تابناک ایلام علی اصغر اسدی ::این روزها یک ویروس کوچک میکرونی به نام کووید 19 معروف به کرونا ،کل جهان را دچار دگرگونی کرده است ،سرعت انتشار،آلوده سازی ،دهشتناکی وکشندگی آن به حدی بزرگ است که کسی هرگز فکر نمی کرد تا این اندازه تمام مناسبات فرهنگی ،اجتماعی و مناسک مذهبی را تحت تاثیر قرار دهد.
روزگاری اندیشمندان سیاسی واقتصادی اینگونه تصور می کردند که این بلایای طبیعی یا جنگ ها هستند که با اثر گذاری بر مناسبات مختلف ،نقش درجا ویا طولانی مدتی را نمایان و آثار خود را بر جا می گذارند یا اینکه مبنایی برای تغییر شاخص ها ویا بالا وپایین رفتن نمودارهای اقتصادی قرار می گیرند. اما کرونا نشان داد که همه این عوامل باید در مقابلش سر کرنش فرود آورند!
تاکنون آنچه که درباره کرونا در این رسانه ،دیگر رسانه های دیتجیتال و شبکه های اجتماعی نگاشته شده است ،در حوزه شناسایی و تشریح کارکرد این ویروس بر سیستم ایمنی بدن ،راههای پیشگیری از ابتلا ،اپیدمیولوژی ،آمار مبتلایان،متوفیان وبهبود یافتگان ،پروتکل های بازدارنده وایمنی ویا محدودیتهای گوناگون برای قطع زنجیره ابتلای به این ویروس بوده است .
اما در این مطلب سعی شده تا از زوایه دیگری به این مقوله بپردازیم ،زاویه ای متفاوت از آنچه که تاکنون از ویروس کووید 19 شنیده یا خوانده اید ،قطعا تمرکز همه؛ ما،شما ،تصمیم گیران ومجریان برای یافتن شیوه ای برای کاهش آثار این اپیدمی بر جسم انسانها وعبور از چنین وضعیت مخاطره آمیزی بر جامعه بوده است. می خواهیم ابعاد دیگری از اثرگذاری کرونا بر زندگی انسانها را بررسی وبه بحث بگذاریم.
بررسی آثار کرونا بر زندگی انسانها نشان می دهد که این ویروس در کنار آسیب هایی بر جسم انسانها ودرگیر نمودن سیستم تنفسی که شدیدترین آنها پایان دادن به زندگی برخی مبتلایان است ،امادرآینده نیز منشاء تغییرات جدی وغیر قابل باوری در حوزه فرهنگ ،اجتماع ،مناسبات اجتماعی ،روانی ،سبک زندگی و حتی تاریخ خواهد شد .
الف -کرونا بد؛
الف -1- تاثیرات اقتصادی کرونا ؛
به هرحال طبیعت هر بیماری یا اپیدمی تحمیل هزینه های پیش بینی نشده بر اقتصاد انسان هاست،کرونا هم نه تنها از این قاعده مستثتی نیست، بلکه آثار غیر قابل باوری بر اقتصاد خانواده ها وکشورها برجای خواهدگذاشت که خیلی فراتر از تحریمهای اقتصادی و عوامل طبیعی است .
این ویروس با درگیر نمودن بهداشت ودرمان کشور،درکنار فرسایش این سیستم، بخش اعظم اعتبارات حوزه سلامت را بلعیده است . در کشوری همچون ایران با اقتصاد لرزان تحریمی ،منابع درآمدی کشور در حوزه صادرات غیر نفتی را مختل نموده ،بازارچه های مرزی بعنوان تنها منافذ تنفس کشور در شرایط تحریم را مسدود کرده ،فعالیت های اقتصادی در حوزه های گوناگون داخلی را به تعطیلی کشانیده ،سیستم حمل ونقل هوایی ،دریایی ،زمینی کشور را در یک رکود دامنه دار فروبرده است .
