز دهشت انگیز است.

در قالب نظرات، آیا با برخوردهای مثبت هم مواجه شده اید؟

البته؛ برخوردهای مثبت غالبا از سوی کسانی صورت می گیرد که آثار شریعتی را خوانده اند و با عقاید او آشنایند. جایگاه دکتر شریعتی در قلب کسانی که او را می شناسند قابل توصیف نیست. شریعتی برای آن ها یک دوست، یک رفیق و همراه، یک معلم دردمند است.

زیباترین نتیجه بازتاب های مثبت این کار حصول امکان اخوت و برادری با کسانی است که متفاوت می اندیشند. این بسیار عالی است که بتوانی با کسانی رفاقت کنی که از طرفداری های بی جا گریزانند، برای انسان ارزش قائلند، در عین حال که آرمان گرا هستند واقعیت ها را نیز نادیده نمی گیرند، آدم هایی که اهل تعصب نیستند و نگاهشان به دین و پیامبر و مردم و تحولات سیاسی از خرافات و شایعه ها دور است. آن ها که از عقل و دانش بهره می برند، دنبال کارهای سهل و ساده نیستند و باهوش و انقلابی اند. من فکر می کنم کسی که ادعای شاگردی شریعتی را دارد باید از این ویژگی ها بهره مند باشد.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم حساسیت جوانان به آشنایی با شریعتی است که در نسبت با میانسالان واقعا رتبه بالاتری دارد. گویا شریعتی روشنفکری است که نسل جوان کنونی درپی یافتن اوست. جوانان ما گفته های واعظان و روحانیان را (که من برای 99 درصد آنان احترام قائلم) هیجان انگیز نمی دانند. موعظه هایی که شکل شغلی یافته اند نمی تواند جوابگوی مشکلات نسل جوان باشد.

سوالی که زیاد پرسیده می شود این است که کدام کتاب شریعتی را مطالعه کنم که خیلی سنگین نباشد و یا کتاب های شریعتی را از کجا می توانم تامین کنم.

به نظر شما علاقه جوانان (ترک) به شریعتی از کجا سرچشمه می گیرد؟

من فکر می کنم دلیل علاقه جوانان به آموزه های شریعتی را می توان به ترتیب زیر برشمرد:

آن ها احساس می کنند مفاهیم دینی در زمانه ما دچار تحریف و دستکاری شده است.

آن ها دارای روحیات انقلابی هستند.

این که نمی توان به جریانات راست یا چپ دل خوش کرد.

خسته شدن از مشاهده این حقیقت که دین منبع تامین دنیای عده ای شده که در حقیقت دین فروشند.

جوانان می خواهند از کسانی که مبلغ خرافات و روایت های ضعیف دینی هستند فاصله بگیرند. به همین ترتیب کسانی را که تفسیرهای مبتنی بر مصلحت ارائه می دهند از خود می رانند.

جوان امروز می داند دین حقیقی دینی نیست که امروز با هزار و یک پیرایه به خورد مردم داده می شود. او می داند نباید از دین مایوس شد و همچنین نباید دین را با تعالیم مکاتب دیگر در آمیخت.

جوان معاصر وقتی می بیند کاپیتالیسم از سوی قشری از دینداران، مقدس شمرده می شود، به طور طبیعی به این نتیجه می رسد که دین خدا و رسول او نمی تواند چنین مواضعی داشته باشد.

البته دلایل دیگر هم هست اما به نظر من عمده دلایل علاقه جوانان به دکتر شریعتی همین هاست.

آیا تاکنون با سوسیالیستی که آثار شریعتی را مطالعه کرده باشد برخورد کرده اید؟

بله، بیشتر از متدینینی که آثارش را خوانده اند. سوسیالیست ها او را سوسیالیست می دانند. آقای نهاد گنچ که به واسطه برگزاری کنفرانس های خاورمیانه به سوریه سفر کرده بود می گوید وقتی دیدم دیندارانی که خانم های شان باحجاب بودند و مانند من بر سر مزار علی شریعتی می گریستند حیرت کردم. او این مطلب را در یکی از نوشته هایش که در نشریه "لمان" چاپ شده می گوید.

او در مقالاتش از شریعتی سخن می گوید. البته در راستای اندیشه های خودش. این قبیل افراد بخش هایی از اندیشه های شریعتی را که به کارشان می آید اقتباس می کنند و او را سوسیالیست می نامند. به همین دلیل ترجمه برخی از کتاب های دکتر را که در تایید نظرات خودشان است مطالعه می کنند. آن ها عارفانی مانند پیر سلطان ابدال و شیخ بدرالدین را هم سوسیالیست می دانند. من کتاب های دکتر شریعتی را مطالعه کرده ام و اطمینان دارم که هیچ عنوان دیگری جز "مسلمان بودن" را برنمی تابد.

به کسانی که درپی دست یافتن به اطلاعات متقن درباره شریعتی هستند چه توصیه هایی می کنید؟

هر اندیشه ای در نسبت با منابع اصیلش معنا می یابد و بیان می گردد. کسی که قادر به مطالعه کتاب خدا و فهم آن نباشد اطمینان داشته باشید که از آثار شریعتی هم چیزی نمی فهمد. همان طور که مفاهیم دینی را با مراجعه به متون اصلی دین باید درک کنیم، شریعتی را نیز باید با مراجعه به آثارش بشناسیم. هیچ یک از جهان بینی ها را نمی توان با مطالعه منابع دست دوم و سوم شناخت.

کدامیک از کتاب های علی شریعتی را برای مطالعه توصیه می کنید؟

ده ها کتاب را می توانم نام ببرم اما در این ایام چون به موسم حج نزدیک می شویم باید از میعاد با ابراهیم و حج او یاد کنم. همچنین مطالعه سیمای محمد(ص) را به دوستان جوانم توصیه می کنم.