بخش اعظم منابع درآمدی کشور اعم از خرد وکلان در رکود قرار دارد ،مشاغل خدماتی همچون گردشگری ،حمل ونقل بار ومسافر ،هتل داران ،رستورانها و اغذیه فروشی ها ،مشاغل خردی نظیر کارگران فصلی و دست فروشی ها تعطیل شده اند ،وضعیت بیکاری بعنوان یک چالش جدی برای کشور مطرح بود ،کرونا حسابی این چالش را تشدید نموده است ،بخش اعظمی از منابع درآمدی بخشی از جامعه معطوف به پایان سال و خرید های نوروزی بود که آن را هم از آنان گرفت.
اجرای برخی پروتکل ها باعث شده تا ادارات ،بانک و موسسات مالی واعتباری با نصف ظرفیت یا حتی کمتر به فعالیت بپردازند ،بار مالی ناشی از اجرای این پروتکل ها مستقیما یا متوجه منابع دولتی است ،یا منابع درآمدی بنگاههای اقتصادی مهم همچون بانکها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
افزوده شدن مواد شوینده وضدعفونی ومراقبتی همچون الکل ،ماسک ودست کش با قیمت سرسام آور به سبد خرید خانوارها ،هزینه ماهیانه آنها را دو چندان کرده و گاها اقتصاد بسیاری از خانواده را با چالش جدی مواجهه کرده است .
الف -2- تاثیرات فرهنگی کرونا
در طول تاریخ این سرزمین صله رحم ،دست دادن و روبوسی ،شب نشینی و دید وبازدید .میهمانی بخش جدایی ناپذیر سنن و زندگی ما ایرانی ها است ،این ویروس بر این آداب خط کشید ،با استمرار این وضعیت در طول دوره پیشگیری ،بیم آن می رود که در دراز مدت نیز تاثیر خود را بر جای گذاشته واین اداب حسنه از زندگی بخش اعظمی از جامعه رخت بر بندد.
گرچه در برخی کشور ها وجوامع ، اعتقادات وباورهای دینی از جایگاه برجسته ای برخوردار نبوده و دراین جوامع مناسک دینی ومذهبی نمود آنچنانی ندارد ،این روزها در شبکه های اجتماعی کشور توسل برخی کشورها وسیاستمداران به مقوله دعاو نیایش به درگاه خداوند برجسته شده است ،اما واقعیت این است با تعطیلی مراکز مدهبی ودینی ،ممنوعیت برگزاری مراسمات مذهبی ،دینی و مناسک اعتقادی و بسته ماندن اماکن مقدس و مساجد ولو در کوتاه مدت ،می تواند تاثیر منفی بر اعتقادات مردم برجای بگذارد .
کرونا با برچیدن بساط مراسم شاد وسوگواری ها ،حذف مراسم تشییع ،تدفین وختم درگذشتگان ،زمینه را برای تاثیر دائمی این وضعیت بر آداب مورد اشاره در مناطقی از کشور فراهم آورده وممکن است با استمرار چند ماهه این وضعیت ،باعث رواج بی تفاوتی در جامعه ایرانی و کاهش احساسات انساندوستانه در مواجهه با چنین اتفاقاتی شود .
الف-3-تاثیرات روحی وروانی
این روزها بدلیل دامن زدن بر مخاطرات این ویروس وگاها بزرگنمایی آن در راستای جلب همراهی عمومی بمنظور قطع شیوع ،خطر استرس و تشویش تزریق شده بر جامعه فراتر از مخاطرات این ویروس گزارش شده است . چنگ انداختن کرونا به روح وروان مردم و مجروح نمودن آن ،دارای آثار مخربی است که نه تنها در دوره پیشگیری بلکه ماهها پس از جمع شدن این بحران ،آثار آن بر طیف های مختلف، خصوصا کودکان وزنان برجای خواهد ماند .
نمایان شدن ترس ،اضطراب و نشویش روانی در کودکان و زنان در دوره اعمال محدودیت و مقابله با این ویروس برکسی پوشیده نیست ،قطعا این موضوع در هرخانواده ای دربین چند نفر از اعضای آن لمس می شود ،این موضوع می تواند بعنوان یک بیماری روانی درآینده خانواده ها را با چالش هایی مواجهه کند .
شسشوی مرتب دستان با مواد شوینده و ضدعفونی باعث شکل گیری وسواس در بین افراد خواهد شد ،کسانی که درشرایط عادی از کم وکیف رفتار و حساسیت های بیماران وسواس اطلاعاتی دارند ،قطعا به آثار روانی ،هزینه ها و سیکل سخت و آزار دهنده درمان آن شناخت دارند ،رواج وسواس در بین افراد، یکی دیگر از آثار این بیماری در خانواده ها در دوران پسا کرونا خواهد بود که بصورت هراس از دست دادن به افراد ،حساسیت به دست زدن به اشیاء وشستشوی مرتب و مکرر دست ها ظهور وبروز خواهد کرد.
اجرای طرح های محدودیت کننده وهمچنین ماندن مردم در خانه باعث شده تا انگیزه برای استفاده از فضای مجازی واینترنت به شکل چشمگیری در کشور افزایش یابد ،این روزها استفاده از اینترنت در کشور رشد فزاینده ای داشته است .آثار مخرب وآسیبهای استفاده کودکان از اینترنت و فضای مجازی برکسی پوشیده نیست . تشدید این موضوع می تواند آثار زیانباری برسلامت روحی افراد برجای بگذارد.
الف-4-آموزشی وتحصیلی
با ورود کرونا به کشور واجرای طرح های مقابله ای ،تمامی مراکز آموزشی ،مدارس ،دانشگاهها وکلاس های آموزشی مرتبط تعطیل شده اند .هرچند سیستم آموزشی کشور، آموزش ها را به بستر فضای مجازی ورسانه ای انتقال داده ،اما با این وجود این حوزه متحمل آسیب خواهد شد.استمرار این وضعیت می تواند آموزش وتحصیل را با چالش جدی مواجهه نماید . مضاف براین نبایستی تاثیر پذیری کنکور سراسری از این بحران ،بدلیل نامشخص بودن وضعیت وسردرگمی دانش اموزان واولیا وهمچنین استرس ناشی از این بحران بر کنکوری ها را از قلم انداخت.
الف-5-تاثیرات جسمانی
در کنار مواردی همچون تهدید سلامت افراد مبتلا و احتمال فوت که از بزرگترین آثار آن به شمار می رود ،براساس اعلام نظر متخصصین ،مبتلایان این بیماری حتی در صورت بهبودی ممکن است تا سالیان سال از نارسایی تنفسی نظیر تنگی نفس رنج ببرند . نتیجه یک پژوهشی حاکی از این است که برخی از بهبود یافتگان با مشکل از دست دادن حس بویایی یا چشایی مواجهه خواهند شد.
بدلیل استفاده مکرر از مواد شوینده و ضدعفونی کننده ،حساسیت های پوستی در بسیاری از افراد شیوع خواهد یافت که به صورت خشکی ،ترک برداشتن و تغییر رنگ پوست دست وسایر نقاط در تماس با این مواد نمایان خواهد شد ،قطعا بسیاری از این افراد مسیر پر هزینه ای برای درمان در پیش خواهند داشت .
این روزها برخی خانواده ها از مواد ضدعفونی همچون وایتکس و آب ژاول برای ضدعفونی محل زندگی و وابزار واشیاء بهره می برند . استفاده از این مواد بدون رعایت اصول ایمنی بر ریه وسیستم تنفسی وحتی سیستم بینایی افراد تاثیرات مخربی برجای می گذارد .
استفاده غیر علمی و بی رویه برخی افراد از الکل های غیر استاندارد تاکنون جان صدهها نفر از هموطنانمان را گرفته است ،بدون شک یکی از مخرب ترین تاثیرات ویروس کرونا در دوره اخیر ،پس از فوت مبتلایان ، همین مورد مسمومیت های الکی بوده است .
الف 6-تاثیرات سیاسی وامنیتی
شاید باور این موضوع برای بسیاری سخت باشد که کرونا مخرب ترین تاثیر سیاسی را در بسیاری از کشور ها برجای خواهد گذاشت . جریانات سیاسی در بیشتر نظامهای سیاسی رقابت محور ،از کوچکترین اتفاقات برای نشان دادن میزان تاثیرگذاری جناح حاکم در ابعاد گوناگون بر زندگی مردم بهره می برند .
به طور قطعا پس از پایان دوران کرونایی ،این جناح های حاکم بر قدرت هستند که این ویروس کارکرد آنها را تحت شعاع قرار خواهد داد .میزان موفقیت ،زمان ،سرعت وهزینه کنترل این ویروس ،میزان مرگ ومیرها ،اجرای طرحهای پیشگیرانه ومیزان تاثیرگذاری آنها ،دقت نظر دستگاهها در مواجهه با این بحران ومیزان کارآمدی آنها ،مولفه های مهم وبنیادینی برای سنجش عملکرد دولتها بعنوان بخشی از قدرت سیاسی مورد استفاده قرار خواهد گرفت .
بی شک دوران پسا کرونا دوران تلخی برای جریانات سیاسی حاکم بر برخی کشورها خواهد بود ، پایان کرونا می تواند پایان بخش قدرت جریانات سیاسی حاکم بر برخی کشورها از ایران گرفته ،تا آمریکا ،فرانسه ،انگلیس ،آلمان ایتالیا واسپانیا باشد.
از سویی تعطیلی بسیاری از مشاغل ،تشدید بیکاری و رکود اقتصادی باعث رسوب مشکلات متعددی در جامعه ؛تجمیع وتسری آن به در دوران پسا کرونایی خواهد شد . عدم چاره اندیشی دولتها در جبران بسیاری از هزینه های ناشی از دوران کسادی این مشاغل و عدم تمهید اندیشی بمنظور کمک به افراد بیکار شده می تواندبصورت اعتراضات مدنی ظهور وبروز یافته و از نظر امنیتی برای برخی کشورها چالش جدی ایجاد نماید .
ب-کرونا خوب؛
درکنار موارد مطروحه بالا که بعنوان اثرات منفی کرونا در ابعاد مختلف زندگی بشر تبیین شد ،اما بررسی تاثیرات این ویروس در زندگی ما نشان می دهد که این ویروس ممکن است تاثیرات مثبتی را هم بر زندگی ما انسانها برجای بگذارد که بصورت اجمال به آن پرداخته می شود .
ب-1-اقتصادی ،هزینه ها ومنابع
در کنار تاثیرات منفی این بحران بر اقتصاد کشور که در بند های بالا به آن اشاره شد،اما بحران کرونایی از جهاتی هم می تواند اثرهای مثبتی از حیث منابع ،هزینه واقتصاد خانواده ها بر جای بگذارد . گرچه حذف میهمانی ها ،سفرها،خریدهای نوروزی بر درآمد برخی صنوف اثر منفی برجای گذاشته است ،اما از سوی دیگر این موضوع توانست به شکل صرفه جویی در هزینه بسیاری از خانوارها نمود یابد .
در طول سالهای اخیر اجرای طرح سهمیه بندی سوخت نتوانست تاثیر آنچنانی بر صرفه جویی بنزین برجای بگذارد ،اما بحران کرونا توانست به طور چشمگیری مصرف روزانه بنزین در کشور را کاهش دهد .براساس اعلام شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، در نیمه اول کاهش اسفند مصرف بنزین در کشور روزانه 10 لیتر و در فروردین 99 روزانه 50میلیون لیتر کاهش نشان می دهد.
هرچند کرونا بخش هایی از اقتصاد کشور را به تعطیلی کشانید اما با افزایش مصرف مواد شوینده،ضدعفونی وتجهیزات مراقبتی ،صنایع تولیدی این حوزه رونق بی نظیری را شاهد بوده است .در کنار افزایش ظرفیت تولید کارخانه های مواد شوینده ، ضدعفونی کننده ،ماسک ودستکش وبهبود شرایط این صنعت ،این روزها کارخانه های تولید الکل وضعیت مشابه ای را تجربه کرده اند .این درحالیست ایجاد کارگاههای کوچک تولید ماسک به ایجاد اشتغال ودرآمد زایی برای بخشی از جامعه کمک کرده است .
تاثیر پذیری اقوام وطوایف از طرح های فاصله گذاری واستمرار آن ،بر بسیاری از رسومات هزینه زای مراسمات مجلل فاتحه خوانی به خصوص در مناطق عشایری وروستایی تاثیر گذاشته و ادامه آن می تواند جامعه را به سمت صرفنظر نمودن از چنین رسوم دست وپاگیر وهزینه زایی سوق دهد.این موضوع می تواند صرفه جویی بخشی از هزینه های زائد را دنبال داشته باشد.
ب-2-تاثیرات فرهنگی اجتماعی
هرچند این روزها ترس از کرونا ارتباط افراد با نزدیکان را به صفر رسانیده است ،اما خانه نشین شدن مردم باعث شده تا کانون خانواده ها گرم تر از گذشته جلوه گری نموده و اعضای خانواده ساعات وروزهای بیشتری را با هم سپری کنند . استفاده از وسایل وبازی های سرگرم کننده ،روی آوردن بسیاری از خانواده های مناطق با بافت عشایری به استفاده از تحهیرات سنتی تهیه نان ونظیر آن ،افزایش حس تعاون وهمکاری در بین اعضای خانواده واحیای برخی سنن قدیمی از جمله تاثیرات مثبت این روزهای بحرانی بر خانواده ها به حساب می آید.
حذف مراسمات زائد سوگواری از تشییع گرفته تا تدفین وختم به سبک مناطق عشایری وروستایی در دوران کرونایی واختصاص هزینه ها به مراکز خیریه ای می تواند زمینه ساز شکل گیری حذف تجملات در این مراسمات و توسعه فرهنگ انفاق در جامعه شود .
دراین ایام اجرای طرح محدودیت تردد در مناطق مختلف کشور به کاهش تردد ومسافرت ها منجر شده و این موضوع توانسته است تا حد بسیار زیادی تصادفات مرگبار جاده ای را در کشور کاهش دهد ،می توان اینگونه ادعا کرد که تاکنون به جز بحران کرونا ،هیچ نوع فرهنگساری یا اجرای طرح های بازدارنده، تا این اندازه در کاهش مرگ ومیرهای جاده ای اثرگذار نبوده است .
پس از شیوع بحران کرونا ،شاهد شکل گیری پویش های مختلف خیرخواهانه در کشور بوده ایم ،خیریه ها وسازمان های فرهنگی و اجتماعی و گروههای مختلف مردمی حرکات ارزنده ای در زمینه جمع آوری وهدایت کمک های مردمی در راستای تامین اقلام بهداشتی و مایحتاج زندگی خانواده های آسیب پذیر را به نمایش گذاشته اند . این بحران بخش های مختلف مردم را در کنار هم قرار داده و فرهنگ تعاون وحس همدردی را تقویت بخشیده است .
افزایش اوقات ناشی از تعطیلات کرونایی باعث شده تا خانواده ها راههای متعددی را برای سپری نمودن اوقات فراغت خود جستجو نمایند ،احیای فرهنگ مغفول مانده کتابخوانی یکی از اثراتی است که تعطیلات کرونایی توانست بر جامعه ایرانی برجای بگذارد . استمرار این وضعبت می تواند تثبیت این فرهنگ در بین خانواده ها را درپی داشته باشد.
ممارست وتلاش افراد در راستای کاهش تماس با دیگران در دوره کرونا،رعایت فاصله در حین گفتگو ،رعایت فاصله در صف های گوناگون ،ممانعت از سرفه وعطسه در فضای عمومی بدون پوشش دهان وبینی ،عدم ریختن آب دهان در معابر ،رعایت فاصله در عابر بانکها می تواند به عنوان یک فرهنگ درست در زندگی مردم نهادینه شود،فرهنگی که درطول سالهای اخیر تلاش های فراوانی برای نهادینه شدن آن صورت گرفت اما در کوتاه مدت نتوانست به بار بنشیند.
ب3-بهداشتی ،درمانی
هرچند مخرب ترین تاثیر کرونا در بعد سلامت انسانها نمود یافته است،اما روی آوردن مردم به رعایت بهداشت و استفاده مرتب از مواد شوینده در کنار تحمیل هزینه ها می تواند به بخش جدایی ناپذیر زندگی مردم در دوران پساکرونا مبدل شود .از آنجاییکه بیشترین ابتلای به بیماری ها از عدم رعایت بهداشت از سوی افراد نشات می گیرد ،نهادینه شدن رعایت اصول بهداشتی در ابعاد مختلف زندگی می تواند در سلامت خانواده ها نقش افرینی کرده و از بار اضافی آموزش های بهداشتی بر دستگاه سلامت کشور بکاهد .
استفاده از مواد ضدعفونی کننده و تجهیزات مراقبتی مثل دستکش وماسک در محل زندگی وکار ما ورودی جدی داشته است ،بی شک انسانها در دوران کرونا قدر سلامت را بیشتر دانسته و این اقلام بهداشتی ومراقبتی می توانند در سبد زندگی آنان جایی باز کنند ،موضوعی که می تواند وضعیت بهداشتی محل کار وزندگی را ارتقاء ببخشد .
کرونا کاری کرد که انسانها بیشتر از قبل قدر سلامت خود ونزدیکانشان را بدانند . انسانها دراین مدت بیشتر به ارزش زنده ماندن پی بردند ،قطعا در ادامه را این ارزش گذاری برای زنده ماندن در ابعاد مختلف استمرار خواهد داشت ،انسانها بیشتر از زندگی وسلامت خود مراقبت خواهند کرد.
ب-4زیست محیطی
اگر چه کرونا نفس مبتلایان را به شماره انداخت اما لااقل توانست در کوتاه مدت فرصت نفس کشیدن را به محیط زیست ارزانی نماید . پای انسانها را در طبیعت قطع کرد تا سبزه ها و درختان برای مدتی از شر انسانها در امان بمانند .بی شک یکی از دوران طلایی برای محیط زیست ومنابع طبیعی عدم حضور انسانها در روز طبیعت بود .
کاهش 50میلیون لیتری بنزین در ایام کرونایی ،ضمن کمک به حفظ منابع ملی توانست از ورود بخش اعظمی از آلاینده ها به هوای شهرهای بزرگ جلوگیری به عمل آورد .اقدامی که در طول سالیان اخیر هیچ سازمان ودستگاهی، ولو با اجرای طرح های هزینه بر نتوانست چنین خدمت ارزنده ای به محیط زیست ارایه نماید ،اما کرونا این خدمت را ارایه کرد !
واما کرونا وتاریخ سازی آن
بزرگی ،تاثیرگذاری،فراگیری و گستردگی عمل کرونا به اندازه ای بود که همانند دیگر رویدادهای تاریخی همچون ،جنگ های جهانی اول ودوم ،زلزله های ژاپن ،بویین زهرا ،رودبار ومنجیل ،انقلاب فرانسه ،انقلاب ایران ،جنگهای خلیج فارس ،جنگ هشت ساله ایران وعراق وبحران های جهانی ،تاریخ بشریت را دچار دگرگونی نماید .
بدون شک تاریخ بشریت این رویداد را هرگز فراموش نخواهد کرد ،سالها پس از کرونا می گذرد ،اما بزرگی این رویداد به اندازه ای هست که تاریخ را به دو دوره "پیشاکرونا" و "پسا کرونا "تقسیم کند.یقینا دوران پسا کرونایی دوران متفاوت تری خواهد بود .
قضاوت درباره خوب یا بد بودن آن باقی خواهد ماند !اما به یقین کرونا هم بد است وهم خوب !قطعا تاریخ سازی کرونا با تغییر رفتارهایی همراه خواهد بود که بشریت را دچار دگرگونی خواهد کرد! انسانهای پسا کرونا متفاوت تر از انسانهای امروزی خواهند بود !تفاوت هایی در تمامی حوزه ها!که امروزه جلوه هایی از آن را در سیاست بین الملل به وضوح می بینیم ؛استمرار تحریم های دارویی ،عدم موافقت با وام ایران در بانک جهانی و مصادره اقلام بهداشتی ودرمانی اسپانیا توسط ترکیه !!جهان روزهای سختی پیش روی خود خواهد داشت !
